سورهٔ بقره

[گوئی گفته شده: چگونه است برای کسی که پرنده که آن از لشکریان جهل است را می‌‌کشد مساوی احیاء آن به حیات عقل است؟ پس فرمود:] مَثل کسانی که اموال [حقیقی] خود را [که همان قوای آنان است] در راه خدا انفاق می‌‌کنند مانند مَثل دانه‌‌ای است که هفت خوشه برویاند [و] در هر خوشه صد دانه و خداوند برای کسی که بخواهد مضاعف می‌‌کند [یعنی حدّی برای او نیست] و خداوند دارای وسعت و [به انفاق شما و مقدار منفَق (انفاق شده) و نیّت منفِق (انفاق کننده) و حال منفقٌ علیه] دانا است

کسانی که اموالشان را در راه خدا انفاق می‌‌کنند سپس در پی آنچه که انفاق کرده‌‌اند منّتی [که به عنوان اعتناء کننده نظر کند] و نه آزاری [که بر او گردن فرازی و اظهار قدرت کند و او را تحقیر کند و طلب تقدّم (پیشی کردن، پیشکش کردن) او کند و از او با کلام خشن استقبال کند و احسان خود را بر او بشمارد] را متعاقب نمی‌‌کنند نزد پروردگارشان اجرشان را دارند و نه بیمی بر آنها است و نه آنها محزون می‌‌شوند

[پس فرمود:] گفتار نیک و آمرزش [یعنی اغماض مسئول از قبایح سائل و قبایح حاجت یا ستر (پوشاندن) بر سائل و سؤال او، یا ادراک مغفرت خداوند بازاء قول معروف] بهتر از صدقه‌‌ای است که آزاری در پِی آن است و خداوند [از صدقات شما] غنی و بُردبار است [و به عقوبت کردن کسی که در انفاقش منّت می‌‌گذارد و اذیّت می‌‌کند عجله نمی‌‌کند]

ای کسانی که [با بیعت عامّه و قبول دعوت ظاهره اسلام] ایمان آورده‌‌اید صدقه‌‌های خود را با منّت گذاشتن و آزار دادن باطل نکنید مانند کسی که مال خود را برای نمایش به مردم انفاق می‌‌کند {عبادات وقتی که داعی الیهای آنها قرب عابد به خداوند باشد به این معنی که قرب مستلزم شدّت حبّ مستلزم خدمت محبوب سبب برای عبادت و قیام به خدمت معبود و امتثال امر محبوب گردد عبادت است، و وقتی داعی انتفاع نفس از خداوند ولو با قرب به خداوند باشد عبادت حقیقی نمی‌‌باشد، و وقتی که داعی انتفاع نفس از غیر است نه حقیقتاً و نه صورتاً عبادت نمی‌‌باشد بلکه حرام و وبال می‌‌باشد} و به خداوند و روز آخِر ایمان نمی‌‌آورد (اذعان نمی‌‌کند) پس مَثل او [یعنی منفق مرائى (انفاق کنندهٔ ریاکار)] مانند مَثل تخته سنگی است که بر روی آن خاکی [صالح برای زرع و نمو آن] هست پس رگبار به آن اصابت می‌‌کند پس آن را بور (طاس از خاک و بذر) رها می‌‌کند که بر چیزی از آنچه که کسب کرده‌‌اند قدرت ندارند و [سوای خداوند معین (کمک کننده) ندارند و حال آنکه] خداوند مردمان کافر را هدایت نمی‌‌کند

و مَثَل کسانی که اموال خویش را و از جهت تثبیت [شاکلهٔ طلب خشنودی خداوند] از انفس خویش به جهت طلب خشنودی خداوند انفاق می‌‌کنند مانند مَثل [درختکار] باغی است در محلّی مرتفع که باران زیاد به آن اصابت کند [نه سیل] و [میوهٔ] خوردنی‌‌اش را به دو برابر به بار آورد و اگر باران زیاد بر آن نبارد پس شبنم [به آن] برسد و خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنید بینا است

