سورهٔ زمر

تنزیل (نازل کردن تدریجی) این کتاب [یعنی قرآن یا رسالت و نبوّت و احکام آن دو، یا ولایت و آثار آن، یا کتاب ولایت علی (ع) و خلافت او] از خداوند عزیز حکیم است

ما کتاب را به حقّ [که همان مشیّت و همان ولایت علی (ع) و علویّت او است، یعنی به سبب حقّ یا متلبّس به حقّ یا با حقّ] به تو نازل کردیم پس خدای را به عنوان مخلِص بندگی کن {اخلاص طریق الی الله به این است که مبدء سلوک و نه غایت آن بر او مشوب (آمیخته) به چیزی از اغراض نفس و اشراک شیطان نباشد} که دین [یعنی طریق یا اعمال ملّت (آئین)] برای او است

آگاه باشید که دین خالص برای خداوند است و کسانی که غیر از او اولیائی گرفته‌‌اند آنها را بندگی نمی‌‌کنیم مگر تا ما را با نزدیک کردن به خداوند نزدیک کنند همانا خداوند بین آنها حکم می‌‌کند در آنچه که آنها در آن [از امر دین یا از رسالت یا از ولایت علی (ع)] اختلاف می‌‌کنند همانا خداوند کسی که او دروغگو و بسیار کفران کننده است را [برای عدم استعداد او و عدم استحقاق او] هدایت نمی‌‌کند

اگر خداوند می‌‌خواست که فرزندی بگیرد [چنانکه ملائکه و مسیح و عُزَیر را به او نسبت دادند] البتّه از آنچه که خلق می‌‌کند [از اصناف ملائکه و انواع بشر و جنّ] آنکه را که می‌‌خواست [از پسران نه آنچه از دختران که به او نسبت دادند] بر می‌‌گزید [حال آنکه] او [از شریک و فرزند و همنشین] منزّه است او خدای واحد و چیره است [که در قهّاریّت خود اجازه نمی‌‌دهد که شریکی و مثلی و مثلاً فرزند داشته باشد، و شریک به عنوان مثل برای او و به عنوان مقابل می‌‌باشد نه به عنوان مقهور]

آسمان‌‌ها و زمین را به حقّ خلق کرد شب را بر روز می‌‌پیچد [یعنی داخل می‌‌کند، می‌‌پوشاند، تتابع و پشت سر هم بودن را تکرار می‌‌کند] و روز را بر شب می‌‌پیچد و خورشید و ماه را مسخّر کرده است که هر کدام [بر استمرار] تا وقتی معیّن جاری می‌‌شود، آگاه باشید که او غالب است [که از مرادش منع نمی‌‌شود حیثی که مانعی او را از این تکویر (پیچیدن) و از آن تسخیر منع نمی‌‌کند] و بسیار آمرزنده است [که بندگانش را بر آنچه که آنها در آن هستند از اشراک و نسبت دادن فرزند به او و سایر معاصی مؤاخذه نمی‌‌کند تا شاید که توبه کنند پس بر آنها بیامرزد]

شما را از نفسی واحد خلق کرد سپس زوج آن را از آن قرار داد و برای شما از چهارپایان هشت زوج (گوسفند و بز و شتر و گاو) نازل (خلق) کرد شما را در شکم‌‌های مادرانتان به عنوان خلقتی بعد از خلقتی [دیگر به عنوان حیوانی استوار بعد از خلق گوشت و استخوان بعد از مضغه و علقه و نطفه] در تاریکی‌‌های سه‌‌گانه [شکم و رحم و مَشیمه (غشاء جنین)] خلق می‌‌کند آن الله [که این مذکورات اوصاف و افعال او هستند] پروردگار شما است که مُلک (مملکت، پادشاهی) [جملهٔ ما یملک از آنچه که سوای او است اوّل آن عالم ملک مقابل ملکوت] فقط از آن اوست [پس پروردگاری را سوای او طلب نکنید]

جز او خدایی نیست پس چگونه رویگردان می‌‌شوید اگر کفر بورزید پس همانا خداوند از شما بی‌‌نیاز است و [اهتمام او برای صرف (رو برگرداندن) شما به او جز محض رحمت و تفضّل بر شما نیست، نه برای احتیاج او به شما] و برای بندگانش راضی به کفر نمی‌‌شود و اگر شکر کنید آن را برای شما می‌‌پسندد و بارکشی بار دیگری را نمی‌‌کِشد سپس محلّ بازگشت شما فقط به پروردگارتان است پس به آنچه که عمل می‌‌کردید به شما خبر می‌‌دهد همانا او به ذات سینه‌‌ها [از قبیل ارادات و عزمات و نیّات و خیالات و خطورات یا از قبیل قوا و استعدادات مکمونه در نفوس که صاحبان سینه‌‌ها شعور به آنها ندارند] دانا است

