سورهٔ فاطر

ستایش برای خداوند خالق (آفرینندهٔ) آسمان‌‌ها و زمین، جاعل (قرار دهندهٔ) ملائکهٔ فرستاده شدهٔ [به پیامبرانش و به اوصیای آنها با وحی و الهام و تحدیث (سخن گفتن) و رؤیای صادقه، و به صالحان از بندگانش با الهام و تحدیث و رؤیا، و به جمیع خلقش با الهام و رؤیا و اصلاح امور آنها و جبران نقائصشان و اخراج نفوس آنها از قوا به فعلیّات] بالدار [بحسب عوالمی که در آنها سیر می‌‌کنند و برای اصلاح امور آنها با آن پرواز می‌‌کنند] دو و سه و چهار [بحسب عوالم ملک و ملکوت و جبروت] است و آنچه [از کثرت عدد آنها یا کثرت بال‌‌های آنها] که می‌‌خواهد در این آفرینش می‌‌افزاید همانا خداوند بر هر چیزی [از زیادت در عدد و جمال و بال‌‌ها و اخلاق] بسیار توانا است {رسول ملک را در خواب می‌‌بیند و کلامش را می‌‌شنود و او را در بیداری معاینه می‌‌دارد، و نبیّ در خواب می‌‌بیند و در بیداری معاینه نمی‌‌کند و لکن صدا را می‌‌شنود، و محدّث در خواب نمی‌‌بیند و معاینه نمی‌‌کند و (حال آنکه) صدایش را می‌‌شنود}

آنچه را که خداوند برای مردم از رحمت بگشاید پس بازدارنده‌‌ای بر آن نیست و آنچه که باز داشته شود {یعنی عدم وصول رحمت به بعضی از قوابل (قابل‌‌ها) جز از قِبل آنها نیست نه از قِبل خداوند} پس بعد از او هیچ فرستنده‌‌ای برای آن نیست و او چیره است [که احدی بر منازعت با او قدرت ندارد] و حکیم است [که آنچه که انجام می‌‌دهد را انجام نمی‌‌دهد مگر با ملاحظهٔ غایات عدیدهٔ دقیقه‌‌ای که درک آنها جز برای او و جز با اتقان در صنع ممکن نمی‌‌شود به حیثی که عقول عقلاء از ادراک کیفیّت آن عاجز می‌‌شود]

ای مردم نعمت خداوند را بر خود به یاد آورید آیا خالقی غیر از خداوند هست که [با تهیّهٔ اسباب آسمانی] از آسمان و [با تهیّهٔ اسباب زمینی از] زمین [یا از آسمان با رزق انسانی و از زمین با رزق حیوانی و نباتی] به شما روزی دهد خدایی جز او نیست پس به کجا منحرف می‌‌شوید [یعنی از او روی می‌‌گردانید]

و اگر تو را تکذیب می‌‌کنند [محزون مشو] پس رسولانی قبل از تو [نیز] تکذیب شده‌‌اند و امور فقط به خداوند باز می‌‌گردد {یعنی تو و تکذیب کنندگان تو به او منتهی می‌‌شوید و هر کدام بحسب خود جزاء داده می‌‌شود، یا بعد از نظر دقیق امور به خداوند باز می‌‌گردد، و تکذیب آنان به او باز می‌‌گردد به معنی اینکه تکذیب آنان جز به امری تکوینی و ترخیصی از خداوند برای مصلحت عائده به تو و به امّت تو نیست پس برای آن ضیق (دلتنگ) مشو}

ای مردم همانا وعدهٔ خداوند [به ثواب و عقاب] حقّ است (خلافی در آن نیست) پس زندگانی دنیا نباید شما را مغرور سازد [که از وعدۀ خداوند غفلت ورزید و بر آن عمل نکنید] و غرور (شیطان) نباید شما را به [مغفرت] خداوند مغرور کند [که بعداً توبه می‌‌کنیم]

