سورهٔ آل عمران

بزودی در قلوب کسانی که کفر ورزیده‌‌اند به (سبب) آنکه به آنچه که سلطانی (برهانی) به آن نازل نشده به خداوند [در طاعت و در وجود] شرک ورزیدند وحشتی القاء خواهیم کرد و جای آنان آتش است و [آتش] چه بد جایگاهی برای ستمکاران است

و همانا خداوند وعده‌‌اش [به شما] را به شما راست گفته است آنوقت که [در اُحُد] آنها را به اذن (ترخیص و اباحهٔ) او کشتید (جنگیدید) تا آنوقت که [از جنگیدن] سست شدید [و از ثبات در مراکزتان ضعف ورزیدید] و در کار نزاع کردید [به اینکه بعضی از شما گفتند: یاران ما غنیمت بردند، و بعضی از شما گفتند: از مکان خود حرکت نمی‌‌کنیم زیرا که رسول (ص) پیشتر به ما فرمان داده که حرکت نکنیم] و [از امر رسول به اینکه: چه مسلمین شکست خورند یا شکست دهند از مکان‌‌های خود حرکت نکنید] عصیان ورزیدید بعد از آنکه [خداوند] آنچه که دوست می‌‌دارید [از پیروزی و غنیمت] را به شما نشان داد، از شما کسانی هستند که دنیا را می‌‌خواهند [و آنها کسانی هستند که مراکزشان را برای حرص به غنیمت و خواستن عَرَض دنیا ترک کردند] و از شما کسانی هستند که آخرت را می‌‌خواهند [آنان کسانی هستند که ثابت ماندند تا آنکه کشته شدند] سپس شما را از [جنگیدن با] آنها [به ترس و فرار] منصرف کرد [تا آنکه به شما غلبه کردند] تا شما را بیازماید و حتماً [بعد از آنکه بر مخالفتتان پشیمان شدید به تفضّل از او بر شما و ثانیاً شما را بر آنها برتری داد به حیثی که به آنها غلبه کردید و آنها را ترساندید حتّی اینکه تا مکّه مکث نکردند و خائف شتابان بودند] از شما عفو کرده است و خداوند بر مؤمنین دارای فضل است [و به اعمالشان و استحقاقشان نظر نمی‌‌کند بلکه در همهٔ احوال استکمال آنها را می‌‌خواهد، ابتلاى آنها یا انعام (نعمت دادن) آنها یکسان است]

آنوقت که [در فرار کردنتان بر کوه] بالا می‌‌رفتید [یا در روی زمین فرار می‌‌کردید] و [برای شدّت ترستان در فرارتان به عقب خود نظر نمی‌‌کردید و] به اَحَدی توجّه نمی‌‌کردید و (حال آنکه) رسول، شما را در پشت سر شما فرا می‌‌خواند پس [رسول یا خداوند] با غمی [همان قتل موصول] به غم به شما جزاء داد تا [بعد از آن] بر آنچه که از شما فوت شد و نه بر آنچه [از سختی‌‌ها در راه خدا] که به شما رسید اندوهگین نشوید [زیرا بلیّه وقتی که در طاعت خدا و طاعت رسولش باشد موثر اثری نمی‌‌شود بلکه برای بعضی لذّتبخش است] و خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنید آگاه است [پس بر اعمال شما بر حسب مصالح شما به شما جزاء می‌‌دهد]

سپس بعد از غم، ایمنی (آرامش) خواب سبکی را بر شما نازل کرد که گروهی از شما (مؤمنین خالص) را در بر می‌‌گیرد و گروهی دیگر (منافقان) همانا همّشان خودشان بود [بدون التفات به دین یا رسول (ص) و مسلمین] که با ظنّ ناحقّ (آئین جاهلیّت) به خداوند ظنّ می‌‌برند می‌‌گویند: آیا امری از چیزی برای (در اختیار) ما هست؟ بگو: همانا امر همه‌‌اش [یعنی امر غلبه و نصرت یا امر تدبیر یا عالم امر و قضاء] برای خداوند است، [این گروه منافق] آنچه [از ملحق شدن به کفار] را که بر تو آشکار نمی‌‌کنند در خودشان مخفی می‌‌کنند، می‌‌گویند: اگر چیزی از امر را می‌‌داشتیم (در اختیار ما می‌‌بود) اینجا کشته (مغلوب) نمی‌‌شدیم [و مقتولان از ما کشته نمی‌‌شدند]، بگو اگر در خانه‌‌هایتان هم [متحصّن] می‌‌بودید هرآینه کسانی که بر آنها کشته شدن در خوابگاه‌‌هایشان نوشته (مقرّر، فرض، واجب) شده [آن خروج و جنگ و کشته شدن و مغلوبیّت به شما] بارز می‌‌شد و [آن انجام می‌‌شد] تا خداوند آنچه که در سینه‌‌های شما است را بیازماید و تا آنچه که در قلب‌‌های شما است را خالص گرداند و خداوند به ذات (درون) سینه‌‌ها آگاه است [و امتحان از او برای استعلام امتحان کننده نمی‌‌باشد]

