سورهٔ سجده

«الم»

تنزیل (نزول تدریجی) کتاب، بدون تردیدی در آن، از پروردگار عالمیان است

آیا آنها می‌‌گویند که او آن [کتاب یا تنزیل کتاب] را افتراء بسته بلکه آن حقّ از پروردگار تو است تا قومی که برای [بودن] آنها [در زمان فَتْرَت و خَمود آثار رسالت و خمود اوصیای رسولان (ع) در آن] قبل از تو بیم دهنده‌‌ای نیامده را انذار کنی با ترقّب به اینکه [به ولایت که همان طریق آخرت است] هدایت شوند

خداوند کسی است که آسمان‌‌ها و زمین و آنچه که بین آن دو است را در شش روز خلق کرد سپس بر عرش ایستاد غیر از او ولیی و نه شفیعی [به منزلهٔ نصیر] ندارید آیا پس متذکّر نمی‌‌شوید؟ {ایّام (روز‌‌ها) آخرت در عرض ایّام این زمان نیستند، بلکه آنها در طول آن هستند، به معنی اینکه ایّام دنیا قوالبی (قالب‌‌هایی) برای ایّام آخرت هستند و آنها به منزله ارواح ایّام دنیا هستند، و هر مرتبه از مراتب آخرت گستردگی آن و احاطهٔ آن نسبت به مراتب دنیا مضاعف (چند برابر) است، و هر روز از ایّام آخرت نسبت به یک روز از ایّام دنیا گستردگی‌‌اش با ده و صد و هزار و ده هزار تا پنجاه هزار مضاعف است، این نسبت به ایّام دهر است، و امّا ایّام سرمد برای عدم نهایت آنها و تحدّد آنها پس به چیزی محدود نمی‌‌شوند}

او امر را [با ملاحظهٔ حُسْن دَبِر (آخر کار) آن و عاقبت آن] از آسمان [ارواح] به زمین [اشباح بنابر استمرار] تدبیر می‌‌کند (نازل می‌‌کند) سپس در روزی که مقدارش از آنچه که می‌‌شمارید هزار سال است به سوی او عروج می‌‌کند

آن [عظیم بعید (دور) از انظار و اوهام و عقول] دانای نهان (عالم غیب) و آشکار (عالم شهادت) است و چیره است [غالبی است که مانعی او را از مرادش منع نمی‌‌کند] و مهربان است [که بندگانش را بدون دعوت و نه داعی (دعوت کننده) وا نمی‌‌گذارد و اگرچه بر مخالفت با او و عصیان او اصرار ورزند]

که هر چیزی را که آن را خلق کرده [به رحمت خویش و علم خود و عنایتش بحسب صورت آن چیز و سیرت آن و مستعدّ قرار دادن آن برای طلب کمالاتش] نیکو نموده و خلقت انسان (آدم یا مطلق انسان) را از گِلی آغاز کرد

سپس نسل (خلقت، فرزند) او را از سُلاله‌‌ای (شیره‌‌ای، چکیده‌‌ای) [یعنی آنچه که از غذاء در هضم رابع نسل (بیرون زده) می‌‌شود] همان آب زبون (پست) قرار داد

سپس او را آراست و از روح خود در او دمید و برای شما گوش و چشمان و قلوب قرار داد، چه اندک شکر می‌‌کنید

و گفتند آیا وقتی که [با متلاشی شدن اجزای ما و اعضای ما و اختلاط آنها با خاک زمین] در زمین ناپدید شویم آیا ما در آفرینشی جدید خواهیم بود؟ بلکه آنها به ملاقات پروردگارشان کافرند {چون قول او تعالی در مقام ذمّ آنان می‌‌باشد و اینکه این گفتار از آنان از روی علم نیست بلکه محض تخمین و خیال است پس در معنی این می‌‌باشد که گفتارشان از روی علم و تحقیق نیست بلکه آنها به ملاقات پروردگارشان یعنی به حساب او در آخرت یا به لقاى پروردگار مضافشان که لقاى فطری کسی که ربّ آنان در ولایت است که از جهت فطرت خود ملاقى او می‌‌باشند کافرند و لذلک تمسّک به خیال و اهویهٔ خویش جسته‌‌اند و از علم و آثار آن اعراض نمودند}

[در جواب به تعجّب آنان از بعث بعد از ضلال (ناپدید شدن) در زمین به آنها] بگو: [که در زمین گم نمی‌‌گردید بلکه] ملک الموت که موکّل بر شما است شما را [با قبض ارواح شما و جمیع اجزای شما و احصاء اَمَد (مدّت) شما و آجال (اجل‌‌ها) شما] فوت می‌‌دهد (می‌‌میراند) [یعنی جمیع شما و جمیع اجزای وجود شما را می‌‌گیرد به حیثی که از شما احدی و نه جزوی در زمین باقی نمی‌‌ماند و چیزی از شما در زمین گم نمی‌‌شود تا بگویید چگونه بعد از گم شدن برانگیخته می‌‌شویم و جز این نیست که ضال (گم شده) در زمین همان مادّهٔ شما است که از شما نیست] سپس به پروردگارتان بازگردانده می‌‌شوید