همانا شیطان برای شما دشمن است پس شما او را دشمن بگیرید [و او را در آنچه که شما را به آن امر می‌‌کند موافقت نکنید و از او برحذر باشید] جز این نیست که حزبش را دعوت می‌‌کند تا از یاران شعله‌‌ها (آتش) باشند

کسانی که کفر ورزیده‌‌اند عذابی سخت دارند و کسانی که [با کفر ورزیدن به او (شیطان) و بیعت با ولیّ امر او با بیعت خاصّه یا عامّه] ایمان آوردند و [با بیعت خاصّه] به صالحات عمل کردند {اگر مراد از ایمان بیعت اسلامیّه باشد یا با عمل کردن به شروط مأخوذ بر آن در بیعت او اگر مراد از ایمان بیعت خاصّه باشد} آنها آمرزش و پاداشی بزرگ دارند

آیا پس کسی که [از شیطان پیروی کرده و قبح عملش را ندیده مانند کسی است که از ولی امرش تبعیت نموده و قبایح اعمالش و نقایص آنها را دیده است؟ کسی که] بدی عملش برای او زینت داده شده پس آن را حُسن می‌‌بیند [چه رسد به رؤیت قبح خود] زیرا خداوند کسی که بخواهد [از طریق مستوی که همان عدم رؤیت حُسن عمل منسوب به نفس است] را گمراه می‌‌کند و کسی که بخواهد را [به طریق مستقیم] هدایت می‌‌کند [که آن رؤیت نقص و قبح از عمل منسوب به نفس است، باشد هر چه که باشد، وقتی که امر چنین می‌‌باشد] پس نفست را با حسرت [خوردن] بر آنان مَبَر [و خودت را بر تتابع (پی در پی بودن) حسرات به خاطر اتّباع آنها بر شیطان هلاک نکن] همانا خداوند به آنچه که می‌‌کنند دانا است

و خداوند کسی است که بادها را می‌‌فرستد و ابر را حرکت می‌‌دهد پس آن را به شهر مرده‌‌ای [مستعدّ برای احیاء (زنده شدن)] راندیم پس زمین [آن شهر] را بعد از مرگ آن [از نبات (گیاه) و از اخضرار (سبز کردن) درختان، با نبات و اخضرار اشجار] با آن زنده کردیم زنده شدن [از قبور (قبرها) نفوس شما و غلاف ابدان شما و از قبور برازخ شما نیز] چنین است {زیرا قوا و استعدادات در ابدان و نفوس مثل حبوب (دانه‌‌ها) و عروق (ریشه‌‌ها) در اراضی مکمون شده هستند و خروج آنها از قوّه به فعلیّت با باریدن رحمت الهیّه است، مانند خروج حبوب و عروق به گیاه و درختان و برگ‌‌ها با بارش ابر}

کسی که عزّت خواسته باشد پس [عزّت را جز نزد خداوند یافت نمی‌‌کند و] عزّت جمیعاً برای خداوند است سخن پاک به سوی او بالا می‌‌رود [و کلمات طیّب شما و اقوال صالح از اذکار عالی و اقوال شما برای اصلاح ذات البین و نصیحت بر بندگان و امر به معروف و نهی از منکر و تعلیم علوم و هدایت خلق به طریق و غیر آن از اقوال به او می‌‌رسد] و عمل صالح او را بالا می‌‌برد [پس گفتاری نیک بگویید و به عمل صالح عمل کنید تا عزیز شوید] و کسانی که بدی‌‌ها را نیرنگ می‌‌کنند [مانند قریش و مکر آنها در دار النَّدوه، یا مانند منافقین امّت و مکرشان در دفع خلافت علیّ (ع)، و برای هر کسی است که بدی را نسبت به بندگان یا به قوای نفس خود یا اهل مملکتش مکر می‌‌کند] {زیرا هر کس که پروردگارش را عصیان می‌‌کند پس او در ارتکاب معصیت خود برای اخفای نفس قبح فعلش بر او و اظهار حسنه بودن آن نزد او مکر می‌‌کند} [بالفعل] عذابی شدید دارند [لکن او آن را مثل صاحب خدر (بی‌‌هوشی) که احساس نمی‌‌کند که آتش عضو او را می‌‌سوزاند است و حال آنکه آن را احساس نمی‌‌کند] و مکر آنان همان است که [آنها را] نابود (هلاک، فاسد) می‌‌کند

