سورهٔ روم

و از آیات او این است که از خود شما [یعنی از جنس شما] برای شما زوج‌‌هایی را خلق کرد تا به آنها آرام بگیرید (میل کنید) و [ای ازواج یا ای مردم] بین شما دوستی و رحمت [یعنی محبّت و تعطّف و رقّت] قرار داد [تا این محبّت سبب اجتماع شما و بقاء اجتماع شما شود و این رقّت سبب حراست بعضی از شما از بعضی دیگر و اهتمام به خیر او و اصلاح او است] همانا در آن [مذکور] برای گروهی که تفکّر می‌‌کنند البتّه نشانه‌‌هایی هست

و از آیات او خلق آسمان‌‌ها و زمین است [یعنی آسمان‌‌های طبع و زمین آن یا آسمان‌‌های ارواح و زمین‌‌های اشباح در عالم کبیر یا صغیر] و اختلاف زبان‌‌های شما و رنگ‌‌هایتان همانا در آن برای عالمان البتّه آیاتی [یعنی دلالاتی بر علم او و حکمت او تعالی و کمال عنایت او به خلقش و قدرت او و ارادهٔ او و سلطنت او و وحدتش] هست

و از آیات او خوابتان در شب و روز و طلب کردن شما از فضل او است همانا در آن البّته برای گروهی که می‌‌شنوند [کسانی که آنها صاحبان مرتبه دوّم از علم هستند و آن مرتبهٔ استماع و تقلید است] آیاتی هست

و از آیات او این است برق را به شما ترسناک [از صاعقه] و امیدوار کننده [در ریزش باران] نشان می‌‌دهد و آبی را از آسمان فرو می‌‌فرستد که بعد از مرگ زمین با آن [آب] آن را احیاء می‌‌کند همانا در آن البّته برای گروهی که تعقّل می‌‌کنند [یعنی محقّق شدگان در علم، با خروج از حدّ تقلید] نشانه‌‌هایی هست

و از آیات او این است که آسمان و زمین را به امر خود می‌‌ایستاند سپس وقتی که شما را با دعوتی از زمین فرا می‌‌خواند آنوقت [به ناگاه] شما خارج می‌‌شوید

[آسمان‌‌ها و زمین] و کسانی که در آسمان‌‌ها و زمین هستند برای اویند [یعنی احدی در آن دو نیست که شریک او تعالی باشد] همه برای او فرمانبردار (خاضع منقاد) هستند

و او است که خلقت را آغاز می‌‌کند [نه غیر او] سپس آن را باز می‌‌گرداند و آن [با قیاس به قدر شما و اصول شما] برای او آسانتر است و مَثل اعلی [یعنی صفات علیا] در آسمان‌‌ها و زمین برای او است و او پیروز‌‌مند است [که مغلوب نمی‌‌شود] و حکیم است [که آنچه را که انجام می‌‌دهد جز برای حکمت‌‌ها و مصالح و غایات مُتْقَنه انجام نمی‌‌دهد]

[خداوند] برای شما [یعنی برای انتفاع شما و اتّعاظ (پند گرفتن) شما یا برای احوال شما در اشراک شما ممالیک (مملوک‌‌ها) او را با خداوند] از خودتان [برای حال خود و حال شرکاى او به زعم شما] مَثلی زد [تا متنبّه شوید و بدانید که این اشراک خطای محض است]، آیا آنچه که دستان شما مالک شده در آنچه که روزی شما کرده‌‌ایم شرکائی برای شما هستند؟ [و به آن راضی نمی‌‌شوید پس چگونه به قرار دادن ممالیک حقیقی او که وجودی از خودشان ندارند راضی می‌‌شوید یا خداوند تعالی چگونه راضی شود، پس چه رسد به سایر صفات شرکاء برای او در مملوکات حقیقی او] و [آیا] شما در آن [با آنها] مساوی می‌‌باشید؟ [یعنی شما به مساوات با آنها برای خود راضی نیستید پس چگونه راضی می‌‌شوید یا خداوند راضی شود به مساوات ممالیک خود با خود؟ حال آنکه] از آنها می‌‌ترسید همانطور که شما خودتان از یکدیگر می‌‌ترسید؟ این‌‌چنین [تفصیل و تمثیل برای اشراک آنها] آیات را برای گروهی که تعقّل می‌‌کنند [در علم و ادراک تحقیق می‌‌کنند بعد از آنکه از مقام تقلید خارج شدند، یا برای قومى که با ادراک انسانی ادراک می‌‌کنند نه با ادراک حیوانی] تفصیل می‌‌دهیم

بلکه کسانی که از هوی‌‌هایشان بدون علمی پیروی کردند [به خودشان] ظلم کرده‌‌اند، پس کیست که هدایت کند کسی را که خداوند گمراه کرده است [یعنی که خداوند آنان را با خِذْلان (خواری) گمراه کرده و احدی را که خداوند گمراه کرده هدایت نمی‌‌شود] و یاری کننده‌‌ای [که از عذاب خداوند به آنان یاری رساند] ندارند

پس بطور حقگرایانه (راستین) به دین (طریق الی الله)، [یعنی] فطرتی که خداوند مردم را بر آن آفریده است روی بیاور، {فطرت همان خلقتی است که مردم بلکه جمیع موجودات بر آن خلق شده‌‌اند و آن تکویناً ولایت ساریّه در کلّ موجودات است مطابق بر آن ولایت تکلیفی است که جمیع مردم به آن مکلّف هستند} آن [مذکور از اقامۀ وجه برای دین یا آن دین حنیف یا ولایت تکلیفی همان] دین استوار است [نه غیر] تبدیلی برای خلقت خداوند نیست و لکن بیشتر مردم نمی‌‌دانند [که دین قیّم همان ولایت است، که آن طریق الی اللّه است فلذلک به صورت اسلام تمسّک جستند و بر آن توقّف نمودند و به آن اهتمام ورزیدند و از ولایت که در حقیقت همان دین است اعراض کردند، و صورت اسلام جز هدایت به سوی آن نیست]