و اگر می‌‌دیدی آنوقت را که مجرمین سرهایشان را نزد پروردگار [مضاف] خود به زیر انداخته‌‌اند [در حالی که می‌‌گویند] پروردگارا، ما [بعد از رجوع خود به تو] دیدیم [یا در دنیا لکن عمل نکردیم] و [از تو] شنیدیم [و قبول کردیم یا در دنیا از انبیای تو (ع) شنیدیم لکن عمل نکردیم] پس ما را بازگردان تا عمل صالح کنیم همانا ما [بدون شکّ و ریب] یقین آورده‌‌ایم

و اگر می‌‌خواستیم البتّه به هر نفسی هدایتش را [یعنی هدایت شدنش و رشدش یا اسباب هدایتش را بدون ملاحظهٔ استعداد و استحقاق] می‌‌دادیم [لکن نخواستیم تا مبادا مشیّت ما گزاف غیر مسبوق به ملاحظهٔ استعداد باشد] و لکن قول من حقّ است که حتماً جهنّم را از جنّ و مردم همگی مملوّ می‌‌کنم [تا مبادا ارادهٔ من گزاف واقع شود و عذاب معذّبین و ثواب مطیعین (فرمانبرداران) از جهت استعداد آنها می‌‌باشد]

پس به خاطر آنکه ملاقات امروزتان را فراموش کردید بچشید همانا ما شما را فراموش (ترک) کرده‌‌ایم و عذاب ماندگار را به خاطر آنچه که عمل می‌‌کردید بچشید

[اینان به آیات ما مؤمن نیستند] جز این نیست که کسانی که وقتی که به آن متذکّر می‌‌شوند به سجده فرو می‌‌افتند به آیات ما ایمان می‌‌آورند، و به سبب حمد پروردگارشان [لطیفهٔ انسانیّهٔ خود را که همان وجه ربّ و اسم او و مظهر او و به وجهی خود او است را] تسبیح (تنزیه) می‌‌کنند و آنان [از خداوند یا از تسبیح او یا از خُرُور (بر خاک افتادن) و سجود، یا از ایمان و طاعت، یا در انفس خود] استکبار (سرکشی) نمی‌‌ورزند {مُذْعِن (اذعان کننده) به آیات از آن حیث که آنها آیات عظمت خداوند و قدرت او و سعهٔ او هستند وقتی که به آنها متذکّر می‌‌شود از آنها به حدود آنها و تعیّنات آنها نظر نمی‌‌کند بلکه به آنها از حیث اینکه آنها آیات عظمت خداوند هستند نظر می‌‌کند، پس با آنها عظمت خداوند را متذکّر می‌‌شود و به خاطر تذکّر عظمت خداوند و وجدان (یافتن) آن تمالک (خویشتنداری) نمی‌‌کند و برای عظمت خداوند سجده کنان فرو می‌‌افتد، همانگونه که از مولای ما جعفر صادق (ع) است که او در نماز صیحه‌‌ای زد و به غش بر خود فرو افتاد پس دربارهٔ آن سؤال شد، پس فرمود: این آیه را تکرار کردم تا آنکه از گوینده‌‌اش شنیدم پس جسم من برای معاینهٔ قدرت او ثابت (بر جای) نماند}

پهلوهایشان از بسترها جدا می‌‌شود پروردگارشان را به خوف (بیم) و به طمع (امید) می‌‌خوانند و از آنچه که روزی آنها کرده‌‌ایم انفاق می‌‌کنند

پس نفسی نمی‌‌داند که برای آنها به آنچه که عمل می‌‌کرده‌‌اند چه پنهان شده‌‌ای از روشنائی چشم به عنوان پاداش هست

آیا پس کسی که مؤمن می‌‌باشد مانند کسی است که فاسق باشد [البتّه که] متساوی نمی‌‌شوند

امّا کسانی که ایمان آورده‌‌اند و اعمال صالح کرده‌‌اند پس به (سبب) آنچه که عمل می‌‌کرده‌‌اند جنّت‌‌هایی دارند که جایگاهی پذیرا (آماده شده یا به عنوان منزل) برای آنان است

