سورهٔ حج

ای مردم از [سخط (خشم)] پروردگارتان [و از عقوبت او با ترک مخالفت با اوامر او و نواهی او] بپرهیزید همانا زلزلهٔ ساعت [یعنی ساعت ظهور قائم عجّل الله فرجه هنگام احتضار به موت اختیاری یا اضطراری و ساعت قیامت صغری، یا ساعت قیامت کبری و ظهور ولایت کلّیّه] چیز بزرگی است [زیرا حال احتضار و زلزلۀ آن در عالم صغیر امری است که نفوس بشری و مدارک حیوانی آن را تحمّل نمی‌‌کنند برای اینکه آن برای خراب کردن نفوس بشری و مدارک حیوانی و مبانی دانیه (پست) است]

روزی که آن را ببینید [برای غایت دهشت و وحشت] هر شیر دهنده‌‌ای (مؤنّث) فراموش می‌‌کند از آنکه شیر بدهد و هر بارداری [یعنی آنچه که در آن چیز دیگری مکمون (پنهان) می‌‌باشد] بار خود را می‌‌نهد [برای اینکه آن روزی است که زمین سنگینی‌‌هایش و مکموناتش را خارج (بیرون) می‌‌کند] و مردم را [زایل العقول از غایت حیرت و وحشت] مست می‌‌بینی و (حال آنکه) آنان مست نیستند [تا به لذّت مستی و کیف آن ملتذّ باشند] و لکن عذاب خداوند شدید است [فلذا عقول آنان زایل می‌‌شود نه برای کیف مُسکر (مستی آور)]

و از مردم کسی هست که دربارهٔ خداوند [یعنی در ذات او و صفات او و احکام او و مظاهر او و خلفای او، و منجمله مجادله در احکام بندگان و نظر دادن دربارهٔ آنان به رأی و استحسان بدون اذنی از خداوند و اجازه‌‌ای از خلفای او] بدون علمی مجادله می‌‌کند [زیرا علم به خداوند و صفات او و احکام او و خلفای او جز به شهود و وجدان حاصل نمی‌‌شود و آنان در آن یا با تقلید از صاحب شهود و وجدان قاصر هستند و آنان از او مستنکف (سر باز زننده) هستند] و از هر شیطان متمرّدی (نافرمانی) تبعیّت می‌‌کند [و با اتّباع از او برایش جز جهل و عتوّ (تکبّر نمودن و از حدّ خود از ادب تجاوز کردن) حاصل نمی‌‌شود، پس برای او علم و نه تقلید از اهل علم حاصل نمی‌‌شود]

بر او مقرّر شده که کسی که او را دوست بگیرد پس همانا وی را گمراه کند و او را به سوی عذاب [آتش] شعله‌‌ور رهنمون سازد

[خطاب بر زنادقه یعنی کسانی که در باطن کافر می‌‌باشند و تظاهر به ایمان می‌‌کنند از منکران بعث فرمود:] ای مردم اگر دربارهٔ بر‌‌انگیخته شدن در ریب (تردید، تزلزل در اعتقاد ثابت و اضطراب در آن) می‌‌باشید پس [بدانید که] همانا ما شما را از خاک آفریده‌‌ایم سپس از نطفه‌‌ای، سپس از عَلَقه‌‌ای (خون بسته شده‌‌ای) سپس از مُضغه‌‌ای (گوشت نرمی) شکل گرفته (خلقت تامّه) و شکل ناگرفته (خلقت ناتمام) تا برای شما [کیفیّت بعث شما را از این بعث مشهود برای شما] بیان کنیم و [آب را] در رحم‌‌ها می‌‌ریزیم [برای مدّتی تا دلیلی بر بقای شما در برزخ‌‌ها و قبل از بعث باشد مثل بقای شما در رحم‌‌ها] آنچه را که می‌‌خواهیم [یعنی مدّت مشیّت ما، یا هر که را که از نطفه‌‌ها بخواهیم قرار می‌‌دهیم و هر که را که بخواهیم از ارحام زایل می‌‌کنیم] تا مدّتی معیّن [شش تا نه ماه] سپس شما را به صورت طفلی خارج می‌‌کنیم سپس [شما را نمو می‌‌دهیم و به شما بقاء می‌‌دهیم] تا به رشد خود برسید و از شما کسانی فوت می‌‌شوند و از شما کسی به عمر پست‌‌تر [یعنی وقت خرفت بودن و عدم فهمیدن دقایق مقصود و مصنوع] ردّ می‌‌شود تا اینکه چیزی بعد از علم [پیدا کردن] نداند و زمین را خشک (مرده، خالی از گیاه) می‌‌بینی و وقتی که آب را بر آن نازل می‌‌کنیم می‌‌جنبد و می‌‌روید و از هر زوجی (صنفی، گونه‌‌ای) تر و تازه‌‌ای (نیکویی خوشآیند) می‌‌رویاند

آن به این [سبب] است که الله، او حقّ است [که عالم، مُبْدِء (آغاز کننده) قادر علیم حکیمی دارای عنایت و رأفت به خلق خود دارد، و اگر آن مُبدء نبود این تقلیبات که حکمای عقلاء از ادراک دقایق آن و ادراک نَضْد (چینش، بر هم نهادن) اسباب آن عاجز می‌‌شوند واقع نمی‌‌شد] و همانا اوست که مردگان را زنده می‌‌کند [و وقتی که زمین مرده و نه نطفۀ مرده را رها نمی‌‌کند و آن دو را زنده می‌‌کند پس چگونه انسان را که او اشرف کلّ است رها می‌‌کند و بعد از مرگش او را زنده نمی‌‌کند] و همانا او بر هر چیزی بسیار توانا است [پس البتّه که انسان را مرده رها نمی‌‌کند]

و همانا آن ساعت آمدنی است {به سبب اینکه عالم مادّه به رُمّت (پوسیدگی) خود ذاتاً متجدّده است و صفت از نقص به کمال است و این معنی در ترقّی بودن کون (هستی) و متجدّد از نقص به کمال است که لامحاله از حجاب‌‌هایش که همان حدود مانعه از حضور نزد پروردگارش است خارج می‌‌شود و خارج شدهٔ از حدود، نزد پروردگار می‌‌ایستد و ساعت جز قیام نزد پروردگار مضاف که او قائم آل محمّد (ص) است نیست}شکّی در آن نیست [یعنی بعد از ملاحظه ترقّیات نطف (نطفه‌‌ها) و حبوب و عروق، شکّی دربارهٔ آن باقی نمی‌‌ماند] و همانا الله [شیمهٔ (رسم) او این است که او لامحاله] کسانی که در قبرها هستند را زنده می‌‌کند

و از مردم کسی که دربارهٔ خداوند بدون علمی و نه هدایتی و نه کتابی روشنگر جدل می‌‌کند

[از روی تکبّر] تنه‌‌اش را بر می‌‌گرداند تا که از راه خدا گمراه کند، در دنیا برای او خواری (رسوایی) هست و در روز قیامت عذاب آتش را به او بچشانیم

[در حالی که به او می‌‌گوییم:] آن به (سبب) آنچه است که دستانت مقدّم کرده و همانا خداوند ستم کننده بر بندگان نیست