سورهٔ جاثیه

«حم»

تنزیل [نزول تدریجی] این کتاب از سوی خدای عزیز و حکیم است

همانا در آسمان‌‌ها و زمین البتّه [از کواکب آسمان و چگونگی حرکات مُتَناسق (هماهنگ، منتظم) آنها و مزاج آنها و تأثیرات غریب آنها، و از بسیط ساکن (سفت) بودن زمین که پا در آن فرو نمی‌‌رود، و صُلب (خیلی سفت و سخت، انعطاف ناپذیر) نیست تا تصرّف در آن با زراعات و عمارات و اجراء (جاری ساختن، عمل کردن) قنوات و غیر ذلک ممکن نشود، و در ازدواج (پیوند) آسمان‌‌ها و زمین و تأثیر آسمان‌‌ها و آنچه که در آنها است در زمین و تأثّر (تأثیرپذیری) زمین و آنچه که در آن است، و در خلقت هر کدام از موالید زمین به حیثی که کمال نوع خود را طلب می‌‌کند و از آنچه که به ذات آن و کمال آن ضرر می‌‌رساند فرار می‌‌کند و به حیثی که در آن اسباب تحصیل کمال مفقود آن و حفظ کمال موجود آن برای آن مهیّا و جمع شده] نشانه‌‌هایی برای مؤمنین [که با بیعت عامّه یا خاصّه بایع (بیعت کننده) هستند، یا برای اذعان کنندگان منقاد که گوش فرا می‌‌دارند] هست [نه برای غافلین اعراض کننده]

و در خلقت شما و آنچه از جنبنده‌‌ها که می‌‌پراکند [یعنی ذی‌‌روح‌‌هایی که دارای حرکت می‌‌باشند] برای گروهی که یقین دارند نشانه‌‌هایی هست {صاحب یقین همان کسی است که او قلب داشته باشد و جز کسی که بایع با بیعت خاصّه است و به خودش مشغول شده و آثار عمل خویش را به وجدان خویش یافته نیست، و کسی که این‌‌چنین گشت یقین علمی و وجدانیش ازدیاد می‌‌یابد تا اینکه یقین شهودی و یقین تحقّقی برایش حاصل می‌‌شود، و چون آیات خلقت انسان و خلقت سایر جنبنده‌‌ها نسبت به آیات آسمان‌‌ها و زمین خفی‌‌تر از آنها است و لابدّ از این است که مؤمن به آثار ایمانش نوعی یقین داشته باشد تا آیات خلقت انسان خصوصاً آیات انفسی را درک کند، زیرا ادراک آنها جز بعد از اشتغال به نفس و وجدان (یافتن) صفات نفس، رذایل آن و خصائل آن و یقین به آثار اعمال و ضرر رذائل و نفع خصایل، و جز بعد از یقین به آثار صفات خدای تعالی و یافتن آن در وجود خود نمی‌‌باشد}

و آمد و شد شب و روز [طبیعی با تعاقب (دنبال هم بودن) آن دو، و با برودت (سردی) و حرارت (گرمی) و به زیادت و نقیصه و با تاریکی و روشنایی، و همچنین اختلاف (رفت و آمد) عالم طبع و عالم مثال و سُقم (بیماری) و صحّت و غم و سرور (شادی) و غیر آن از مصادیق شب و روز است] و آنچه از روزی که خداوند از آسمان نازل کرده [از اسباب رزق از باران‌‌ها و اشعّهٔ کواکب و برودت هواء و برودت شب و حرارت روز یا از رزق انسانی از کمالات نفسانیّه که از آسمان عقول و نفوس نازل می‌‌شوند] پس با آن [یعنی با اسباب رزق جسمانی یا با خود رزق انسانی] زمین [طبیعی] را [با تهییج قوا و عروق مکمون در آن، و زمین انسانیّت را با حیات علم و دین و ایمان] بعد از مرگ (مرده بودن) آن زنده کرده و [در تصریف] (به گردش درآوردن) بادها نشانه‌‌هایی هست برای گروهی که عقل (تعقل) می‌‌کنند [یا بعد از یقین، با عقولشان درک می‌‌کنند یا بعد از آنکه یقیندار و صاحبان مقام قلب بوده‌‌اند عاقل و صاحبان مقام عقل می‌‌گردند]

اینها (مذکورها) نشانه‌‌های خداوند هستند [دالّ بر او یا ناشی شده از او] که آنها را به حقّ بر تو می‌‌خوانیم [متلبّسان یا متلبّسات به حقّ هستند که همان ولایت مطلقه است] پس به کدام سخن بعد از [انکار] خداوند و آیات او ایمان می‌‌آورند؟!