و وقتی که به انسان زیانی برسد [در حالی که] برگشت کننده به سوی او است پروردگارش را می‌‌خواند [یعنی چگونه کفر می‌‌ورزید و وقتی که ضررى به شما می‌‌رسد به او پناه می‌‌برید، نه به غیر او یعنی که شما مفطور بر اقرار به او و التجاء (پناه بردن) به او هستید] سپس وقتی که از جانب خود نعمتی به او بدهد [یعنی تفضّلاً اعطاء کند] فراموش می‌‌کند که قبلاً آن را از او خواسته بود [پس کفر شما و نه کفران شما بر نعم او جز برای ستر (پوشاندن) آنچه که مفطور بر آن هستید نیست]، و [در عوض] برای خداوند همانندهایی [به عنوان امثال و شرکاء مثل اصنام و کواکب، یا برای خداوند از اهویهٔ نفس خویش و مشتهیات آن اندادی (همانندهایی) در وجود خویش] قرار می‌‌دهد تا [مردم را یا اهل مملکت خود را] از راه او گمراه کند، بگو [ای ابا فضیل یا ای ابا فلان یا ای منصرف از باب قلب به باب نفس و مشتهیات آن] اندکی به کفرت بهره‌‌مند باش همانا تو از یاران آتشی [زیرا انصراف از خداوند و از ولایت و از علی (ع)، یا از باب قلب جز برای مبتلی به دواعی (انگیزه‌‌های) نفس نیست، و دواعی نفس جز شُوَاظی (شعله‌‌هایی) از آتش نیست]

آیا کسی که او فروتن است که اوقات شب را ساجد و ایستاده (شب‌‌خیز) است و از آخرت حذر می‌‌کند و به رحمت پروردگارش امید دارد [مانند کسی است که این‌‌چنین نیست] بگو آیا کسانی که می‌‌دانند و کسانی که نمی‌‌دانند [و به خداوند کفر می‌‌ورزند، یا به نعم او، یا به رسول (ص)، یا به علی (ع)] متساویند جز این نیست [از عدم تسویت بین آن دو] خردمندان پند می‌‌گیرند

بگو ای بندگان من که ایمان آورده‌‌اید {به او (ص) امر کرد که عبید (بندگان) او را به نسبت عبدیّت (بندگی) آنها به خودش خطاب نماید از جهت اشعار به اینکه او (ص) خلیفهٔ او در زمین او، بلکه در زمین او و آسمان او است، و مظهر است برای جمیع اوصاف او و نسبت‌‌های او، پس هر کس که به عنوان عبد او تعالی باشد عبد خلیفهٔ او (ص) به عنوان عبد طاعت، نه به عنوان عبد عبادت می‌‌باشد} از [سخط] پروردگارتان بهراسید [زیرا عاصی معذّب و مطیع مثاب (ثواب گیرنده) است]، برای کسانی که در این دنیا احسان کرده‌‌اند حسنه هست [و برای کسانی که بدی کردند عقوبت هست]، و زمین خداوند وسیع است [و اگر در سرزمینی متمکّن از احسان نشده‌‌اید پس به سرزمینی دیگر هجرت کنید که در آنجا احسان برای شما ممکن شود، و اگر هجرت ممکن نمی‌‌شود پس برای کسی که بر مشاقّ (سختی‌‌ها، مشقت‌‌ها) احسان کردن در محلّی که احسان کردن بر او شقّ (از دست دادن) می‌‌شود صبر کند] جز این نیست که به صبر کنندگان اجر آنها بدون حساب وفا (به تمامی داده) می‌‌شود

بگو همانا من امر شدم که خداوند را [در حالی که] دین را [یعنی طریق سلوک یا اعمال ملّت (دین، آئین) را] برای او [از اشراک شیطان و اشراک نفس و مداخلهٔ هوی] خالص می‌‌کنم عبادت کنم

و امر شده‌‌ام تا که اوّل مسلمین باشم [و کسی که می‌‌خواهد که اقدم مسلمین باشد پس باید مُخْلِصاً برای دین او بندگی کند]

بگو همانا من از عذاب روزی بزرگ ترسانم که پروردگارم را [در ترک آنچه از اخلاص دین که مرا به آن امر کرده است] عصیان ورزم

بگو فقط خدای را بندگی می‌‌کنم [و امر او را امتثال می‌‌کنم در حالی که] دینم را برای او خالص می‌‌کنم

پس هر آنچه را که خواستید غیر او بندگی کنید [و در دین او آنچه را که خواستید شریک کنید] بگو همانا زیانکاران کسانی هستند که به خودشان و به اهالی [داخلی و خارجی] خود زیان زدند آگاه باشید که آن در روز قیامت همان زیانکاری آشکار است

آنها از فوق خود سایه‌‌بانی و از تحت خود سایه‌‌بانی از آتش دارند آن [مذکور از خسران یا از تظلیل (سایه‌‌بان گرفتن) با ظلل (سایه‌‌بان) از آتش] است که خداوند بندگانش را به آن خوف می‌‌دهد، ای بندگان من پس از من بهراسید

و کسانی که از طاغوت اجتناب کردند که از آن بندگی کنند و به سوی خداوند برگشتند بشارت برای آنان هست پس به بندگان من بشارت بده

که سخن را می‌‌شنوند و از احسن آن تبعیّت می‌‌کنند آنان کسانی هستند که خداوند آنها را [به ولایت] هدایت کرده [و به آن تمسّک نموده‌‌اند زیرا هدایت جز با توسّل به ولایت با بیعت خاصّهٔ ولویّه نیست] و آنان [با تلقیح ولایت] همان خردمندان [یعنی دارندگان لُب (مغز)] هستند

