سورهٔ شوری

«حم»

«عسق»

این‌‌چنین [وحیی که قبل از آن از اخبار مغیبات و از احکام و مواعظ به تو ابلاغ کردیم] خداوند چیره و حکیم به تو و به کسانی که قبل از تو بودند وحی می‌‌کند

آنچه که در آسمان‌‌ها هست و آنچه که در زمین هست برای او هستند و او علی و عظیم است

نزدیک است که آسمان‌‌ها از [جهت] فوق آنها شکافته (متلاشی) شوند و ملائکه با ستایش پروردگارشان تسبیح می‌‌کنند و برای کسانی که در زمین هستند (مؤمنان زمین) طلب آمرزش می‌‌کنند آگاه باشید همانا خداوند همان بسیار آمرزنده و مهربان است

و کسانی را به جای او به عنوان ولیّ گرفتند [یعنی در حالی که آنها به عنوان اولیاء غیر از او هستند، یا بدون اذن او اولیائى گرفتند] خداوند پاسدارندهٔ آنها است و [لیکن] تو [با رسالتت] بر آنها وکیل نیستی

و این‌‌چنین [وحیی که از قبل] به عنوان قرآنی [به زبان] عربی به تو وحی کردیم تا [اهالی] امّ القری (مکّه، مادر شهرها، پایتخت) و کسانی که حول آن هستند [از اهل زمین جمیعاً] را انذار کنی و از «روز جمع» [شدن] که تردیدی در آن نیست بیم دهی که گروهی از مجتمعین در جنّت و گروهی [از آنان] در آتش افروخته هستند

و اگر خداوند می‌‌خواست البتّه آنها را امّتی (آیینی) واحد [بر دینی واحد و مذهبی واحد و ارادهٔ واحدى که همان ارادهٔ طاعت است] قرار می‌‌داد و لکن کسی را که بخواهد [بحسب استعداد او] در رحمت خویش داخل می‌‌کند و ستمکاران ولیّی [که امور آنها را تولّى (سرپرستی) کند و خیرات (خوبی‌‌ها) را به سوی آنها جذب کند] و نه یاری کننده‌‌ای [که ضرّ (رنج، آسیب) را از آنها دفع کند و آنها را در سختی‌‌هایشان یاری دهد] ندارند

بلکه غیر او را به عنوان ولیّ گرفتند [پس سود نمی‌‌برند حال آنکه] خداوند، او ولیّ است و اوست که مردگان [از حیات حیوانی، یا مردگان از حیات انسانی که همان ولایت تکلیفی است] را زنده می‌‌کند و اوست که بر هر چیزی بسیار توانا است

و در آنچه از چیزی که در آن با یکدیگر اختلاف [پیدا] کرده‌‌اید پس حکم آن [راجع] به خداوند است، [به آنان بگو با شما هستم] آن [موصوف به این اوصاف] الله پروردگار من است [در آنچه که مرا از آن می‌‌ترسانید] بر او توکّل کرده‌‌ام و [در جمیع امورم] به سوی او انابه می‌‌کنم (باز می‌‌گردم) [یا در آخر امرم به ذات خود باز می‌‌گردم]

آفرینندهٔ آسمان‌‌ها و زمین است برای شما از خود شما ازواجی و از چهارپایان زوج‌‌هایی قرار داد که شما را در آن [بستر نر و مادگی] زیاد می‌‌کند [یعنی شما را تکثیر می‌‌کند و شما را در قرار دادن ازواجى از خود شما و ازواجى از چهارپایان بثّ (پخش کردن، گستراندن) می‌‌کند] هیچ چیزی مثل او نیست و او شنوا و بینا است

خزانه‌‌های آسمان‌‌ها و زمین برای او هستند، روزی را برای کسی که بخواهد [بنابر قدر استعداد او] گشایش می‌‌دهد و تنگ می‌‌کند همانا او به هر چیزی دانا است [و مقدار استعداد هر یک و استحقاق او را می‌‌داند]

