سورهٔ تکاثر

کثرت طلبی [یعنی تفاخر و تغالب (غلبه کردن بر یکدیگر) به کثرت مال و اولاد، یا به کثرت عشایر و قبایل، یا اهتمام به تکثیر اموال و اولاد] شما را سرگرم کرد

تا آنکه مقبره‌ها را زیارت کردید [یعنی به تکاثر (کثرت طلبی) به زندگان قانع نشدید حتّی مردگان را به شمار آوردید و حال آنکه اعتبار (عبرت گرفتن) به اموات از افتخار به آنان اولی می‌باشد، یا تفاخر یا طلب کثرت شما را سرگرم کرد تا آنکه مردید و داخل در مقابر شدید]

چنین نیست [یعنی از آن خودداری کنید] خواهید دانست [که اشتغال از آخرت به تکاثر سبب دخول در جحیم بلکه همان دخول در جحیم است لکن چون مدارک شما خُدره (سخت تاریک، بیهوش) و چشمان شما در دنیا در پرده است درد آن را حس نمی‌کنید و آتش آن و انواع عذاب آن را نمی‌بینید، یا معنی می‌دهد که از اهل علم خواهید گشت و وقتی که عالم می‌گردید جحیم را می‌بینید و در آن صورت علم شما به شما نفع نمی‌رساند]

پس چنین نیست خواهید دانست

چنین نیست اگر به علم الیقین می‌دانستید

البتّه [در دنیا] جحیم را می‌بینید [همانطور که شما در آخرت عالم می‌گردید و جحیم را می‌بینید]

سپس البتّه آن را به عین الیقین می‌بینید {مراتب یقین سه هستند؛ «علم الیقین» و آن ادراک شیء است با صورت حاصلهٔ آن نزد نفس با شهود آثار آن شیء، یا وجدان (یافتن) آن در وجود خود، و «عین الیقین» و آن مشاهدت «عین» آن شیء است، و «حقّ الیقین» و آن تحقّق به آن شیء است، و ظنّ به علم، و علم به رؤیت، و رؤیت به معاینه، و معاینه به تحقّق اداء (منجر) می‌شود. رؤیت مراتبی دارد، که اوّلین مراتب آن مشاهده است به درجات آن، مثل آنکه از دور شیء را مشاهده کند بدون تمیز جمیع معیّنات آن و جمیع دقایق شخص آن و صورت آن، و دوّمین مراتب آن معاینه است به درجات آن، مثل آنکه شیء را به جمیع مشخّصات آن و دقایق وجودش مشاهده کند، و سوّمین مراتب آن تحقّق به مرئیّ (رؤیت شده) است به درجات آن}

سپس [بعد آنکه دانستند که آنها به آنچه که در آن فایده‌ای ندارند مشغول شده‌اند] البتّه در آنروز از نعیم سؤال می‌شوید {نعمت جز ولایت و هر آنچه که متّصل به ولایت است نیست، چه از ملایمات حیوانیّه باشد یا از موذیات قوای حیوانی یکسان است، و به عبارتٍ اخری چه از نعم دنیوی یا از نقم دنیوی شمرده شود یکسان است اگر متّصل به ولایت باشد نعمت باشد، و هر آنچه که از ولایت منقطع شده به عنوان نقمت می‌باشد و اگرچه به صورت نعمت باشد، و هر کس که به ولایت متّصل شده باشد به عنوان ضیف (مهمان) برای خداوند می‌باشد و جمیع نعم صوریّه و معنویّهٔ او برای او مباح می‌باشد و به عنوان مأمور به تصرّف در آنها می‌باشد و خدای تعالی از چیزی از آن سؤال نمی‌کند و اگر سؤال کند سؤال او مثل سؤال از ضیف می‌باشد، و کسی که از ولایت منقطع شده جمیع نعم صوری او در دست او مغصوبه (غصب شده) می‌باشد، و چون خطاب بر محجوبان منقطع از ولایت می‌باشد مراد از نعیم، ولایت سپس جمیع ملایمات حیوانیّه و انسانیّه می‌باشد و سؤال از ادای شکر آنها و صرف آنها در مصرف (محلّ صرف) آن یا غیر مصرف آن می‌باشد، یا معنی می‌دهد وقتی که حجاب خیال و وهم از چشمان شما رفع می‌شود و به دار العلم می‌رسید و جحیم و آلام (دردها) آن و جنّات و لذّات آن را مشاهد می‌شوید و معاینه می‌کنید که نعیم صوری به عنوان سبب برای دخول در جحیم گشته است، و یقین می‌کنید که نعیم صوری در حقیقت نقمت بوده‌اند، و اینکه نعیم ولایت و لوازم آن که همان جنّت و نعیم آن هستند می‌باشد به جهت توبیخ کردن شما سؤال می‌شوید که آیا آنچه از ملاذّ حیوانی که در آن بودید به عنوان نعیم بود یا آنچه که مؤمنین بر آن هستند؟ یا معنی می‌دهد که شما وقتی که به مقام معاین می‌رسید از مقام حقّ الیقین سؤال می‌شوید که آن چیست؟ برای اینکه شما با معاینه ذوق حقیقی را می‌یابید و سؤال و جواب دربارهٔ آن برای شما جایز است}.