آیا پس کسی که بر او کلمهٔ عذاب حقّ (لازم، سزاوار) شده [بهتر هستند؟ یا این مبشّرین] آیا پس تو کسی که در آتش است را نجات می‌‌دهی؟ [یعنی همانا کسی که بر او کلمۀ عذاب حقّ (لازم) شده در آتش واقع است برای وقوع خود در آتش منتظر قیامت نیست و تو قادر نیستی که او را از آن نجات دهی]

لکن خداوند به کسانی که از پروردگارشان هراس دارند [یعنی مبشّران] وعده داده که برای آنها [در جنّت] کاخ‌‌هایی هست که از فوق آنها کاخ‌‌هایی بناء شده که از زیر آنها نهر‌‌ها جاری می‌‌شود، خداوند خلاف میعاد نمی‌‌کند

آیا ندیدی که خداوند از آسمان آبی را فرستاد پس آن را در زمین در چشمه‌‌ها داخل کرد سپس با آن کشت‌‌هایی را با اختلاف رنگ‌‌های [اصناف و انواع] آن خارج می‌‌سازد سپس خشک می‌‌شود که آن را زرد شده می‌‌بینی سپس آن را چوب خُرد شده (ریز ریز) قرار می‌‌دهد همانا در آن [از جهت تذکیر] البتّه برای خردمندان [یعنی کسانی که ولایت علی (ع) را با بیعت خاصّهٔ ولویّه قبول کردند] یاد‌‌آوریی هست [به صانع و کمال حکمت او و قدرت او و عنایت او به خلقش مخصوصاً به بنی آدم برای انتفاع آنها به ما‌‌سوای خود و بودن ما‌‌سوای آنها برای انتفاعشان نه ماسوای آنها و به اینکه احیاء به حیات دنیا مثل انبات (رویانیدن) نبات و سبز نمودن آن و انحطاط آن و خشک و زرد شدن آن و اصفرار (ریز ریز شدن) آن است، و نباید به آن مغرور شود و بداند که آن ایضاً بالذّات مقصود نیست، بلکه آن مانند سایر موجودات مقدّمه برای غیر خود است و تا آن را طلب کند و تا بر آن عمل کند]

آیا پس کسی که خداوند سینهٔ او را برای اسلام گشوده [یعنی اولى الالباب (خردمندان) که خداوند سینه‌‌هایشان را برای اسلام گشوده است] و او بر نوری از پروردگارش است {و نور همان ولایت است که آن حافظ او از اتّباع از شیطان است و اصل در آن نور علی (ع) و بعد شیعهٔ او هستند که ولایت او را با بیعت خاصّه قبول کرده‌‌اند، سپس شیعهٔ او که ولایت تکوینی در آنها تنعّش (بلند گرداندن خداوند کسی را) شده و تنعّش این ولایت همان نوری است که در قلب عبد قذف (انداخته) می‌‌شود و از آن تعبیر به علم می‌‌شود} [بهتر است از کسی که خداوند سینه‌‌اش را بر کفر گشوده است یا مثل کسی که خداوند سینه‌‌اش را در ضیق (تنگی) در حرج (مضیقه) قرار داد] پس وای بر قلوب قساوت‌‌دار آنان به خاطر ذکر خداوند [یا اعراض کنندگان از ذکر الله]، آنان در گمراهی واضحی (بدیهی) هستند

خداوند بهترین سخن [یعنی ولایت علی (ع) زیرا آن نبأ عظیم (خبر بزرگ) و احسن از هر حدیث است و قرآن صورت آن است] را به عنوان کتابی متشابه مثانی (دوتایی) نازل کرد {مراتب عالم هر مرتبه از آن مشابه بر عالی آن و سافل آن است زیرا سافله صورت مفصّلهٔ نازله از عالی است و عالی صورت مجملهٔ بسیطه از سافله است} که پوست‌‌های کسانی که از پروردگارشان خاشعند از آن می‌‌لرزد {و آنان کسانی هستند که ولایت علی (ع) را با بیعت خاصّه قبول کرده‌‌اند، یا ولایت تکوینی او که همان ظهور علم تکوینی در آنها است در ایشان ظاهر شده زیرا علم تکلیفی محصور در کسی است که ولایت تکلیفی را قبول کرده، و علم تکوینی محصور در کسی است که ولایت تکوینی در او ظاهر شده و از حُجب (حجاب‌‌ها) اهویه خارج شده است} سپس با ذکر خدا پوست‌‌هایشان و قلوبشان نرم می‌‌شود [یعنی پوست‌‌های آنان از اقشعرار (لرزیدن) ساکن می‌‌شود و حال آنکه قلوب آنان به ذکر الله مایل یا ساکن است] {و ذکر الله همان ولایت یا ولیّ امر یا ذکر مأخوذ از ولیّ امر یا ملکوت ولیّ امر یا قرآن است}، آن هدایت خداوند است کسی را که بخواهد به آن هدایت می‌‌کند و کسی را که خداوند گمراه کند [یعنی کسی را که او خوار سازد، یا کسی که خداوند او را درنیافته است] پس هیچ هادیی ندارد