و امّا کسانی که فسق کرده‌‌اند پس جایگاه آنان آتش است هرگاه بخواهند که از آن خارج شوند به آن بازگردانده می‌‌شوند {اهل جحیم مثل اهل دنیا از غمی که بر آنان مستولی می‌‌شود خروج از جحیم را می‌‌خواهند لکن چون ارادهٔ خروجشان از غم می‌‌باشد و آنها قائد (جلودار، پیشوا) شوق برای خروج ندارند خارج نمی‌‌شوند، بلکه به آن بازگردانده می‌‌شوند و اگر ارادهٔ خروجشان از شوق می‌‌بود البتّه در اسرع زمان خارج می‌‌شدند} و به آنها گفته می‌‌شود: عذاب آتشی که آن را تکذیب می‌‌کردید بچشید

و البتّه حتماً غیر از عذابی بزرگتر [یعنی عذاب احتضار یا قبر یا قیامت] از عذابی پست‌‌تر [یعنی عذاب دنیا یا قبر یا برزخ] به ایشان بچشانیم راجیاً به اینکه آنها [از غَیّ (گمراهی)شان] بازگردند

و کیست ظالم‌‌تر از کسی که آیات پروردگارش را یادآوری می‌‌شود سپس [با وضوح آیات] از آنها اعراض می‌‌کند همانا ما از مجرمین انتقام گیرنده‌‌ایم

و همانا [به تو کتاب دادیم و] کتاب را به موسی دادیم پس در شکّ از نزول آن مباش و آن را به عنوان هدایت برای بنی اسرائیل قرار دادیم [همانطور که کتاب تو را به عنوان هدایت برای جهانیان قرار دادیم]

و چون صبر پیشه کردند [پس تو و پسرانت صبر کنید تا از شما امامانی قرار دهیم] و (در حالی که) به آیات ما یقین داشتند [پس تو و فرزندانت شکّ نکنید] از آنان امامانی قرار دادیم که به امر ما هدایت می‌‌کردند [نه به امر خودشان]

همانا پروردگار تو، در روز قیامت دربارهٔ آنچه که [از امر وصایت و وصیّ، یا از احکام شریعت، یا از کتاب و ستر (پوشاندن) بعضی از آن و تبدیل بعضی، یا از تصدیق رسولان (ع) و تکذیب آنان] در آن با یکدیگر اختلاف می‌‌کرده‌‌اند بین آنها (بنی اسرائیل) فصل (داوری) می‌‌کند [همانطور که بین قوم تو فصل می‌‌کند، پس بر اختلاف آنان یا بین خلق اختلاف کننده اندوه مدار، پس بین قوم تو فصل می‌‌کند]

آیا به آنها [به قوم تو یا به قوم موسى (ع)] نشان نداد [آیا نیندیشیده‌‌اند] که چه بسیار از پیشینیان قبل از آنها را هلاک کردیم [که اخبار آنان را می‌‌شنوند و اگرچه اهلاک آنها را ندیده‌‌اند لکن آثار آنها را می‌‌بینند برای اینکه آنها اینک] در مساکن آنان راه می‌‌روند همانا در آن البتّه نشانه‌‌هایی هست آیا پس نمی‌‌شنوند

آیا ندیده‌‌اند که ما آب را به سوی زمین بایر سوق می‌‌دهیم پس با آن زرعی خارج می‌‌کنیم که چهارپایانشان و خودشان از آن می‌‌خورند آیا پس نمی‌‌بینند؟

و می‌‌گویند اگر [در این خبر دادن] راستگو می‌‌باشید این فتح کِی است {مراد از فتح مسؤل (سؤال شده) یا مستهزء (استهزاء شده) به آن همان ظهور قائم عجّل الله فرجه و استنارت (روشنائی، روشن شدن) زمین به نور پروردگارش و ارتفاع (رفع شدن) اختلاف از اهل آن است، و این در عالم صغیر جز حین موت اختیاری یا اضطراری نیست، زیرا چون رسول خدا (ص) به آنها به ظهور قائم (ع) و ظهور دین و قرار دادن همهٔ ادیان به عنوان دینی واحد خبر داد بر سبیل استفهام یا تَهَکّم (استهزاء، خشم) و استهزاء او سؤال کردند، و آیات (نشانه‌‌ها) این فتح بسیار است، از اهلاک قرون (مردمان) گذشته و احیاء زمین بعد از مرگ آن و در آنها تفکّر نمی‌‌کنند و می‌‌گویند: این فتح کِی است؟!}

[در جواب آنان] بگو: [که دربارهٔ این فتح عجله نکنید زیرا] کسانی که کفر ورزیده‌‌اند ایمان آوردنشان در روز فتح نفع نمی‌‌دهد [زیرا آن، روز بُروز مکسوبات (کسب شده‌‌ها) است نه روز کسب خیرات]

و به آنها نظر (مهلت داده) نمی‌‌شود پس از آنها اعراض کن [یعنی از جواب و سؤال با آنان، یا از دعوت ایشان، یا از خود آنان زیرا آنان به مجاور بودن با تو تأثیر نمی‌‌پذیرند] و [برای روز فتح] منتظر باش همانا آنان [هم برای آن روز] منتظرند.