سورهٔ ملک

پر برکت است کسی که مُلک (عالم) در دست او است {ملک بر عالم طبع در مقابل ملکوت عامّ که آن جملۀ عالم ارواح است، یا خاصّ و آن عالم مثال است اطلاق می‌‌شود، و بر جملهٔ ماسوی اللّه، و بر رسالت و سینۀ مستنیر به نور آن، و بر نبوّت و قلب مستضئ (روشن شده) به ضوء (روشنایی) آن، و بر ولایت که به آن تصرّف در بندگان و دعوت آنان به توحید می‌‌باشد اطلاق می‌‌شود و يد بر آنچه که با آن تصرّف هست، و بر قدرت که همان مبدء تصرّف است، و بر صفات لطفیّه و قهریّه خداوند، و بر دو عالم ملکوت علیا و ملکوت سفلی اطلاق می‌‌شود} و او بر هر چیزی [از ممکنات واقع در عالم طبع و دو عالم ملکوت] بسیار توانا است

کسی که مرگ را و حیات را خلق کرد {چون مرگ از اعدام ملکات باشد، و اعدام ملکات حظّی ضعیف از وجود دارد و آنچه که حظّی از وجود دارد تعلّق خلق به آن صحیح است} تا شما را بیازماید که کدامین شما به لحاظ عمل کردن نیکتر هستید و او غالب [است که مانعی از حکم او و ارادهٔ او برای او نیست، پس باید حذر کنند کسانی که با امر او مخالفت می‌‌کنند و در عمل خود بدی می‌‌کنند و باید امیدوار باشند کسانی که از او اطاعت می‌‌کنند و عمل خود را خوب می‌‌کنند] و بسیار آمرزنده است [پس کسانی که به سیّئات عمل می‌‌کنند نباید مأیوس شوند]

کسی که هفت آسمان را به صورت طبقه طبقه خلق کرد، در خلقت رحمان نقصی نمی‌‌بینی {و منظور از آن بیان قدرت او و حکمت او و عنایت او به خلقش و عدم اهمال آنها به عنوان بلاثواب و عقاب است و مراد از تفاوت اختلاف در اتقان و عدم آن است}، پس چشم را برگردان [یعنی به آسمان نظر کن سپس در نفس خود تفکّر کن و در خلل آسمان تأمّل نما سپس چشمت را به آسمان برگردان] آیا خلل‌‌هایی [یعنی انشقاقی در آن و خلل و فسادی در خلق آن] می‌‌بینی

سپس دوباره چشم را برگردان [در ارتیاد (جُستن) خلل و نقص و فساد] و (در حالی که) او خسته است چشم سرافکنده به سوی تو بر می‌‌گردد

و همانا آسمان دنیا را با چراغ‌‌هایی [با کواکب صوریّه یا با کواکب ذکریّهٔ نفسانیّه] زینت داده‌‌ایم {یعنی نزدیک‌‌ترین آسمان‌‌ها به زمین را، زیرا جنس آسمان طبع نزدیک‌‌ترین اصناف آسمان‌‌ها به زمین است، و اگرچه مکوکبه (کوکب‌‌دار، فلک هشتم، چرخ پر ستاره) از آنها همان فلک هشتم از آنها است، زیرا آسمان‌‌های عالم مثال و عالم نفوس و عالم عقول دورترین آسمان‌‌ها به زمین هستند، و همچنین در عالم صغیر، آسمان صدر منشرح به اسلام و آسمان قلب، که ایمان در آن داخل شده نزدیک‌‌ترین آسمان‌‌ها به زمین بدن و زمین نفس امّاره و لوّامه هستند} و آنها را به عنوان رجوم (راندن) برای شیاطین قرار دادیم و [در آخرت] برای آنها عذاب شعله‌‌ور مهیّا کرده‌‌ایم

و برای کسانی که به پروردگارشان کفر ورزیده‌‌اند عذاب جهنّم هست و بد بازگشتگاهی (سرانجامی) است

وقتی که در آن افکنده شوند از آن ناله‌‌ای طولانی می‌‌شنوند [صدایی مانند صدای خران و در آن زفیر (آغاز صدای خر) و شهیق (پایان صدای خر) دارند] و (در حالی که) آن می‌‌جوشد [یعنی غلیان دیگ با آنچه که در آن است با آنها غلیان می‌‌کند]

نزدیک است از خشم تکّه تکّه شود (بترکد) [یعنی از غیظ بر دشمنان خدا متفرّق شود] هرگاه که گروهی در آن افکنده می‌‌شود نگهبانان آن از آنها سؤال می‌‌کنند آیا انذار کننده‌‌ای نزد شما نیامد؟

می‌‌گویند بلی انذار کننده‌‌ای نزد ما آمده بود و [لکن آنان را] تکذیب کردیم و گفتیم خداوند چیزی نازل نکرده که شما جز در گمراهی بزرگ نیستید