آیا پس کسی که در روز قیامت صورتش را از بدی عذاب پرهیز می‌‌دهد [بهتر است یا کسی که او ایمان آورده] و به ظالمین گفته می‌‌شود بچشید آنچه را که کسب می‌‌کردید [یعنی نفس آنچه را که عمل می‌‌کردید، یا جزای آن را]

کسانی که قبل از آنها تکذیب کردند پس از حیثی که نمی‌‌فهمیدند عذاب به آنها آمد

پس خداوند خواری را در زندگانی دنیا به آنها چشاند و البتّه عذاب آخرت بزرگتر است اگر می‌‌دانستند [حتماً اجتناب می‌‌کردند]

و همانا برای مردم در این قرآن از هر مَثَلی [که مردم در معاش خود و معادشان به آن احتیاج دارند] زده‌‌ایم با ترقّب به اینکه آنها [به احوال خویش و احوال دنیاشان و آخرتشان] متذکّر شوند

قرآنی عربی بدون داشتن کجی [یعنی انحراف از طریق مستقیم انسانی]، با ترقّب به اینکه آنها [از انحراف از طریق انسان] پرهیز کنند

خداوند [برای کافر و مؤمن و منافق و موافق] مَثَل زد [تا آنکه مؤمن مخلص به حال خویش متذکّر شود و پروردگارش را شکر کند و کافر و منافق پس از آن منزجر شود و توبه نماید] شخصی را که دربارهٔ او شرکائی با یکدیگر مخالفت (بد خوئی) می‌‌ورزند و شخصی که تسلیم شخص [دیگری] است آیا آن دو [حالاً یا از جهت حکایت] از لحاظ مَثل متساوی هستند؟ ستایش برای خداوند است، بلکه بیشتر آنها علم ندارند [یا برای طموح (آرزو، جاه طلبی) نظرشان بر متاع فانی دنیا عدم تساوى یا احوال خویش را نمی‌‌دانند تا آنکه این مَثَل را بر احوال خویش نازل کنند و متنبّه شوند و منزجر شوند]

همانا تو می‌‌میری و همانا آنها می‌‌میرند {بشارت و تسلیت (دلداری) برای او (ص) و برای موافقین امّت او و به عنوان تهدید برای مخالفین او و منافقین امّت او است}

سپس همانا شما در روز قیامت نزد پروردگارتان مجادله می‌‌کنید {تسلیت تامّه برای علی (ع) و شیعهٔ او، و تهدید تامّ برای مخالفین آنها است}

پس چه کسی ظالم‌‌تر از کسی است که بر خداوند دروغ ببندد {هر کسی که در دین به هر نحو از ترأّس (ریاست طلبی) ترأّس کند از قضاء و فتواء و امامت جماعت و جمعه و وعظ و تصرّف در اوقاف و اموال ایتام و غُیّاب (غایبین) و اخذ بیعت از بندگان و تلقین ذکر و تعلیم اوراد بدون اذنی و اجازه‌‌ای از خداوند به توسّط خلفای او پس او از کسانی است که بر خداوند دروغ بسته است، و همچنین است کسی که از این مترأّس (ریاست طلب) تبعیّت کند زیرا او با حالش بر خداوند دروغ بسته است حیثی که معتقد شده که این مترأّس در دین از سوی خداوند رئیس است و از او تبعیّت کرده و حال آنکه از سوی خداوند رئیس نبوده} و آنوقت که صدق [راستی، که همان ولایت تکوینی او است] نزد او آمد را تکذیب کرد [حیثی که آن او را از این ترأّس باز می‌‌دارد و آن اتّباع و ولایت تکلیفیّه او است اگر ولایت تکلیفی و ولیّ امرش را تحصیل کرده باشد] {این متّبع (پیروی کننده) نسبت به همه و هر صدق و صادقى مکذّب (تکذیب کننده) است}، آیا برای کافران جایگاهی در جهنّم نیست

و کسی که صدق آورد [ولایت تکلیفیّه را قبول کرد] و آن را تصدیق نمود آنان همان پرهیز کنندگان [از ظلم] هستند

آنچه که می‌‌خواهند برای آنها نزد پروردگارشان هست آن پاداش نیکوکاران است

تا خداوند بدترین‌‌هایی که عمل کردند را از آنها بپوشاند و اجر آنها را به بهترینی که عمل می‌‌کردند به آنها جزاء بدهد

آیا خداوند برای بنده‌‌اش کافی نیست و تو را با کسانی غیر از او می‌‌ترسانند و (حال آنکه) کسی را که خداوند گمراه کند پس هیچ هادیی برای او نیست [یعنی که خداوند آنها را گمراه کرده و به تو نیست که آنها را هدایت کنی یا آنها به آنچه که از لحوق به کفّار یا از منع علی (ع) از خلافت که خیال می‌‌کنند هدایت نمی‌‌شوند]

و کسی را که خداوند هدایت کند پس گمراه کننده‌‌ای ندارد [پس از خدایان آنان و نه از آنچه که دربارهٔ علی (ع) گفتند نترس زیرا خداوند تو را و علی (ع) را هدایت کرده است] آیا خداوند چیره نیست [غالبی که در مرادش غلبه نمی‌‌شود تا از آنها و از آنچه که دربارهٔ علی (ع) گفتند بترسی] و دارندهٔ انتقام نیست [پس تو بر تقلّب (گردش کردن) آنها در شهر‌‌ها و تمتّع آنها در روزگار اندوهناک مشو که همانا ما از آنان انتقام می‌‌گیریم] {بلکه تقلّب آنها و تمتّع آنها به اسارت نفس و خیال، انتقام ما از آنها است}