همانا در روزی که دو جمع (گروه) [مؤمنین و مشرکین در اُحد] رودررو شدند کسانی از شما [از جنگیدن] پشت کردند جز این نیست که شیطان به بعضی از آنچه [از گناهان سالفهٔ خود] که کسب کرده بودند لغزش (زلّت) آنها را طلب کرد [یا آنها را لغزاند] و همانا [چون توبه کردند و عذر خواستند] خداوند از آنها عفو کرد که خداوند [بر کسی که اعتراف می‌‌کند و پشیمان می‌‌شود] بسیار آمرزنده است و بردبار است [که به جهت انتظار توبه کردن و از جهت اتمام حجّت به مؤاخذت تعجیل کننده نیست]

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید مانند کسانی که [به لحاظ نفاق یا مطلقاً] کفر ورزیده‌‌اند نباشید، و به [خاطر] برادرانشان وقتی که [برای تجارت و غیر آن] در زمین راه می‌‌افتند یا که جنگجویانی بودند [در حقّ آنها] گفتند: اگر که نزد ما می‌‌بودند [و به سفر یا جنگ نرفته بودند] نمی‌‌مردند و کشته نمی‌‌شدند، البتّه خداوند آن را به عنوان حسرت در قلب‌‌هایشان قرار می‌‌دهد و (حال آنکه) خداوند است که حیات می‌‌دهد [یعنی حیات را در نطفه‌‌ای که حیات ندارد پدید می‌‌آورد و آن را در حیات باقی می‌‌دارد نه اقامت در خانه‌‌ها] و می‌‌میراند [نه سفر و جنگ]، و خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنید بصیر است

و اگر در راه خدا کشته شوید یا [در راه او] بمیرید قطعاً آمرزشی [عظیم] از خداوند و رحمت [عظیم حاصله بر شما] بهتر است از آنچه که [از حطام (آشغال روی هم ریخته) دنیا و اعراض آن] جمع می‌‌کنند

و اگر بمیرید یا کشته شوید حتماً به خداوند [که او مولاى شما و ولىّ امر شما و حبیب قلوب شما و منتهای طلب شما است] حشر می‌‌شوید [پس چرا کراهت می‌‌ورزید]

و به (سبب) رحمت خداوند است که [تو] بر آنها نرمخو شدی و اگر تو خشن (بد خُلق) غلیظ القلب (بی رأفت) می‌‌بودی هرآینه از دور و بَرَت پراکنده می‌‌شدند [و به تو آرام نمی‌‌شدند] پس [در مدارات (لطف و ملایمت کردن) با آنها بکوش و از بد کردنشان نسبت به خود] از آنها عفو کن و برای آنها استغفار کن و [به جهت تطبیب (پاکیزه نمودن) نفوس آنان و به جهت تحبیب (دوست کردن) آنان به خود و از جهت استظهار (کمک گرفتن) از رأی آنها و به جهت تسنین (سنّت کردن) سنّت مشاورت در امّتت] در کار با آنها مشورت کن و وقتی که عزم می‌‌کنی [بر شورا و اتّفاق آراء اعتماد مکن زیرا صلاح و فساد در امور در دست خداوند است] پس بر خداوند توکّل کن که خداوند توکّل کنندگان را دوست می‌‌دارد [و شرفی فوق محبّت خداوند نیست]

اگر خداوند به شما یاری کند پس غلبه کننده‌‌ای بر شما نیست و اگر شما را تنها گذارد پس بعد از [خذلان] او چه کسیست که به شما یاری کند و امّا مؤمنین تنها باید بر خداوند توکّل کنند