وای بر هر بسیار دروغگوی بسیار گناهکار

که آیات خداوند که برای او تلاوت می‌‌شود را می‌‌شنود سپس [بر کفر خود یا بر جحود (نفی و انکار) خود نسبت به ولایت علی (ع)] مستکبرانه اصرار می‌‌ورزد که گویی آن را نشنیده، پس عذابی دردناک را به او بشارت بده

و وقتی که از آیات ما چیزی بداند [یعنی وقتی برخی از آیات عظمای ما که همان مظاهر ولایت هستند را می‌‌بیند] آنها را به تمسخر می‌‌گیرد آنان عذابی خوار کننده دارند

جهنّم از ورای آنان است و آنچه [از اموال و اولاد] که کسب کرده‌‌اند [یا از اعمالی که آنها را در اسلام انجام داده‌‌اند] و نه آنکه را که از غیر خداوند [خود او یا از غیر مظاهر خداوند و خلفای او] به عنوان ولیّ [در عبادت مانند اصنام و کواکب، و ولیّ در طاعت، مثل رؤسای ضلالت] گرفته‌‌اند آنان را به چیزی [از عذاب خداوند] بی نیاز نمی‌‌کند و آنها عذابی بزرگ دارند {زیرا شرط قبول آنها و بی نیاز کردن آنها از عذاب خداوند عدم ردّ ولایت است اگر مرگ ایشان در زمان رسول (ص) باشد، و قبول ولایت است اگر مرگشان بعد از زمان رسول (ص) باشد}

این [مذکور از آیات یا قرآن یا قرآن ولایت علیّ (ع)، یا این امر از ولایت علیّ (ع) یا اسلام و قبول آن و احکامش] به عنوان هدایت [به ایمان] است و کسانی که به آیات [تکوینی آفاقی و انفسی و خصوصاً آیات بزرگ که همان خلفای خداوند در زمین هستند و آیات تدوینی] پروردگارشان کفر ورزیده‌‌اند عذابی از رجز (پلیدی، شدیدترین عذاب) دردناک دارند

خداوند کسی است که دریا را برای شما مسخّر (رام) کرد تا کشتی به امر او در آن جاری شود و تا [با جاری شدن کشتی و تجارات رابحه (سودآور)] از فضل او طلب نمائید و با ترقّب به اینکه شما [نعمت تسخیر دریا و جاری شدن کشتی و اَرْباح (سودها) را] شکرگزاری کنید

و از سوی خود آنچه که در آسمان‌‌ها و آنچه که در زمین هست را جمیعاً [برای انتفاع شما یا] برای شما مسخّر (رام) قرار داده است همانا در آن البتّه نشانه‌‌هایی هست برای قومی که [با استعمال مبادی مشهوده و معقوله و اخذ نتایج از آنها] تفکّر می‌‌کنند

به کسانی که ایمان آورده‌‌اند بگو: بیامرزند (در گذرند) از کسانی که به ایّام خداوند امید ندارند [یعنی کسانی که به جای دینشان به دنیایشان مشغول شده‌‌اند و از دین خود جز اصلاح دنیاشان انتظار ندارند، و کسانی که به مبدء یا به معاد معتقد نشده‌‌اند زیرا ایّام الله عبارت از مقامات آخرت و درجات آن است و کسی که به درجات آخرت و مقامات آن امید دارد در اعمالش و احوالش ناظر به آنها متوجّه به جهت آنها می‌‌باشد، و کسی که به آن معتقد نشده یا عملش برای آن نمی‌‌باشد راجى (امیدوار) به آن نمی‌‌باشد، و مقصود تأدیب مؤمنانی است که با بیعت خاصّه بیعت کرده‌‌اند به اینکه به ظاهر افعال خود و احوال خود نظر نمی‌‌نمایند و معاشرت با آنان و نصیحت آنان و دلالت آنان به خیر خود را ترک می‌‌کنند زیرا آنها این‌‌چنین بودند پس خداوند به ایمان و رجاء ایّام الله بر آنان منّت گذاشت، و شکر این نعمت به این است که به بندگان خدا رحم کنند و آنچه که خداوند با آن بر آنان نعمت داده است را ظاهر سازند و غیر خود را به آن دلالت کنند زیرا خداوند وقتی که به عبدی نعمت داد دوست دارد که آن را بر او ببیند، و کسی که آن را ظاهر نسازد نسبت به این نعمت کافر (ناسپاس) می‌‌باشد] تا به گروهی به خاطر آنچه که کسب می‌‌کردند جزاء بدهد