برای شما از دین آنچه را که با آن به نوح وصیّت کرد و آنچه را که به تو وحی کرده‌‌ایم و آنچه که ابراهیم و موسی و عیسی را به آن وصیّت کردیم را تشریع کرد [یعنی برای شما مَشْرَع (راه) و جادّه‌‌ای قرار داد] که: دین (طریق الی الله) را بر پا بدارید و از یکدیگر در آن (در دین) تفرّق (فرقه فرقه شدن، پراکندگی) نجویید [یعنی در اعمالی که لازمهٔ طریق است یا نفس طریق یا دربارهٔ علیّ (ع) و ولایت او به اینکه هر یک، عملی و طریقی را که مغایر با عمل دیگری و طریق او است اختیار کند، یا به اینکه هر کدام طُرُق عدیده و اعمال مختلفی داشته باشد، یا در عملش اهویهٔ عدیده و اغراض بسیار باشد]، آنچه که [از توحید و حصر عبادت در خداوند یا از ولایت] آنها را به آن دعوت می‌‌کنی بر مشرکین [به خداوند یا به ولایت] گران است خداوند کسی را که بخواهد بر می‌‌گزیند [یعنی با اجتباء (برگزیدن) ولایت می‌‌دهد، پس تو برای اِدْبار (پشت کردن، روگردان شدن) آنها از خداوند یا از علیّ (ع) اندوهناک مباش] و کسی که به سوی او انابه کند (بازگردد، رجوع کند) را به سوی خود هدایت می‌‌کند [یعنی می‌‌رساند یا راه می‌‌برد]

و از روی بغی (حسادت و دشمنی، سرکشی) در بین خود از یکدیگر متفرّق نشدند مگر بعد از آنکه علم [به صحّت دین پیامبرشان] نزد آنها آمد و اگر کلمه‌‌ای از پروردگارت [دربارهٔ مهلت دادن به آنها] تا مدّتی معیّن سابق نمی‌‌شد حتماً بین آنها [به اهلاک منکران و خلاص شدن مقرّان (اقرار کنندگان) از بین منکران (انکار کنندگان)] قضاء (حکم) شده بود و همانا کسانی که بعد از آنها [بعد از انبیاء (ع) و امّت‌‌های آنان] کتاب را به ارث بردند البتّه دربارهٔ آن در شکّی تردید افکن هستند

پس [تو نیز] به آن [یعنی به دین و اقامۀ آن، یا به علیّ (ع) و ولایت او] دعوت کن {زیرا اسلام یعنی شریعتِ (راه) هدایت به ولایت، و اگر ولایت نبود اسلام فایده‌‌ای نمی‌‌داشت} و همانطور که امر شده‌‌ای استقامت (اعتدال) بورز [و در دین تمکّن (پای نهادن و جای گرفتن) بدار] و از اهویهٔ آنها [در دین یا در ولایت امیر المؤمنین (ع)] تبعیّت مکن و بگو: به آنچه که خداوند از کتاب [در امّت‌‌های پیشین و در این زمان] نازل کرده ایمان آورده‌‌ام و امر شده‌‌ام تا بین شما عدالت کنم [و از عدالت بین شما اقامۀ مردی از شما به عنوان امام شما است برای رفع اختلاف بین شما بعد از وفات من و اقامۀ (راست کردن) عِوَج (کجی، انحراف) شما]، الله پروردگار ما و پروردگار شما است، اعمال ما برای ما و اعمال شما برای شما است [و آنچه که از امر و نهی که به شما می‌‌گویم نفع آن برای شما و ضرر آن بر شما است نفع و نه ضرر از آن بر من نیست تا آنکه مرا دربارهٔ آن متّهم کنید، برای ظهور حقّ و برهان آن و عدم حاجت به محاجّه] حجّتی (خصومتی، محاجّه‌‌ای) بین ما و شما نیست خداوند بین ما را جمع می‌‌کند و بازگشت (سرانجام) به او است