و [از جهت اعتراف به عدم تحقیق و عدم تقلید] می‌‌گویند اگر ما می‌‌شنیدیم (گوش می‌‌کردیم) [و منقاد اولیاء امر می‌‌شدیم و در تقلید صحیح می‌‌بودیم] یا عقل می‌‌کردیم [یعنی با عقول خویش درک می‌‌کردیم و محقّق می‌‌بودیم و حقّ را از باطل جدا می‌‌کردیم] در [میان] اصحاب آتشِ شعله‌‌ور نمی‌‌بودیم

و [برای آنچه که قصور خویش یا تقصیر خویش را در تشخیص حال انبیاء (ع) دیدند] به ذنبشان اعتراف می‌‌کنند و برای اصحاب آتشِ شعله‌‌ور دوری هست

همانا کسانی که در غیب (خفا) از پروردگارشان خشیت دارند [یعنی در حالی که آنها از پروردگارشان در غیب هستند، یا در حالی که پروردگار در غیب از آنها است، یا به سبب غیبت حال آنها، یا غیبت حال پروردگار در رضای او و سخط او از آنها] آمرزشی و پاداشی بزرگ دارند

و چه گفتار خود را پنهان نمایید یا چه آن را به آواز [بلند] سر دهید [نزد او مساوی است] همانا او به ذات سینه‌‌ها [که آن مخفی‌‌تر از قول خفی است] بسیار دانا است {مراد از ذات صدور خطورات و خیالات است، یا نیّات و عزمات (تصمیمات)، یا قوا و استعدادات مکمون است که خود صاحبان سینه‌‌ها به آنها شعور ندارند}

آیا کسی که خلق کرد نمی‌‌داند و (حال آنکه) او [در علمش] لطیف [است، به حیثی که اصغر (کوچک‌‌ترین) مایکون از علم او شاذّ نمی‌‌شود] و [به بواطن امور] آگاه است

او کسی است که زمین را برای شما رام قرار داد پس راه بروید [یعنی آنوقت که به عنوان رام بود آنگاه راه بروید] در اطراف آن و از رزق آن بخورید و نشر شدن به [نزد] او است [پس از کفران نعم او و مخالفت با امر او حذر کنید]

آیا از کسی که در آسمان است [یعنی ملائکه‌‌ای که آنها در آسمانند] ایمن شُدید از اینکه زمین آنوقت که آن می‌‌لرزد شما را فرو نبرد [همانطور که نسبت به قارون انجام داد، یعنی ایمن گشتید که به او کفر می‌‌ورزید و برای آن به نعمت‌‌هایش کفر می‌‌ورزید و با امر او و امر رسول او (ص) دربارۀ ولایت علی (ع) مخالفت می‌‌کنید]

آیا از کسی که در آسمان است ایمن شُدید که بر شما طوفان شن نفرستد پس بزودی خواهید دانست انذار من چگونه است [یعنی انذار مرا حینی که انذار کننده به آن را می‌‌بینید]

و همانا کسانی قبل از آنها تکذیب کرده‌‌اند پس انکار [من بر آنها] چگونه بود [پس شما از آنان عبرت بگیرید و تو ای محمّد (ص) از تکذیب آنان تسلّی (دلگرمی) داشته باش]

آیا [در آیات قدرت او نظر نمی‌‌کنند و] به پرندگان بالای [سر] خود که گشوده بال هستند و [بال‌‌هایشان را] می‌‌بندند نمی‌‌نگرند که جز رحمان آنها را [در جوّ] نگه نمی‌‌دارد، همانا او به هر چیزی بینا است [و دقایق آنچه که مخلوق به آن احتیاج دارد را می‌‌داند] {و غرض از نظر کردن به پرنده این است که عاقل نظر می‌‌کند به اینکه آن مخلوقه از خاک است و جزء زمینی بر آن غالب است، و آن بالطّبع طالب بر مرکز است، و اینکه خدای تعالی آن را به حیثی خلق کرده که تعیّش (زندگی کردن) آن در جوّ است و قوت آن در اغلب از حرکت آن در جوّ می‌‌باشد، پس او تعالی آن را به حیثی خلق کرد که جمیع آنچه که در حرکت خود و تعیّش خود به آن احتیاج دارد در جوّ مهیّا شده می‌‌باشد، و این جز فعل حکیم بصیری قدیر نیست و چنانکه دهریّون می‌‌گویند فعل طبیعت آسمان و آسمانیات نیست، و نه فعل طبایع زمینی چنانکه طبیعیّون می‌‌گویند، و از آن لنفسه مبدئی قدیر علیم حکیم دانسته می‌‌شود، و دانسته می‌‌شود که کسی که چیزی از آنچه که پرنده به آن احتیاج دارد را مهمل نمی‌‌گذارد انسان را که او اشرف از پرنده است مهمل نمی‌‌گذارد و او را عبث (بیهوده) نیافریده است}