آیا یکی از شما دوست دارد {تمثیل دیگری است برای کسی که انفاق کرده سپس بعد از آن انفاقش را به منّت و اذیت باطل نموده، انفاق کسی که او در جنّت قلب برای آخرت غرس می‌‌کند را به باغی این‌‌چنین تشبیه کرد و صاحب آن را به صاحب باغی که از اصابت سالخوردگی و از جهت معیل (عائله‌‌مند) بودن او و عیال او به جهت فرزندان ضعیف در حالت شدّت احتیاج است، و منّت او و اذیّت او را به آتشی که می‌‌آید و باغش را می‌‌سوزاند در حالی که او به غیر آن امیدی ندارد} که او باغی از خرما و انگور داشته باشد که از زیر آن نهرها جاری می‌‌شود و در آن از هر میوه‌‌ای دارد و سالخورده شده [حتّی از قیام به امر فرزندانش ضعیف می‌‌باشد و فرزندانش را از این باغ کفایت می‌‌کرده] و فرزندانی ضعیف (عاجز از کسب کردن) دارد پس گردبادی که در آن آتشی هست به آن برسد و [آن را] بسوزاند، خداوند این چنین آیات را برای شما بیان می‌‌کند به این ترقّب که شما فکر کنید [و از ظاهر امثال (مَثل‌‌ها) که همان آیات آفاقی است به ممثّل لها که همان آیات انفسی است منتقل شوید]

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید از پاک‌‌ها آنچه که کسب کرده‌‌اید [حلال آن و جیاد (خوب) آن] و از آنچه که از زمین برای شما خارج کرده‌‌ایم [از پاکیزه‌‌های حبوبتان و میوه‌‌هایتان و استخراج شده‌‌ها از معادنتان] را انفاق کنید و (در حالی که) انفاق می‌‌کنید قصد [انفاق کالای] پست از آن [از آنچه که کسب کرده‌‌اید یا از آنچه که برای شما اخراج کرده‌‌ایم را] نکنید و (حال آنکه) شما [خود] به گرفتن آن [راضی] نیستید مگر آنکه در آن اغماض کنید و بدانید که خداوند غنی است [یعنی که محتاج گاهی پست را برای حاجتش قبول می‌‌کند و خداوند غنیّ است که پَست را اصلاً قبول نمی‌‌کند] و ستوده است [یعنی غنی ذمیم (نکوهش شده) گاهی پست را قبول می‌‌کند به خلاف حمید]

شیطان به شما وعدهٔ فقر می‌‌دهد [و شما را با فقر می‌‌ترساند] و شما را به فحشاء (بُخل) امر می‌‌کند و خداوند به شما آمرزش از خود و فضل (فزونی، برتری، کرم) وعده می‌‌دهد و خداوند دارای وسعت است [که از ضیق (تنگی) و فقر نمی‌‌ترسد و در وعده‌‌اش خلاف نیست] و دانا [به مصالح شما] است

به کسی که بخواهد حکمت می‌‌دهد {حکمت نظری عبارت از ادراک دقایق مصنوع الهی و غایات مترتّبه بر آن است و حکمت عملی عبارت از قدرت بر صنع مصنوع مشتمل بر دقایق صنع و غایات مترتّبه الی غایتی که آن اشرف غایات است نسبت به مقام صانع} و به کسی که حکمت داده شود پس خیر فراوان داده شده و [از حکمت یا با استلزام آن بر خیر کثیر] جز خردمندان پند نمی‌‌گیرند

و آنچه از نفقه [از آنچه که اسم نفقه بر آن اطلاق می‌‌شود کم باشد یا زیاد، در حقّ یا باطل، صحیح یا فاسد، مبطل یا مبقی، سرّی یا علنی] که انفاق کنید یا از نذری که نذر کنید [به مانند آن به آن جزاء داده می‌‌شوید] پس همانا خداوند آن را می‌‌داند [و بر جزا دادن قدرت دارد] و برای ظالمان [یعنی مانعان حقوق از اهالی آنها و معطی (دهنده) آن به غیر اهلش در انفاق و] یاورانی [که عقوبت خدا را از آنها دفع کنند] نیست