و البتّه اگر از آنها سؤال کنی چه کسی آسمان‌‌ها و زمین را خلق کرده است البتّه می‌‌گویند خداوند، [پس چگونه تو را به کسانی غیر از او می‌‌ترسانند] بگو آیا پس دیدید (چه فکر می‌‌کنید) که آنچه که غیر از خداوند می‌‌خوانید اگر خداوند برای من ضرری اراده کند آیا آنها برطرف کنندهٔ ضرر او هستند یا اگر برای من رحمتی را اراده کند آیا آنان از رحمت او باز دارنده‌‌اند؟ [و حال آنکه ضرّى نیست مگر از او، و رحمتى نیست جز به اذن او پس چگونه شما مرا از آنها می‌‌ترسانید، به آنان به نحو تجرّی] بگو [و نترس] خداوند مرا بس است [شایسته است] که توکّل کنندگان فقط بر او توکّل نمایند [برای اینکه به اقرار همه فاعلی در وجود جز او نیست]

[به عنوان تهدید در مقابل تهدیدشان بر تو به آنها] بگو ای قوم من، بر جایگاه (منزلت) خود عمل کنید همانا من [هم] عامل (عمل کننده) هستم پس خواهید دانست

که چه کسی [خواهد بود] که عذاب خوار کننده به او می‌‌آید و عذاب دائمی بر او فرود می‌‌آید

همانا ما کتاب را به حقّ بر تو برای مردم [به خاطر تهدید آنها و ترغیب آنها] نازل کردیم [پس چرا تو به آنها نمی‌‌گویی! پس به آنها بگو آنچه را که به تو نازل کردیم و بال (اندیشه) مدار که می‌‌شنوند یا نمی‌‌شنوند] پس هر کس که هدایت شد پس برای خودش است و هر کس که گمراه شد پس جز این نیست که برای خودش گمراه می‌‌شود و تو وکیل آنها نیستی [تا مراقب عدم گمراهی آنها باشی و بر گمراهی آنان محزون شوی]

خداوند است که انفس را فوت می‌‌دهد (می‌‌میراند) هنگام موت آنها و آنکه هنوز نمرده است را در خواب آن [را می‌‌میراند] {یعنی که انسان نفسى حیوانی و نفسى عقلانی دارد و خداوند جمیع انفس را حین مرگ می‌‌میراند و ایضاً حین مرگ انفس حیوانی که حین خواب از ابدان خارج نشده را می‌‌میراند زیرا آن که حین خواب خارج می‌‌شود همان انفس عقلانی است و آن شبیه آن می‌‌شود که خداوند برای سفل بودن آن و عدم اعتناء به آن حین مرگ آن را قبض نمی‌‌کند بلکه فانی می‌‌شود یا ملائکه آن را قبض می‌‌کنند} و آنکه مرگ بر آن قضاء شده را نگه می‌‌دارد و دیگری را تا وقت معیّن می‌‌فرستد {به این معنی که او انفسى را که مرگ بر آن قضاء شده را از انفس متوفّات نگه می‌‌دارد و دیگری را که آن به مرگ فوت نشده است را می‌‌فرستد، یعنی آنها را در ابدانشان باقی می‌‌دارد تا اجلشان، یا انفس عقلانی که آن در خواب می‌‌میرد را نگه می‌‌دارد و انفس حیوانی که آن فوت نکرده است را می‌‌فرستد یعنی آنها را در ابدان آنها باقی می‌‌دارد} همانا در آن برای گروهی که تفکّر می‌‌کنند البتّه نشانه‌‌هایی [عدیده] هست [بر مبدء بودن او و علم او و قدرت او و کمال حکمت او، و بقاء عالم آخر (دیگری) غیر از این عالم و عود (برگشت) انفس به آن عالم، و دارای مراتب بودن انسان و اینکه بعضی از مراتبش حکمشان حکم طبع است، و بعضی مراتبش حکمشان حکم عقل مجرّد است]

آیا غیر از خداوند شفیعانی را اتّخاد کرده‌‌اند، [به آنان] بگو آیا اگرچه [آلهه یا شفعاء شما] چیزی را مالک نمی‌‌باشند؟ و [بلکه] عقل (تعقل) نمی‌‌کنند

بگو: شفاعت جمیعاً برای خداوند است [پس شما چه دارید که غیر او را به عنوان شفیع نزد او قرار می‌‌دهید]، ملک آسمان‌‌ها و زمین برای او است سپس به او بازگردانده می‌‌شوید [یعنی که شفاعت در دنیا مختصّ به او است برای اینکه ملک آسمان‌‌ها و زمین برای او است، و شفاعت در آخرت مختصّ به او است برای اینکه همه به او باز می‌‌گردند، نه به غیر او]