و کسانی که بعد از آنکه [استفتاح (طلب گشایش) آنها] مورد اجابت واقع شده دربارهٔ خداوند احتجاج (مجادله، اعتراض) می‌‌کنند [یعنی با خداوند دربارۀ علیّ (ع) بعد از مرگ یا دربارهٔ قیامت یا دربارهٔ عبادت خداوند و معصیت او بعد از مرگ یا در قیامت احتجاج می‌‌کنند، یا با خلفای خداوند و مؤمنین دربارهٔ حقّ خداوند یعنی در دین او، یا دربارهٔ حقّ بودن او و ثبوت او یا دربارهٔ عبادت او یا دربارهٔ اشراک به او یا دربارهٔ سلوک به سوی او یا دربارهٔ توحید او یا دربارهٔ مظاهر او یعنی در نبوّت آنها و خلافتشان خصوصاً دربارهٔ خلافت علی (ع)، یا در اعادت (باز گرداندن) او، و فی الجمله در جملهٔ صفات حقیقیّه یا اضافیّهٔ او و در جملهٔ افعال او و در مظاهر او احتجاج می‌‌کنند] حجّت آنها نزد پروردگارشان باطل است و بر آنها [برای ظالم بودن آنها در محاجّۀ خود] غضب هست و آنها عذاب شدیدی دارند

خداوند کسی است که کتاب را [یعنی کتاب نبوّت و رسالت یا کتاب ولایت و قرآن صورت همه است] و میزان را به حقّ نازل کرده و تو درک نمی‌‌کنی شاید که ساعت نزدیک باشد [پس بر عدم مؤاخذهٔ آنها اندوهناک مشو]

کسانی که به آن ایمان نمی‌‌آورند (اذعان نمی‌‌کنند) [آن را مسخره می‌‌کنند و] تعجیل آن را می‌‌طلبند و کسانی که ایمان آورده‌‌اند [یعنی به آن اذعان نمودند و کسانی که با بیعت عامّه اسلام آورده‌‌اند یا با بیعت خاصّه ایمان آورده‌‌اند برای علمشان به حساب بر جلیل و قلیل در آن] ترسان از آن هستند و می‌‌دانند که آن حقّ (ثابت) است، آگاه باشید همانا کسانی که دربارهٔ ساعت [یعنی ساعت ظهور قائم یا ساعت قیامت یا ساعت رجعت یا ساعت مرگ] تردید می‌‌کنند البتّه در گمراهی دوری هستند

خداوند به بندگانش لطیف (مهربان) است، به کسی که بخواهد [علم و فهم و ایمان را] روزی می‌‌دهد [و ساعت آنها را به تأخیر می‌‌اندازد تا شاید آنها توبه کنند و متذکّر شوند و اعتراف نمایند] و او قوی [است که بر آنچه که بخواهد قادر است] و غالب است [که مانعی او را از فعل او منع نمی‌‌کند، پس تأخیر در مؤاخذهٔ آنها برای عجز و نه برای مانعی به آن در برابر او نیست بلکه برای لطف او نسبت به آنها است]

کسی که [با سعی خویش] زراعت (کشت) آخرت را خواسته باشد برای او در کشت او می‌‌افزائیم [و به قدر سعی او به او می‌‌دهیم و آن را بنابر سعی او افزون می‌‌کنیم] و کسی که کشت دنیا را خواسته باشد از آن به او می‌‌دهیم [یعنی به قدر زرع او یا کمتر از آن] و او در آخرت نصیبی (سهمی) ندارد [برای اینکه او برای آخرت کشت نکرده است]

آیا آنها شریکانی [برای خداوند] دارند که برای آنها دینی که خداوند اجازهٔ آن را نداده [از آنچه که آن را ملّت قرار داده‌‌اند] تشریع کرده‌‌اند؟ و اگر کلمهٔ فصل [یعنی لطیفهٔ انسانیّه، فاصل انسان از سایر حیوان و همان ولایت تکوینی] نبود البتّه بین آنها قضاوت می‌‌شد و (حال آنکه) همانا ستمکاران عذابی دردناک دارند [یعنی ظالمین به آل محمّد (ص) در دنیا و در حال حاضر عذابی دردناک دارند لکن برای خدارت (گیجی، منگی) اعضایشان به آن شعور ندارند، یا در آخرت عذابی دردناک دارند لکن برای عدم تَیَقُّن (یقین داشتن) آنها به عذاب در آخرت به آنها ستم کردند]