کسی که عمل صالحی کند پس برای (به سود) خودش است و کسی که بدی کند پس بر (زیان خود) او است [پس بدی کننده حاجت به عقوبت دیگری از سوی شما ندارد] {انسانیّت انسان اقتضای احسان و عمل صالح می‌‌کند، و وقتی که انسان احسان می‌‌کند احسان از حیث انسانیّت او ملایم وی می‌‌باشد و واصل به ملائمت خود ملتذّ (لذّت برنده) به آن و منتقم به آن است، پس اگر اجر دیگری نداشته باشد وصول به ملائمات خود به عنوان اجر و ثواب برای او کافی می‌‌باشد و حال آنکه احسان در آخرت به بهترین صورت برای او تجسّم می‌‌یابد و صورت دیگری مناسب آن استتباع (خواستن پسِ چیزی رفتن) می‌‌شود، پس محسن با احسان خود سه مرتبه متنعّم می‌‌شود، و وقتی که انسان بدی می‌‌کند آن اسائت (بدی کردن) به عنوان منافی انسانیّت او و غیر ملائم به عنوان موذ (اذیّت کننده) انسان است و اگرچه این اسائت بر قوّهٔ دیگر بهیمیّت یا سبعیّت یا شیطانیّت ملائم باشد، پس اگر مسئ (بدی کننده) عقوبت دیگری نداشته باشد این اسائت به عنوان عقوبت برای او کافی می‌‌باشد، و حال آنکه اسائت در آخرت به صورتی قبیح موذی (آزار دهنده) تجسّم می‌‌یابد و در آخرت صورت قبیح موذی دیگری استتباع می‌‌شود، پس مُسئ با اسائت خود سه مرتبه عقوبت می‌‌شود} سپس نزد پروردگارتان بازگردانده می‌‌شوید

و همانا به بنی اسرائیل (بنی یعقوب) کتاب و حکم و نبوّت را دادیم و به آنها [بحسب مقام حیوانیشان از مأکول و مشروب و ملبوس و مسکون و مرکوب، و بحسب مقام انسانیشان از آنچه که از غیب بر آنان وارد می‌‌شد از علوم و وجدانات (یافته‌‌ها) و مشاهدات] از روزی‌‌های پاکیزه دادیم و آنان را بر جهانیان [آن زمان] برتری دادیم

و به آنها بیّناتی [یعنی معجزات یا احکام رسالت یا احکام نبوّت یا دلایل امر رسالت یا نبوّت یا ولایت] از امر (مذکورات، یا عالم امر، یا امر خداوند) دادیم پس [به ردّ و قبول] با یکدیگر اختلاف نکردند مگر بعد از آنکه علم نزد آنها آمد از روی بغی (ظلم، استکبار) در بین خود، همانا پروردگار تو در روز قیامت دربارهٔ آنچه [از امر ولایت و خلافت، یا از مطلق امر دین] که در آن با یکدیگر اختلاف می‌‌کردند بین آنها حکم می‌‌کند

سپس [بعد از بنی اسرائیل] تو را [به جهت برتری تو بر آنها با قرار دادن تو] بر شریعتی از امر [رسالت و نبوّت و ولایت] قرار دادیم [که آن مَشْرَع (آبشخور، قانونگزار) همهٔ امّت‌‌ها و همهٔ طُرُق است] پس، از آن تبعیّت کن و [در خصوص ولایت یا در مطلق آنچه که از امر دین به تو داده‌‌ایم] از هواهای کسانی که نمی‌‌دانند تبعیّت مکن