و خداوند شما را از خاک سپس از نطفه‌‌ای خلق کرد سپس شما را [با ذکورت و انوثت یا شما را اصنافی از مذکّر و مؤنّث، و سفید و سیاه، دمیم (بی‌‌ریخت) و زیبا، و شقی و سعید] ازواجی (گونه‌‌هایی) قرار داد، و مؤنّثی [از شما یا از مطلق حیوان] باردار نمی‌‌شود و [جنینش را] وضع [حمل] نمی‌‌کند مگر به علم او [و از او چیزی غایب نمی‌‌شود پس چگونه مکر آنان یا عمل مؤمنین از او غایب شود] و سالخورده‌‌ای عمر طولانی نمی‌‌کند و از عمر او کاسته نمی‌‌شود مگر آنکه در کتاب هست همانا آن بر خداوند آسان است

و دو دریا متساوی نمی‌‌شوند، این شیرین و مطبوع و نوشیدنش گوارا، و این شور و تلخ است و از هر کدام گوشت تازه می‌‌خورید و زینتی استخراج می‌‌کنید که آن را می‌‌پوشید و کشتی‌‌ها را در آن شکافنده [آب] می‌‌بینی تا [با تجارات رابحه (سودآور)] از فضل او بر گیرید و با ترقّب به اینکه [این نعمت که خداوند تعالی آن را در کشتی و دو دریا ودیعت کرده است را] شکر کنید

شب را در روز داخل می‌‌کند و روز را در شب داخل می‌‌کند و خورشید و ماه را مسخّر نمود که همگی بر موقع معیّن جریان می‌‌یابند آن [موصوف به این اوصاف] الله پروردگار شما است، ملک تنها از آن او است و کسانی را که به جای [یعنی بدون اذن] او می‌‌خوانید [مانند کسانی که مقابل ولیّ امر خوانده می‌‌شوند یا در حالی که آنان بعضاً از غیر او هستند برای هر معبودی سوای او، و او تعالی در اشراک او اذن نداده] پوست (جلد نازک) [بر پشت] هستهٔ خرمایی را مالک نمی‌‌شوند

اگر آنها را بخوانید دعای شما را نمی‌‌شنوند و اگر بشنوند بر شما استجابت نمی‌‌کنند و در روزِ قیامت به شرک ورزیدن شما [به خودشان] کفر می‌‌ورزند و مثل [آن خدای] آگاه [علی الاطلاق هیچکس] به تو خبر نمی‌‌دهد [و او خبیر مجملهٔ (آرایشگر، خلاصه) امور است و او الله تعالی است]

ای مردم شما نسبت به خداوند درویش هستید و خداوند اوست که غنی و ستوده است

اگر بخواهد شما را می‌‌برد و خلق جدیدی می‌‌آورد

و آن بر خداوند سخت (دشوار) نیست

و [نفس قابله] بارکشی بار دیگری را بار نمی‌‌کشد و اگر [نفس] گرانباری به حِمل [آنچه که حَمل می‌‌شود] آن فرا بخواند [یعنی اگر بخواند هر آنچه را که ممکن می‌‌شود که فرا خوانده شود] چیزی را از آن حَمل نمی‌‌کند و اگرچه [مدعو] خویشاوند باشد [که به فطرت قرابتش بر او مهربان است] جز این نیست که تو انذار می‌‌کنی کسانی را که در نهان از پروردگارشان می‌‌ترسند و نماز [فطری که آن «حَبْلٍ مِنَ اللَّهِ» (ریسمانی از خدا) است که همان ولایت تکوینی است] را اقامهٔ می‌‌کنند، و کسی که زکات می‌‌دهد (تزکیه می‌‌کند) جز این نیست که به سود خودش پاک می‌‌شود و بازگشت (سرانجام) به سوی خداوند است [و به آنان بر اقامۀ صلات و ایتاء زکات پاداش می‌‌دهد]