[در حال] ستمگران را از [جزای] آنچه [از اعمال] که کسب کرده‌‌اند ترسان می‌‌بینی [یا در آخرت خواهی دید] و آن [در دنیا] واقع به آنها است [و لکن به آن شعور نمی‌‌ورزند یا در آخرت] و کسانی که ایمان آورده‌‌اند و اعمال صالح کردند در باغ‌‌های جنّات هستند، آنچه را که بخواهند نزد پروردگارشان دارند، آن [مذکور] همان فضل کبیر است

آن [مذکور عظیم القدر بعید المنزلت] چیزی است که خداوند به آن دسته از بندگانش که ایمان آورده‌‌اند و اعمال صالح کرده‌‌اند بشارت می‌‌دهد {مراد از ایمان در امثال این عبارت اسلام حاصل به بیعت عامّه، یا نفس بیعت عامّه است، و مراد از عمل صالح، ایمان حاصل به بیعت خاصّه یا نفس بیعت خاصّه است، یا مراد از ایمان، ایمان خاصّ حاصل به بیعت خاصّه یا نفس این بیعت است، و مراد از عمل صالح، عمل کردن به شروط این بیعت است}، بگو: به خاطر آن [یعنی برای این امری که من در آن هستم از تبلیغ رسالت خداوند و فراخواندن شما به ایمان به خداوند] از شما درخواست اجری (مزدی) نمی‌‌کنم [تا مرا به طلب دنیا در ادّعایم متّهم کنید] مگر دوستی کردن (دوست داشتن) دربارۀ نزدیکان و کسی که نیکیی انجام دهد برای او در آن نیکیی می‌‌افزائیم همانا خداوند بسیار آمرزنده است [که آنچه از سیّئه که قبل از این حسنه (ولایت) کسب کرده است را می‌‌آمرزد] و بسیار سپاسگزار است [و اقتضاء شکور بودن او زیادت در این حسنه تا ده برابر الی ما شاء الله است]

آیا آنها می‌‌گویند: بر خداوند دروغی را افتراء بسته است؟ و (حال آنکه) اگر خداوند بخواهد بر قلب تو مهر می‌‌زند [تا آنکه بر خداوند افتراء ببندی، پس نعمت مُهر نکردن و وحی کردن به خود را شکر کن] و خداوند باطل را محو می‌‌سازد و حقّ را با کلمات خود محقّق می‌‌کند همانا او به ذات سینه‌‌ها دانا است [و آنچه که در قلوب منافقین از دشمنی تو و دشمنی اهل بیت تو داخل می‌‌شود را می‌‌داند]

و او کسی است که توبه را از بندگانش قبول می‌‌کند و بدی‌‌ها را عفو می‌‌نماید {اکثر آنچه که از ذکر توبه در کتاب وارد شده مراد از آنها توبه‌‌ای می‌‌باشد که بر دستان خلفای او تعالی در ضمن میثاق و بیعت اتّفاق می‌‌افتد، و قابل این توبه در ظاهر خلیفهٔ خداوند است همان که بیعت بر دست او اتّفاق می‌‌افتد} و آنچه را که انجام می‌‌دهید می‌‌داند

و [درخواست] کسانی که ایمان آورده‌‌اند و اعمال صالح کردند را [یعنی در دعایشان بطور مطلق آنها را اجابت می‌‌کند، یا در دعای آنها برای خدا و لقای او، یا در دعای آنان برای برادرانشان به ظهر الغیب (دعاء کردن برای دیگری بدون اطلاع وی)] اجابت می‌‌کند و از فضل خویش [زیاده بر درخواست آنها] به آنها افزون می‌‌کند و کافران [به ولایت علی (ع)] عذاب سختی دارند