همانا آنان هرگز تو را به چیزی از خداوند [در برابر عذاب او] بی نیاز نخواهند کرد و همانا ستمکاران بعضی از آنها اولیاء بعضی دیگر هستند [پس از میان آنها ولیّی اتّخاذ نکن که حتّی ظالمی می‌‌گردی و اینها همگی تعریض به امّت او (ص) و اشاره به اختلاف آنان با یکدیگر در امر ولایت است] و خداوند ولیّ پرهیزگاران است

اینها [یعنی مذکورات از اوّل این سوره یا این قرآن یا قرآن ولایت علیّ یا علیّ (ع)] بصیرت‌‌هایی برای مردم و هدایت و رحمت برای قومی (گروهی، مردمانی) هستند که یقین می‌‌دارند

آیا کسانی که مرتکب بدی‌‌ها شده‌‌اند که زندگی آنها و مرگشان یکسان می‌‌باشد پنداشته‌‌اند که آنها را [در منزلت و مقام] مانند کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح کرده‌‌اند قرار می‌‌دهیم؟ {مراد از ایمان در اینجا بیعت خاصّه است، یا حالت حاصله به بیعت خاصّه یا بیعت عامّه یا حالت حاصله به بیعت عامّه، و بنابر این مراد از عمل صالح بیعت خاصّه می‌‌باشد} چه بد است آنچه که حکم می‌‌کنند

و (حال آنکه) خداوند آسمان‌‌ها و زمین را به حقّ خلق کرد و تا به هر نفسی به آنچه که کسب کرده جزاء دهد و [در آن] به آنان ستم نمی‌‌شود [برای اینکه جزاء نتیجهٔ اعمالشان است]

آیا پس دیدی (بنگر به) کسی که هوایش را به عنوان خدای خویش گرفته است و خداوند او را از روی علم گمراه کرده [یعنی در حالی که خداوند به استعداد او و استحقاق او برای ضلال بر علم است، یا در حالی که ضالّ بر علم به رشد او و هدایت او است، یا در حالی که او بر نور علم بود آنگاه خداوند او را بعد از بودن او بر نور علم گمراه کرد مانند کسی که آیاتش را به او داد سپس از آنها منسلخ شد و از غاوین (گمراهان، راه باطل روندگان) گشت] و بر گوشش و قلبش مُهر نموده و بر دیده‌‌اش پرده‌‌ای قرار داده پس چه کسی بعد از [اضلال او و عدم هدایت] خداوند او را هدایت می‌‌کند آیا پس متذکّر نمی‌‌شوید؟ [که جاهل مانند عالم و نه فاسق مانند مؤمن نیست و اینکه بعد از خداوند و اضلال او هادیی نیست]

و می‌‌گویند [حیاتی] جز حیات دنیوی ما نیست [عدّه‌‌ای از ما] می‌‌میریم و [عدّه‌‌ای از ما] زنده می‌‌شویم [به دنیا می‌‌آییم] و جز دهر (روزگار) ما را هلاک نمی‌‌کند و (حال آنکه) آنان علمی به آن ندارند [یعنی همانا این گفتار آنها اصلاً باطل است] جز این نیست که آنها فقط ظنّ می‌‌ورزند

و چون آیات روشنگر [واضح الدّلالت] ما [یا موضح (واضح کننده) صدق آورندهٔ آن و موضح حال آنان که بر آن هستند] برای آنها تلاوت شود [در معارضه کردن با رسول و در انکار این آیات] برای آنان حجّت نمی‌‌باشد مگر اینکه می‌‌گویند اگر راستگو می‌‌باشید پدران ما را بیاورید