و [در تمیز اشیاء، و در تمیز حسن و قبیح و ضارّ (زیان‌‌آور) و نافع (سودآور)] کور و بینا متساوی نمی‌‌شوند [تا آنکه کسانی که از پروردگارشان خشیت نمی‌‌دارند با کسانی که در انذار خشیت می‌‌دارند متساوى شوند]

و نه تاریکی و نه نور [تا آنکه کسانی که قلوبشان به نور علم مستنیر (نور گرفتن) می‌‌شود و به آن از پروردگارشان خشیت می‌‌دارند با غیر آنها متساوى شوند]

و نه سایه و نه گرما

و زندگان و نه مردگان متساوی نمی‌‌شوند، همانا خداوند به کسی که بخواهد می‌‌شنواند و تو به کسانی که در قبرها هستند [یا در قبور نفوس حیوانی خود و ابدان طبیعیشان منغمر (فرورفته) می‌‌باشند] شنواننده نیستی

همانا تو جز انذار کننده (بیم دهنده) نیستی [چه بشنوند یا نشنوند]

همانا ما تو را به حقّ [یعنی به ولایت] به عنوان بشارت دهنده و انذار کننده [برای مؤمن و کافر] فرستادیم و هیچ امّتی نیست مگر آنکه در آن بیم دهنده‌‌ای خالی کرده (قبلاً بوده یا خلوت کرده) است

و اگر تو را تکذیب کنند [محزون نشو زیرا این سنّت قدیمه است] که کسانی که قبل از اینها [بودند] رسولان آنها بیّنات (احکام نبوی) و زُبِر (احکام ولوی) و کتاب روشنی‌‌بخش را نزد آنها آوردند [ایشان] را تکذیب کردند

سپس آنان که [به رسولانشان] کفر ورزیدند [و آنها را تکذیب کردند] گرفته شدند پس [بنگر به عقوبت] انکار کننده که چگونه بود

آیا ندیدی که خداوند از آسمان آبی نازل کرد و با آن میوه‌‌ها را به رنگ‌‌های مختلف آنها خارج کردیم و از کوه‌‌ها راه‌‌های سفید و سرخ با رنگ‌‌های مختلف آنها و سیاه‌‌های سیاه

و از مردم و جنبندگان و چهارپایان به این‌‌چنین به رنگ‌‌های مختلف آنها، جز این نیست که دانایان از بندگان او از خداوند خشیّت دارند {دلالات و انذارات برای کسی که خداوند در قلب او نور علم نینداخته نفع ندارد، و چون اغلب مردم از نور علم خالی می‌‌باشند این در آنان نفع نمی‌‌کند، و انسان مراتبی دارد و برای هر مرتبه‌‌ای از آن خوف و رجاء و نحوی از علم هست غیر آنچه که برای مرتبهٔ دیگر هست، و نخستین مراتب او مرتبهٔ نفس امّارهٔ او است، و در این مرتبه ادراکات او جز ظنون نامیده نمی‌‌شوند و ادراکاتش جز محصوره بر لوازم حیات دنیا نمی‌‌باشند زیرا مبلغش (محلّ رسیدنش) از علم آن است و خوف او و رجای او جز در آنچه که متعلّق به حیات دنیا می‌‌شود نمی‌‌باشد، و دوّمین مراتب او مرتبهٔ نفس لوّامهٔ او است و در این مرتبه ادراکات او از ظنون و علوم و ذوق و وجدان مخلوط می‌‌شوند برای اینکه او در این هنگام گاهی در شأن نفس امّاره ظاهر می‌‌شود و به احکام آن بر او حکم می‌‌شود، و گاهی در شأن نفس مطمئنّه ظاهر می‌‌شود که به احکام آن بر او حکم می‌‌شود، و سوّمین مراتب او مرتبهٔ نفس مطمئنّه است و در این مرتبه ادراکات او علوم و ذوق و وجدان می‌‌باشند، و خوف او از خداوند و از سخطات (خشم‌‌ها) او و فراق او می‌‌باشد و آن خوف خشیت نامیده می‌‌شود، برای اینکه خشیت حالت حاصله از امتزاج استشعار قهر و لطف و خوف و محبّت است، و تا انسان به آن مقام نرسیده هنوز برای او محبّت برای خداوند حاصل نشده و هنوز برای او خشیت از او حاصل نشده و خوف او وقتی که خوفی داشته باشد فقط خوف صرف از قهر او می‌‌باشد، و چهارمین مراتب او مرتبهٔ قلب او است و در این مرتبه ادراکات او شهودی و ذوقی و وجدانی می‌‌باشند و خوف او هیبت می‌‌باشد، زیرا مشاهده کننده خداوند را جز محیط به خودش نمی‌‌بیند و شأن محاط جز هیبت از محیط نیست و بعد از آن سطوت و سحق و محق می‌‌باشد} همانا خداوند چیره و بسیار آمرزنده است