و اگر خداوند روزی را برای بندگانش گسترش می‌‌داد البتّه در زمین سرکشی می‌‌کردند {وقتی که خداوند رزق نباتی را بگشاید از مأکول (خوردنی) و مشروب (نوشیدنی) یا رزق حیوانی را از شهوات بهیمیّه و بَسَطات (نمایش‌‌ها، گشادگی‌‌ها) سبُعیّه و اعتبارات شیطانیّه یا رزق انسانی را از الهامات و علوم و حِکم و مکاشفات صوری و معنوی، بر بندگان تعدّی می‌‌ورزند و به آنان ظلم می‌‌کنند و آنان را تحقیر می‌‌نمایند و از حقّ عدول می‌‌کنند زیرا انسان تا شوبی از نفس او بر او باقی باشد علوم صوری مورث ازدیاد انانیّت او می‌‌شود و مشاهدات صوری و مکاشفات معنوی نیز همچنین هستند، زیرا مذاهب باطل، اکثر آنها از مشاهداتی که ناقصین داشتند متولّد شده‌‌اند} و لکن آنچه که بخواهد به اندازه [یعنی به قدر استحقاق منزّلٌ علیه] نازل می‌‌کند زیرا او به بندگانش [یعنی به قدر استحقاق آنها و قدر آنچه که آنها را اصلاح می‌‌کند و آنچه که آنها را فاسد می‌‌کند را می‌‌داند] آگاه و بینا است

و او کسی است که بعد از آنکه [مردمان] ناامید شده‌‌اند باران را فرو می‌‌ریزد و رحمتش را منتشر می‌‌کند و او ولیّ است [که امور بندگانش و سایر مخلوقاتش را تَوَلّى (سرپرستی) می‌‌کند و آنها را با بهترین تربیت، تربیت می‌‌نماید] و ستوده است [که محمودى (ستایش شده‌‌ای) سوای او نیست و فی نفسه محمود می‌‌باشد]

و از آیات او هستند خلق آسمان‌‌ها و زمین و آنچه از جنبندگان که در آن دو پراکنده است و او وقتی که بخواهد بر جمع کردن آنها توانا است

و آنچه از مصیبتی که به شما اصابت کند پس [آن] به (سبب) آنچه است که دستان شما کسب کرده و او [به رحمتش و تربیتش] از بسیاری عفو می‌‌کند

و شما در زمین عاجز کننده [خداوند و نافرمانانی در برابر خداوند] نیستید و غیر از خداوند ولیّی و نه یاری کننده‌‌ای ندارید

و شناورها (کشتی‌‌ها) در دریا از آیات او هستند که مانند کوه‌‌ها هستند

اگر بخواهد باد را ساکن می‌‌کند پس [کشتی‌‌ها] بر پشت آن راکد (بی‌‌حرکت ثابت) می‌‌مانند همانا در آن البتّه آیاتی هست برای هر بسیار صبر کنندهٔ بسیار سپاسگزار

یا آنها را به [سزای] آنچه که کسب کرده‌‌اند [با اِغراق (غرق کردن) و اِهلاک اهل آنها] نابود می‌‌کند و از بسیاری عفو می‌‌کند

و کسانی که در آیات ما مجادله می‌‌کنند بدانند که مَخلصی (محلّ خلاصی) [از عذاب] ندارند

پس [بدانید] آنچه که از چیزی [از حیث آنکه شما از ابناء دنیا هستید] به شما داده شد پس متاع زندگانی دنیا است [و نه بقاء دارد و نه خلوص از شَوب آلام و خوف زوال] و آنچه که نزد خداوند است [برای عدم شایبهٔ آن به آلام و خوف زوال] برای کسانی که ایمان آورده‌‌اند و بر پروردگارشان توکّل می‌‌کنند بهتر و باقی‌‌تر است

و کسانی که از کبائر گناه‌‌ها و فاحش‌‌ها (کارهای بسیار قبیح، زنا) اجتناب می‌‌کنند و وقتی که خشمگین می‌‌شوند، آنها می‌‌آمرزند