و وقتی که خداوند به وحدتش ذکر می‌‌شود قلوب کسانی که به آخرت ایمان نیاورده‌‌اند مشمئز (بیزار) می‌‌شود [برای اینکه آنان به خداوند ادبار (پشت) کرده‌‌اند و بر اهویهٔ خویش اقبال نموده‌‌اند و مُدبر (پشت کننده) به چیزی، مشمئز از آن و از ذکر آن است] و وقتی که کسی غیر از او [مانند اصنام و طواغیت (طاغوت‌‌ها) و معاندین علی (ع)] ذکر می‌‌شود آنوقت آنها خوشحال می‌‌شوند

[بطور اعراض از آنها مُقبل بر پروردگارت] بگو: ای پروردگار آفرینندهٔ آسمان‌‌ها و زمین [ای] عالم پنهان و آشکار، تو بین بندگانت در آنچه که در آن اختلاف می‌‌کردند حکم می‌‌کنی [یعنی از عدم اجابت قومت و از اختلافشان از بودن او خالق کلّ ماسواه و عالم کل معلومات و منجمله عناد قوم تو با تو و مخالفتشان بر تو و حصر حکم بین بندگان در او، به پروردگارت توجّه کن و او را با آنچه که در آن تسلّی تو هست به یاد آور]

و اگر کسانی که ظلم کرده‌‌اند، آنچه که در زمین هست را جمیعاً و مثل آن را با آن [داشته باشند] قطعاً فدیه خواهند داد [تا] از بدی عذاب در روز قیامت [برهند] و از سوی خداوند بر آنها آشکار می‌‌شود آنچه را که نمی‌‌پنداشتند

و بدی‌‌های آنچه که کسب می‌‌کردند بر آنها آشکار می‌‌شود و آنچه که [یعنی عملی که یا عذابی که] آن را استهزاء می‌‌کردند به سر آنها می‌‌آید

و وقتی که به انسان ضرری برسد، [برای ظهور فطرتش در آن هنگام و عدم احتجاب وی به حجب وهم و خیال] ما را می‌‌خواند سپس وقتی که از سوی خود نعمتی به او می‌‌دهیم [و خیال به انانیّتش چیره می‌‌شود و حال تضرّعش و دعائش را فراموش می‌‌کند] می‌‌گوید جز این نیست که آن بنابر علم من [به طرق کسب آن یا بنابر علم به اتیان آن] به من داده شده [برای اینکه من دانستم که خداوند برای مکان (منزلت) من نزد او آن را به من داده است]، بلکه [اتیان آن به کسب او و نه به شعور از او به اتیان آن نیست جز این نیست که] آن به عنوان فتنه (امتحان) [از خداوند و فساد برای او یا امتحان برای او] است [تا مبادا شوبی از علیّیّن بر او باقی بماند تا آنکه بدون شوب از علیّیّن داخل در آتش شود] و لکن بیشتر آنها نمی‌‌دانند [یعنی دارای مقام علم نیستند تا بدانند که آن منافی مقام علم آنان می‌‌شود، یا نمی‌‌دانند که آن فتنه برای آنان و استدراج است]

کسان قبل از آنها [نیز مانند قارون] آن را گفته‌‌اند و (حال آنکه) آنچه [از اموال و قوا و اولاد و خدم و حشم] که کسب می‌‌کردند از آنها [از عذاب خداوند] بی‌‌نیاز نکرد

پس بدی‌‌های آنچه که [به انفس خود] کسب کرده‌‌اند به آنها اصابت کرد و کسانی از اینان که [به آل محمّد (ص) یا به ولایت تکوینی خود که همان ولایت آل محمّد (ص) است] ظلم کردند بدی‌‌های آنچه که کسب کرده‌‌اند بزودی به آنها اصابت خواهد کرد و (حال آنکه) آنها عاجز کنندهٔ [ما] نیستند

آیا ندانسته‌‌اند [یعنی اگرچه آن را با وضوح برهان آن و ظهور آثار آن نمی‌‌دانند] که خداوند است که روزی را برای کسی که بخواهد گشایش می‌‌دهد و تنگ می‌‌کند، همانا در آن [بسط رزق برای بعضی بدون مداخلت کسب وی و تدبیر وی در آن، و آن را بر بعضی تنگ می‌‌کند با وجود کمال سعی وی و تدبیر وی] برای گروهی که [به خداوند] ایمان می‌‌آورند [و به صفات او اذعان می‌‌کنند، یا با بیعت عامّه اسلام می‌‌آورند، یا با بیعت خاصّهٔ ولویّه ایمان می‌‌آورند] البتّه نشانه‌‌هایی [عدیده] هست [دالّ بر علم او تعالی و قدرت او و حکمت او و مراقبت او بر بندگانش]

بگو ای بندگان من {خطاب بر بندگان از محمّد (ص) با «یا عبادی» در محلّ آن است زیرا بندگان خدا همانطور که آنها به عبد عبودیّت به عنوان عباد برای خداوند هستند بر مظاهر او به عنوان طاعت عبد هستند} که [با افراط کردن در حقوق دنیوی آن و تفریط ورزیدن در حقوق اخروی آن] بر نفس خویش اسراف کرده‌‌اید از رحمت خداوند ناامید نشوید {و این برای کسی است که نسبت به مظاهر او و خلفای او سمت عبودیّت (بندگی) داشته باشد و سمت عبودیّت نمی‌‌باشد مگر برای کسی که با بیعت عامّه یا خاصّه با آنان بیعت کرده است} همانا خداوند جمیع گناهان را می‌‌آمرزد همانا او بسیار آمرزنده و مهربان است