همانا کسانی که [خشیت دارند] کتاب خداوند را تلاوت می‌‌کنند و نماز بپا می‌‌دارند و از آنچه که به آنها روزی داده‌‌ایم در پنهان و آشکار انفاق می‌‌کنند به تجارتی امید دارند که هرگز تباه (فاسد) نمی‌‌شود

تا به اجرهای آنها وفا شود و از فضل خویش به آنها زیاد می‌‌کند همانا او بسیار آمرزنده است [و آنها را بر مَساوی (بدی‌‌ها) آنها محاسبه نمی‌‌کند و ترک محاسبه زیادتی ناشی از فضل او گردیده] و بسیار سپاسگزار است [و لامحاله آنها را به مقتضای شکرش افزون می‌‌کند]

و آنچه از کتاب [نبوّت و از صورت قرآن] که به تو وحی کرده‌‌ایم همان حقّ است [که حقّى سوای آن نیست] تصدیق کننده است بر آنچه که بین دستان (نزد) او است همانا خداوند به بندگانش البتّه آگاه است [و بواطن امور آنها را می‌‌داند] و بینا است [که ظواهر امور آنان را می‌‌داند]

سپس کتاب [که همان احکام رسالت و نبوّت است و قرآن صورت آن است] را به کسانی از بندگانمان که [با قبول ما آنها را یعنی با قبول خلیفهٔ ما آنها را با بیعت کردن] برگزیدیم میراث دادیم [و ایراث (ارث دادن) آن عبارت از قبول آنها است این احکام را با بیعت عامّهٔ صحیحهٔ اسلامیّه، یا قبول آنها این را با بیعت خاصّهٔ ایمانیّه] و از آنها [افرادی به سبب وقوف در مربض (چراگاه) بهیمیّت خود و سبعیّت خود و شیطنت خود بدون خروج او به انسانیّتش] ستمکار بر خودشان هستند و از آنها [افرادی] مقتصد (معتدل) هستند [که به سوی انسانیّت خود خارج شده و هنوز در آن به انتهاء نرسیده و برای تکمیل غیر خود باز نگشته] و از آنها سبقت گیرنده به خیرات [جمیعاً] به اجازهٔ خداوند هست [و او کسی است که به منتهای آنچه که شایسته است که بحسب شأن خود و استعدادش برسد رسیده سپس برای تکمیل غیر خود باز گشته زیرا او دیگران را به جملهٔ خیرات یا به بعضی از آنها سبقت گرفته است] آن همان فضل بزرگ است {این آیه شامل هر کسی که با بیعت عامّهٔ اسلامیّهٔ صحیحه بیعت کرده است می‌‌شود نه بیعت فاسده مانند کسانی که با خلفای جور بیعت کردند چه با بیعت خاصّهٔ ایمانی بیعت کرده باشد یا نه، و چه از مقام خود که قبل از بیعت در آن بوده ترقّی کرده یا ترقّی نکرده باشد، یا جز کسی که با بیعت ایمانی بیعت کرده است را شامل نمی‌‌شود زیرا مسلم و اگرچه نسبت نبوّت به کسی که با او با بیعت اسلامیّه بیعت کرده، و نسبت اخوّت به کسی که با این بیعت، بیعت کرده است داشته باشد لکن آن برای غایت خفای آن مانند این است که آن نبوده است و لذلک این نسبت سلطان آن به آخرت نمی‌‌رسد و از آن جز حفظ خون و مال و عِرض و جریان مناکح و مواریث حاصل نمی‌‌شود، و اجر جز بر ایمان نمی‌‌باشد، پس وارث از نبیّ یا خلیفۀ او جز کسی که با او به بیعت ایمانی بیعت کرده نیست و به سبب این بیعت است که نسبت ابوّت و بُنوّت (پدری و فرزندی) بین آن دو، و نسبت اخوّت بین او و سایر مؤمنین محقّق می‌‌شود، و سلطان آن الی آخرت باقی می‌‌باشد، این بحسب ظاهر آیه است زیرا داخلین در اسلام و داخلین در ایمان به قدر قوّت نسبتشان و ضعف آن به رسول (ص) وارث کتاب رسالت از او هستند و وارث کتاب قرآن از او می‌‌شوند}