و کسانی که پروردگارشان را [در دعوت خلفای او (ع) به عنوان دعوت عامّهٔ اسلامی یا دعوت خاصّهٔ ایمانی] استجابت کردند و [بعد از قبول ولایت] نماز را برپا داشتند و امر آنها مشورت بین خود است [یعنی در امور خود مشورت می‌‌کنند و برای خروج آنها از انانیّات خود و اعتماد هر کدام بر دیگری در طلب خیر و بیان آن برای او به آراء خود استبداد نمی‌‌ورزند] و از آنچه که به آنها روزی داده‌‌ایم انفاق می‌‌کنند

و کسانی که وقتی که به آنها ستم می‌‌رسد آنها داد یکدیگر را می‌‌ستانند

و کیفر بدی بدیی مثل همان است پس کسی که [از مُسئ با ترک انتقام بعد از اقتدار بر او] عفو نماید و [اسائۀ آن مُسئ را با عفو کردن] اصلاح کند پس اجر او بر خداوند است همانا او ظالمین را دوست ندارد

و البتّه کسی که بعد از ظلم شدن نسبت به خود انتصار (داد بستدن) کند پس علیهم (بر ضدّ آنها) به آنان [نه در دنیا و نه در آخرت] ایرادی نیست

جز این نیست که ایراد [در دنیا با مؤاخذت و در آخرت با عقوبت] علی (بر) کسانی است که به مردم ظلم می‌‌کنند و در زمین به ناحقّ سرکشی می‌‌نمایند آنان عذابی دردناک دارند

و البتّه کسی که [از انتقام گرفتن] صبر پیشه کند و [با تطهیر قلب از حقد (کینهٔ پنهان در دل) نسبت به مُسئ] در گذرد همانا این البتّه از عزم امور است [یعنی اموری که شایسته است که برای از اِجل (جهت) خصال بودن آن بر آنها عزم شود]

و کسی را که خداوند [از این دو خصلت با اقدام بر اِقْتِصاص (قصاص کردن)] گمراه کند [یا کسی که خداوند او را با جنایت و ظلم به غیر حقّ بر بندگان گمراه سازد] پس او بعد از آن ولیّی ندارد و ستمکاران را می‌‌بینی [یعنی شایسته است که ببینی] که چون عذاب را ببینند می‌‌گویند: آیا راه گریزی هست؟

و آنها را می‌‌بینی که [قبل از دخول آنها در آتش] بر آن (آتش) عرضه می‌‌شوند [در حالی که] از روی ذلّت خاشع هستند {خشوع (فروتنی) از روی ذلّت نفع نمی‌‌رساند به خلاف خشوع از روی حبّ وقتی که یافت شود نفع می‌‌دهد} زیر چشمی نگاه می‌‌کنند [یعنی آنها برای غایت خوفشان و وحشتشان قادر بر نظر کردن تامّ به آتش نمی‌‌شوند] و کسانی که ایمان آورده‌‌اند گفتند (می‌‌گویند): همانا زیانکاران [این] کسانی (ستمکارانی) هستند که به خودشان و اهلشان در روز قیامت زیان رساندند، آگاه باشید همانا ستمکاران در عذابی مقیم (ماندگار) هستند

و ولیّی ندارند که به جای خداوند آنها را یاری کند و کسی را که خداوند گمراه کند پس هیچ راهی [به سوی خیر و نجات] ندارد

[دعوت] پروردگارتان را استجابت کنید [یعنی ربّ مطلق خویش را در دعوت مظاهر او و خلفای او استجابت کنید یا ربّ مضاف خویش را که همان ربّ شما در ولایت است] قبل از آنکه روزی بیاید که مَرَدی (گریزگاهی) از خداوند ندارد در آنروز هیچ پناهی ندارید و هیچ [راه] انکاری برای شما [مقدور] نمی‌‌باشد