بگو: خداوند است که شما را زنده می‌‌کند سپس شما را می‌‌میراند سپس شما را تا روز قیامت که تردیدی در آن نیست جمع می‌‌کند [یعنی بگو: آوردن پدران شما فعل خداوند است همانطور که میراندن آنها فعل او بود، و این فعل را انجام می‌‌دهد و پدران شما را در روز قیامت می‌‌آورد] و لکن بیشتر مردم نمی‌‌دانند {که آن برای عدم تفکّر آنان دربارهٔ مغیبات و قصور نظرشان بر محسوسات است وگرنه که آنان عالم آخرت را در خواب مشاهده می‌‌کنند، و خواب نمونهٔ مرگ است، پس باید بدانند که خروج نفس از بدن به هنگام مرگ جز مثل خروج آن از آن به هنگام خواب نیست، پس همانطور که بعد از خواب در عالمی دیگر بقاء می‌‌یابد پس بعد از مرگ نیز چنین است}

و مُلک (مملکت، پادشاهی) آسمان‌‌ها و زمین [و آنچه که در آن دو است] برای خداوند است [نه برای غیر او، پس احدی غیر از او بر آوردن مردگان قادر نیست] و روزی که ساعت برپا می‌‌شود در آنروز مبطلان [باطل اندیشان] زیان می‌‌کنند

و هر امّتی را زانو زده می‌‌بینی، هر امّتی به سوی کتاب (صحیفهٔ اعمال) خود فرا خوانده می‌‌شود، امروز به [نفس] آنچه که عمل می‌‌کردید [یا به جزای آن] جزاء داده می‌‌شوید

این کتاب ما است که به حقّ بر شما نطق می‌‌کند [سخن می‌‌گوید] همانا ما از آنچه که عمل می‌‌کردید نسخه برداری می‌‌کردیم

و امّا کسانی که [با بیعت عامّه یا خاصّه] ایمان آورده‌‌اند و به صالحات عمل کردند [و اصل آن بیعت خاصّهٔ ولویّه است] پس پروردگارشان آنها را در رحمت خویش [که همان ولایت است] داخل می‌‌سازد آن [دخول در ولایت] همان رستگاری آشکار است

و امّا کسانی که کفر ورزیده‌‌اند [به آنها گفته می‌‌شود] آیا پس [اینگونه] نبودید که آیات من بر شما تلاوت می‌‌شد و [از انقیاد آن و اتّباع از آن] استکبار ورزیدید [تا آنکه از آیات بزرگ و ولایت کبری استکبار نمودید] و [به سبب مخالفت با ولیّ امر خود] گروهی مجرم شدید

و وقتی که گفته شود همانا وعدهٔ خداوند [دربارهٔ عذاب و ثواب] حقّ است و [دربارهٔ] ساعت که هیچ شکّی در آن نیست، می‌‌گویید: درک نمی‌‌کنیم که ساعت چیست، زیرا گمان می‌‌کنیم که جز گمانی [بیش] نیست و ما [آن را] به یقین [به تحقیق] نمی‌‌دانیم

و برای آنها بدی‌‌های آنچه که عمل می‌‌کردند آشکار شد [حیثی که مقام ولیّ امرشان و خَساسَت (پستی) اولیای ظَلَمهٔ (ستمگر) خود را دیدند] و آنچه (گفتار یا عذاب) که آن را استهزاء می‌‌کردند آنها را در بر گرفت

و گفته می‌‌شود: ما امروز شما را فراموش می‌‌کنیم همانطور که شما دیدار امروزتان را فراموش کردید و جایگاهتان آتش است و هیچ یاری کننده‌‌ای ندارید

آن به خاطر این است که آیات (تدوینی) خداوند [از کتب آسمانی و احکام نبوی و آیات آفاقی جزئیّه و انفسیّه و آیات بزرگ که همان انبیاء و اولیاء هستند] را به تمسخر گرفتید و زندگی دنیا شما را مغرور کرد (فریفت) [پس انگاشتید که شما در آن جاوید هستید] پس امروز [به سبب استهزاء کردن آیات] از آن خارج نمی‌‌شوند و خشنودی (استرضاء) آنها جلب نمی‌‌شود [و خداوند آنان را قبول نمی‌‌کند]

پس حمد فقط برای خداوند پروردگار آسمان‌‌ها و پروردگار زمین پروردگار عالمیان است

و کبریا (بزرگی) در آسمان‌‌ها و زمین برای او است و او چیره است [غالبی است که غلبه نمی‌‌شود و در علمش و عملش] حکیم است.