جنّت‌‌های عدنی که در آنها داخل می‌‌شوند در آنجا با دستبند‌‌هایی از طلا و مروارید آراسته می‌‌شوند و لباسشان در آنجا پرنیان [لایق به جنّت] است [نه از جنس حریر دنیا]

و [بعد از آنکه مقامشان و طهارتشان از هر آنچه که لایق انسان نمی‌‌شود را دیدند] می‌‌گویند: ستایش بر خدایی که حزن را از ما بُرد همانا پروردگار ما البتّه بسیار آمرزنده است [برای اینکه او آنچه که ما را اندوهناک می‌‌کند را بُرد و بر ما پوشاند] و بسیار سپاسگزار است [بر اعمال اندک ما بواسطهٔ نسبت ما به اولیاء ما آنچه که اعطای آن را تصوّر نمی‌‌کردیم به ما اعطاء کرد]

که از فضل خویش [نه به سبب استحقاق ما] ما را در سرای اقامت جای داد که در آن رنجی به ما نمی‌‌رسد و در آن به ما خستگی نمی‌‌رسد

و کسانی که [به خداوند یا به محمّد (ص) یا به آل او (ع) یا به ایمان یا به کتاب یا به نعمت ولایت یا به مطلق نعم] کفر ورزیدند آتش جهنّم دارند که بر آنها قضا نمی‌‌شود (نمی‌‌گذرد، حکم نمی‌‌شود) که بمیرند [و از عذاب آن استراح (طلب راحتی) نمایند] و عذاب آن از آنها خفیف نمی‌‌شود، این‌‌چنین به هر بسیار ناسپاس جزاء می‌‌دهیم

و آنها در آن فریاد می‌‌کنند [ای] پروردگار ما، ما را خارج کن تا عمل صالح کنیم غیر آنچه که عمل می‌‌کردیم، آیا به شما عمر طولانی ندادیم تا آنکه کسی که متذکّر می‌‌شود در آن متذکّر شود و (حال آنکه) بیم دهنده نزد شما آمد پس بچشید که برای ستمکاران هیچ یاوری [که عذاب را از آنها دفع کند] نیست

همانا خداوند عالم غیب آسمان‌‌ها و زمین است همانا او به درون سینه‌‌ها دانا است

او کسی است که شما را در زمین [لنفسه] به عنوان جانشین [بر گذشتگان] قرار داد پس کسی که [به خداوند یا به نبوّت یا به ولایت یا به نعمت خلافت یا به مطلق نعم] کفر بورزد پس کفر او بر (زیان) خود او است و به کافران کفرشان نزد پروردگارشان جز دشمنی نیفزاید و به کافران کفرشان جز خسارت نیفزاید {زیرا مقت (منفوری) پروردگار لامحاله مورث خسارت عبد است}