و به سوی پروردگار [مضاف] خود [که او علی بن ابی طالب (ع) و ولیّ امر شما است] برگردید [و انابه (بازگشت) به او بعد از بیعت جز با حضور نزد او با معرفت او به نورانیّت نیست که آن حضور نزد خداوند و معرفت به خداوند است] و [با خروج از جمیع نیّاتتان و قصدهایتان] تسلیم (منقاد) او شوید قبل از آنکه عذاب [احتضار یا عذاب قیامت] به شما بیاید آنگاه (در غیر آن صورت) [وقتی که تسلیم بر او نشوید] یاری نمی‌‌شوید

و از بهترین آنچه که از پروردگار شما به شما نازل شده پیروی کنید {و بهترین آنچه که از ربّ عباد به عباد نازل شده از جمله ارکان اسلام و احکام آن ولایت است زیرا آن اسناء (والاترین) آنها و ازکاء (پاکترین) آنها و انماء (رشد یافته‌‌ترین) آنها و اشرف آنها و دلیل بر آنها است} قبل از آنکه عذابِ [حال احتضار یا قیامت] ناگهانی و (در حالی که) شما [آمدن آن را] نمی‌‌فهمید [تا برای دفع آن یا برای ورود آن مهیّا شوید تا از جهت ایلام (به رنج افکندن) ایسر (آسانتر) شود] نزد شما بیاید

که نفسی بگوید وا حسرتا بر چیزی که در جنب خداوند [یعنی دربارهٔ علیّ (ع) یا در ولایت او] افراط کردم و (حال آنکه) البتّه از مسخره کنندگان [بر جنب الله] بودم

یا بگوید که اگر خداوند مرا هدایت می‌‌کرد حتماً از متّقین می‌‌شدم

یا حین دیدن عذاب بگوید که اگر برایم بازگشتی بود آنگاه از احسان کنندگان می‌‌بودم

بلی همانا آیات من نزد تو آمد و [لکن] تو آنها را تکذیب کردی و [از انقیاد بر آنها] استکبار ورزیدی و از کافران [به خداوند] بودی

و در روز قیامت کسانی را می‌‌بینی که [با ادّعاء کردن منصب دینی که با اذن خداوند و خلفای او نیست] بر خداوند دروغ بسته‌‌اند {مانند ادعّای امامت و خلافت از رسول، و ادّعای قضاء و فتوا، و ادّعای امر به معروف و نهی از منکر، و ادّعای وعظ و امامت برای جمعه و جماعت، و تصرّف در اوقاف و اموال ایتام و غُیّاب، و اجرای حدود و تعزیرات، و اخذ فی‌‌ء (اموال عایده به مسلمین بدون جنگ، جزیه و خراج و مانند آنها) و انفال و صدقات؛ و غیر آن از مناصب دینی که عموماً یا خصوصاً محتاج به اذن و اجازه از خداوند است} روی‌‌هایشان سیاه است، آیا برای متکبّرین در جهنم جایگاهی نیست؟

و خداوند کسانی که تقوا پیشه کرده‌‌اند را با رستگاری آنها (با نجات آنها) نجات می‌‌دهد که بدی به آنها نمی‌‌رسد و اندوهناک نمی‌‌شوند

خداوند آفرینندهٔ همه چیز است و او [با حفظ کردن و ابقاء بنابر آنچه که آن برای وی خیر است] بر هر چیزی وکیل است

کلیدهای آسمان‌‌ها و زمین فقط برای او است و کسانی که به آیات خداوند [یعنی به علی (ع) و ولایت او] کفر ورزیدند آنان همان زیانکارانند

بگو ای جاهلان آیا پس به من امر می‌‌کنید که غیر خداوند را بندگی کنم

و همانا به تو و به کسان قبل از تو وحی شده است که اگر [در عبادت خداوند] شرک بورزی البتّه عمل تو نابود خواهد شد و حتماً از زیانکاران خواهی بود

بلکه پس فقط خداوند را عبادت کن و از شکرگزاران باش

و خداوند را حقّ قدر او را قدر ندانستند و زمین جمیعاً در روز قیامت قبضهٔ او و آسمان‌‌ها مُچاله (مغلوب) در [دست] راست [تحت سلطهٔ] او هستند او منزّه است و بالاتر است از آنچه [از اصنام و کواکب و انواع مخلوقات از عناصر و موالید آنها و از آنچه که در ولایت با او شریک می‌‌کنند و از آنچه که در عبادت از اغراض و اهویه که با او] شریک می‌‌کنند

و در صور دمیده شد پس کسانی که در آسمان‌‌ها هستند و کسانی که در زمین هستند بیهوش شدند مگر کسانی که خداوند بخواهد سپس بار دیگر در آن دمیده شود پس آنوقت آنها ایستاده منتظر (نظاره گر) می‌‌باشند