آیا همین کسی که آن لشکر شما است شما را در برابر رحمان یاری می‌‌کند [یعنی اصنام شما و سایر جنود (لشکریان) شما قدرت ندارند که به شما یاری نمایند پس به کدام نیرو مرا عصیان (نافرمانی) می‌‌کنید؟!] همانا کافران جز در غرور (سخنان پوچ) [از شیطان] نیستند

یا آن چه کسی است که اگر [خداوند] رزق خود را امساک کند به شما روزی می‌‌دهد؟ بلکه [اعتماد آنها در مخالفتشان بر رازقى سوای خداوند نیست که به آنها رزق بدهد و لکن آنها] در عتوّ (تکبّر نمودن و از حدّ خود از ادب تجاوز کردن) [در استکبار از حقّ و اهلش و از جهت تجاوز از حدّ در لجالت] و دوری کردن [از حقّ و اهلش] لج کردند [و با نبیّ ما خصومت (دشمنی) کردند]

و آیا پس کسی که راه می‌‌رود [حال آنکه] با روی خود به زمین خورده [یعنی مصروع (به رو افتاده) بر رویش است]، هدایت یافته‌‌تر است یا کسی که [در حالی که] راست است بر صراط مستقیم [غیر منحرف از مقصد] راه می‌‌رود؟

[ای محمّد (ص) به قومت] بگو او کسی است که شما را ایجاد کرد و برای شما گوش و چشمان و فؤادها (قلب‌‌ها) قرار داد چه کم شکر می‌‌کنید

بگو او کسی است که شما را در زمین آفرید و به او محشور می‌‌شوید [و او مبدء و منتهی و فاعل و غایت است، و کسی است که در دنیا و آخرت احتیاج به او دارید]

و [گروه منکر تو بر بعث (برانگیخته شدن)] می‌‌گویند اگر شما راستگوئید این وعده کِی است

[به آنها] بگو [که بعث خارج از زمان است جز این نیست که آن در طول زمان است نه در عرض آن و شما از وقت آن در عرض زمان سؤال می‌‌کنید و] جز این نیست که علم [به مرتبت آن در طول زمان] نزد خداوند است و جز این نیست که من بیم دهنده‌‌ای آشکار [ظاهر یا مظهر (روشن کننده) بر صدق من از نزد او] هستم

و چون [موعد] آن را نزدیک دیدند روی کسانی که کفر ورزیده‌‌اند زشت (سیاه) شد و [به آنها] گفته می‌‌شود این همان کسی است که او را می‌‌خواندید [یعنی این همان است که به آن عجله می‌‌کردید و خداوند را به تعجیل آن می‌‌خواندید]

[به کفّار] بگو آیا دیدید (نیندیشیده‌‌اید؟) اگر خداوند مرا و کسانی که با من هستند را هلاک کند (بمیراند)، یا [با ابقای ما تا آخر اعمار (عمرها) ما] به ما رحمت کند آنگاه چه کسی کافران را از عذابی دردناک [همان عذاب دنیا یا عذاب مرگ یا برازخ یا قیامت] پناه می‌‌دهد

بگو او رحمان [مفیض (افاضه کننده) بر وجود و کمالات وجود بر هر موجود] است به او ایمان آورده‌‌ایم [چه به او ایمان بیاورید یا ایمان نیاورید] و بر او توکّل کردیم [پس از معادات (به هم دشمنی کردن) شما و موّدت (دوستی) شما باک نداریم] و بزودی خواهید دانست که چه کسی در گمراهی واضحی (بدیهی) است

بگو آیا دیدید (نیندیشیده‌‌اید؟) اگر آب شما فرو برود [به عنوان فرو رونده در زمین به حیثی که جاری ساختن آن بر وجه زمین ممکن نشود و به دلو و غیر آن نیل (دسترسی) به آن ممکن نشود] آنگاه چه کسی آب را به شما روان (جاری یا ظاهر) می‌‌دارد {اسم ماء (آب) خاصّ به آب عنصری که همان جسمی سیّال محیط به زمین است نمی‌‌باشد بلکه هر آنچه که به عنوان سبب برای حیاتی می‌‌باشد آب است و سبب برای تماسک (به هم چسبیدن) اجسام یابسه (خشک) به عنوان آب است و علم و ایمان و افاضات خداوند همگی آنها به وجهی به عنوان آب هستند، و امام که ایمان به او می‌‌باشد، و ولایت که همان بیعت خاصّهٔ ایمانیّه که ایمان به آن حاصل می‌‌شود و بذر معرفت در قلوب داخل می‌‌شود به عنوان آب است، و حیات نباتی و حیوانی به مراتب آنها، و انسانی به مراتب آن همگی به عنوان آب هستند، و عقول و ارواح و نفوس کلّیّه و جزئیّهٔ بشری و حیوانی و نباتی همگی به عنوان آب هستند، و روح نفسانی که آن مرکب قوای درّاکه و حیوانی است که آن مرکب حیات اعضاء است به عنوان آب است، و مشیّت که آن اصل هر اصلی و مبدء هر مبدئی و منتهای هر منتهایی است اصل آب‌‌ها است}.