[به این مشرکین به خداوند یا به ولایت یا مشرکین اهویهٔ خود به امر پروردگارشان] بگو: که به من شرکایتان را که غیر خداوند می‌‌خوانید نشان دهید، به من نشان دهید که چه چیزی را از زمین خلق کرده‌‌اند [چه رسد از آسمان] آیا شراکتی در آسمان‌‌ها دارند یا به آنها کتابی داده‌‌ایم [که در آن اذن (اجازه) از ما در اشراک آنها هست؟!] که آنها بنابر بیّنه‌‌ای از آن [یعنی از کتاب یا از خداوند در اشراک] هستند [تا آنکه در اتّباع شرکاء معذور باشند؟!] بلکه اگر ستمکاران [یعنی مشرکین یا شرکاء در ولایت] بعضی از آنان [از رؤسایشان یا] بعضاً [از مرئوسین به یکدیگر] وعده دهند جز غرور (وعدهٔ فریب) نیست

همانا خداوند آسمان‌‌ها و زمین را که زایل شونده‌‌اند نگه می‌‌دارد و اگر آن دو زائل شوند آیا بعد از او احدی آن دو را نگه می‌‌دارد همانا او بردبار است [فلذلک در عذاب شرکاء و عبادت کنندگانشان شتاب نمی‌‌کند] و بسیار آمرزنده می‌‌باشد [که بر کسی از آنها که توبه کند می‌‌آمرزد]

و آنان با سوگندی سخت (غلیظ) به خداوند قسم یاد کردند که اگر انذارکننده‌‌ای نزد آنان بیاید حتماً هدایت یافته‌‌تر از یکی از این دو امّت (یهود و نصاری) می‌‌باشند پس چون انذار کننده‌‌ای [یعنی محمّد (ص)] نزد آنها آمد جز دور شدن [از نذیر (بیم دهنده)] به آنان نیفزود [چه رسد که هدایت یا هدایت یافته‌‌تر شوند]

طلب بزرگی کردن در زمین و حیلهٔ بد و مکر بد جز صاحبش را هلاک نمی‌‌کند پس آیا جز سنّت گذشتگان [دربارهٔ رسولان و تکذیب کنندگان ماکر با تعذیب آنها و احاطت وبال مکرشان به خود] را منتظرند؟ (انتظار دارند) پس هرگز بر سنّت خداوند تبدیلی [از مستحقّ به غیر مستحقّ] نخواهی یافت و هرگز بر سنّت خداوند تحویلی [از مستحقّ به غیر مستحقّ] نخواهی یافت

آیا در زمین سیر نکرده‌‌اند [تا آثار رسولان و آثار تصدیق کنندگان آنها و تکذیب کنندگان آنها را مشاهده کنند] تا نظر کنند که عاقبت کسانی که قبل از آنها بوده‌‌اند چگونه بوده است [و از آنها عبرت بگیرند و از تصدیق کنندگان تأسّی نمایند و از مثل افعال تکذیب کنندگان و اقوال آنها اجتناب نمایند] و (حال آنکه) از اینان قوی‌‌تر بودند و چیزی در آسمان‌‌ها و نه در زمین برای خداوند نباشد تا او را [از انفاذ امر او و امضاء سنّت او] عاجز نماید، همانا او [به جملهٔ اشیاء] دانا است [که تکذیب تکذیب کننده و استکبار او و مکر او و تصدیق تصدیق کننده و تسلیم او را می‌‌داند] و [بر آنچه که اراده می‌‌کند] توانا می‌‌باشد

و اگر خداوند مردم را به آنچه که کسب کرده‌‌اند مؤاخذه می‌‌کرد بر پشت آن (زمین) جنبنده‌‌ای نمی‌‌ماند و لکن آنان را به زمانی معیّن به تأخیر می‌‌اندازد و وقتی که اجل آنها فرا رسد پس همانا خداوند به بندگانش بینا می‌‌باشد [و به هر کدام به اعمال وی جزاء می‌‌دهد و احدی از او فوت نمی‌‌شود].