و زمین به نور پروردگارش روشن شد {نسبت امام به زمین و زمینیان مثل نسبت روح به بدن و قوای آن است، و همانطور که نور روح جز در قوای مدرکه ظاهر نمی‌‌شود نه در سایر آلات بدن برای منغمر (فرو رفته) بودن آنها در ظلمت مادّه همچنین نور امام در دنیا جز در کمّل از شیعهٔ آنها ظاهر نمی‌‌شود، و امّا غیر آنها از عناصر و موالیدشان، انسان باشد یا حیوان یا نبات و جماد، پس نور امام در آنها برای انغمار (فرو رفتن) آنها در ظلمات مادّه و عوارض آن ظاهر نمی‌‌شود پس وقتی که دنیا منقضی شود و برزخ‌‌هایی که آنها به وجهی از دنیا شمرده می‌‌شوند منقضی شوند و انسان به اعراف یا عالم مثال نورى علوی منتهی شود زمین مبدّل می‌‌گردد و مادّه و لوازم آن مطروح (دور انداخته) می‌‌شود و این زمین مستشرقه به نور امام (ع) می‌‌گردد همانطور که این زمین مستشرقه (روشن شده) به نور آفتاب است، و وقتی که زمین عالم صغیر تبدیل شود و زمین ملکوت بر زمین ملک غالب گردد زمین بدن به نور ملکوت امام طلب روشنی می‌‌کند بلکه زمین عالم کبیر به نور ملکوت او به عنوان مشرقه (محلّ نشستن در آفتاب در زمستان) می‌‌گردد و انسان با نور امام از نور خورشید مستغنی می‌‌گردد و چون انسان نمونه‌‌ای از عالم می‌‌باشد وقتی که به ولادت دوّم متولّد شده باشد و ملکوت امامش بر او ظاهر شود، چگونگی اشراق (روشن شدن) زمین به نور پروردگارش بر او ظاهر می‌‌شود، و کلّ آن در عالم صغیر اشاره به تولّد دوّم و ظهور ملکوت امام است} و نوشته‌‌ها نهاده شدند و پیامبران [که آنها رسولان خداوند الی الخلق هستند] و گواهان [یعنی خلفای رسولان (ع) در دعوت خلق که به افعالشان و احوالشان و اخلاقشان و گفتارشان بر مردم بعد از انبیاء (ع) شهادت می‌‌دهند] را آورد [تا از اجابت خلق بر آنان و طاعتشان و انقیادشان بر خداوند سؤال شوند] و بین آنها [یعنی بین بندگان یا بین پیامبران و شهداء و خلق] به حقّ قضاوت شد [به حیثی که شوب قضاوت باطل اصلاً نمی‌‌رود] و به آنها ظلم نمی‌‌شود

و هر نفسی به آنچه که عمل کرده وفا شد و (حال آنکه) او به آنچه که می‌‌کنید داناتر است [یعنی که اتیان به انبیاء و شهداء برای جهل خداوند به آنها و افعالشان نیست]

و کسانی که [با قطع کردن ولایت از جهت تکلیف و از جهت تکوین تا آنکه می‌‌میرند به آن] کفر ورزیده‌‌اند [و در حالی که آنها کافر هستند] به صورت گروهی به سوی جهنّم سوق داده شوند تا آنوقت که به آن می‌‌رسند درب‌‌هایش باز می‌‌شود و نگهبان‌‌های آن به آنها می‌‌گویند آیا رسولانی از شما نزد شما نیامد که آیات پروردگارتان را بر شما بخواند و شما را از ملاقات امروزتان انذار نماید؟ می‌‌گویند بلی و لکن کلمهٔ عذاب بر کافران حقّ (لازم، واجب شد) [و با تنبیه (بیدار کردن) آنها متنبه (بیدار) نشدیم]

گفته می‌‌شود از درب‌‌های جهنّم داخل شوید در آن (جهنم) ماندگار هستید پس جایگاه متکبّرین بد [جایگاهی] است

و کسانی که از پروردگارشان هراس کرده‌‌اند بطور گروهی [یعنی جماعات مختلف بحسب حال و مراکب و مراتب و منازل] به سوی جنّت سوق داده شوند تا آنوقتی که به آنجا می‌‌آیند و درب‌‌هایش باز شود و نگهبانان آن [به عنوان تهنیت بر آنها] به آنها می‌‌گویند سلام بر شما خوش آمدید پس ماندگار در آن داخل شوید

و [بعد از مشاهدهٔ جنّت و نعیم آن و گستردگی آن و منازل خود در آن و انعام خداوند بر آنها با انواع نعم او] می‌‌گویند: ستایش برای خدایی است که وعدهٔ خود به ما را راست گفته است و ما را وارث زمین کرد [یعنی زمین جنّت یا زمین دنیا یا زمین آخرت برای اینکه کامل در جنّت او در جمیع اجزاء دنیا تصرّف دارد] در جایی از جنّت که می‌‌خواهیم منزل می‌‌کنیم پس چه خوب است پاداش عمل کنندگان

و ملائکه را می‌‌بینی که گرداگرد از حول عرش می‌‌آیند [در حالی که] به ستایش پروردگارشان تسبیح می‌‌کنند و بین آنها [بین ملائکه به اینکه هر کدام در مقام لایق خود قرار داده شود، و حکم بر هر کدام به عبادت لایق او است، یا بین خلائق] به حقّ قضاوت می‌‌شود و گفته می‌‌شود ستایش برای الله پروردگار عالمیان است [زیرا در این هنگام برای هر احدی ظاهر می‌‌شود که او تعالی پروردگار جمیع اجزای همهٔ عوالم است].