پس اگر اعراض کنند پس ما تو را بر آنها به عنوان نگهدارنده نفرستادیم [یعنی از اعراض آنان غم مخور برای اینکه ما تو را به عنوان نگهبان آنان نفرستادیم]، همانا جز رساندن بر عهدهٔ تو نیست [و همانا تو رسانده‌‌ای] و همانا ما وقتی که رحمتی [یعنی نعمتی دنیوی یا نعمتی اخروی از علوم و الهامات و مکاشفات] را از خود به انسان بچشانیم به آن (رحمت) [از حیث صورت آن نه از حیث اِنْعام ما] شادمان می‌‌شود و اگر بدی به آنها برسد به (سبب) آنچه است که دستانشان پیشتر کرده‌‌اند زیرا انسان [به نعمت سابق] بسیار ناسپاس است

مُلک (مملکت، پادشاهی) آسمان‌‌ها و زمین برای خداوند است آنچه [از خیر و شرّ و رحمت و مصیبت] که بخواهد را خلق می‌‌کند، به کسی که بخواهد دختر می‌‌دهد و به کسی که بخواهد پسر می‌‌دهد

یا آنها را پسرانی و دخترانی جفت (توأمان) می‌‌کند و کسی را که بخواهد عقیم قرار می‌‌دهد [و همهٔ آنها به اعطاء خداوند و منع او هستند نه به اسباب طبیعی چنانکه طبیعیون و کسانی که به اسباب طبیعی نظر می‌‌کنند می‌‌گویند]، همانا او [به صلاح هر کدام و آنچه که او را اصلاح می‌‌کند و آنچه که او را فاسد می‌‌کند] دانا است [پس آنچه که او را اصلاح می‌‌کند را عطاء می‌‌کند و از آنچه که او را فاسد می‌‌سازد مانع می‌‌شود] و [بر آن] توانا است [چه اسباب طبیعی موافق آن شود یا با آن موافق نشود]

و برای بشر نباشد [یعنی او را نسزد و در سجیّه (سرشت) او نباشد] که خداوند با او سخن بگوید مگر [از راه] وحی {وحى در لغت اشاره و کتابت (نوشتن) و مکتوب و رسالت و الهام و کلام خَفیّ و هر آنچه است که به غیر خود آن را القاء کنی، لکن مراد از آن در اینجا از جهت معنا اعمّ از الهام و کتابت یعنی کتابت در الواح غیبی و رسالت است لکن رسالت مَلَک مثل جبرئیل} یا از ورای حجاب [مثل سخن گفتن او با موسی (ع) از درخت و مثل سخن گفتن او با محمّد (ص) در شب معراج از وراء ستر (پرده)] یا اینکه رسولی را بفرستد [یعنی مگر اینکه رسولى بشرى را بفرستد] پس به اذن خود آنچه را که بخواهد به او (به آن رسول بشرى) وحی می‌‌کند همانا او علی (والا) است [که بشر دانی (پایین) قدرت شنیدن کلام او را ندارد] و حکیم است [که آنها را بدون تکلّم با آنان وانمی‌‌گذارد، برای اینکه اقتضای حکمت او القای حِکم و مصالح به آنها را می‌‌کند و اقتضاء آن قرار دادن وسائط در آن القاء است تا در حین القاء هلاک نشوند]

و این‌‌چنین [با تکلّم به انحاء سه‌‌گانه] روحی [ناشی] از امر خود را [یعنی روح بزرگی ناشی از محض امر ما بدون مداخلۀ مادّه‌‌ای در آن، یا بعضاً از عالم امر خود و مراد از او جبرئیل یا روح القدس است که او اعظم از جبرائیل و میکائیل است] به تو وحی کردیم [حال آنکه] تو نمی‌‌فهمیدی که کتاب و نه ایمان چیست و لکن آن را به عنوان نور قرار دادیم کسی از بندگان خود را که بخواهیم به آن هدایت می‌‌کنیم [یعنی همانا تو با رسالت خویش به ولایت هدایت می‌‌کنی] {زیرا رسالت و قبول آن هدایت به سوی ایمان و ولایت است} و همانا تو البتّه به راه راست هدایت می‌‌کنی

به راه خداوندی که آنچه که در آسمان‌‌ها هست و آنچه که در زمین هست برای او است آگاه باشید که امور فقط به سوی خداوند بر می‌‌گردد.