حزب شمارهٔ ۱۰۹

همانا خداوند سخن زنی که دربارهٔ زوجش با تو مجادله می‌‌کند و به خداوند شکوه می‌‌برد را شنید، و خداوند گفتگوهای شما دو نفر را می‌‌شنود همانا خداوند شنوا و بینا است

کسانی از شما که از زنان خود ظهار می‌‌کنند [که به زن خود بگویند تو برایم همچون پشت مادرم هستی بدانند] آنها (زنان) مادر آنان نیستند {در جاهلیّت اینگونه بود که وقتی که مرد به اهلش (زوجه‌‌اش) می‌‌گفت: «انت علىّ کظهر امّى» آخر الابد بر او (مرد) حرام می‌‌شد} همانا مادرانشان فقط زن‌‌هایی هستند که آنان را زاییده‌‌اند و البتّه آنان هرآینه سخن باطل منکری (ناپسندی) را می‌‌گویند و همانا خداوند البتّه بخشاینده و بسیار آمرزنده است [که از آنان عفو می‌‌کند و وقتی که توبه کردند بر آنها می‌‌آمرزد]

و کسانی که از زنان خود ظهار می‌‌کنند سپس [برای بار دوّم] به آنچه که گفته‌‌اند بر می‌‌گردند، پس قبل از آنکه همدیگر را مسّ (لمس) کنند آزاد کردن برده‌‌ای [بر عهدهٔ آنان است] شما خود با آن (آزاد کردن برده) وعظ می‌‌شوید [یعنی پند می‌‌گیرید که از مثل آن خودداری کنید]

و خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنید آگاه است، پس کسی که [برده‌‌ای] نیابد قبل از آنکه یکدیگر را مسّ (لمس) کنند آنگاه دو ماه پیاپی روزه بدارد {اتّصال چیزی از ماه دوّم به ماه اوّل در صدق تتابع دو ماه کفایت می‌‌کند} پس کسی که استطاعت ندارد پس شصت مسکین را [به قدر سیر شدن آنها] اطعام کند آن [مذکور از عدم حرمت ابدی با ظهار کردن چنانکه در جاهلیّت بوده و جواز رجوع به زنان بعد از ظهار کردن و این ترتیب در خصال (خصلت‌‌ها، ویژگی‌‌ها) کفّاره] برای این است که [تا در شریعت محمّد (ص) رغبت کنید و از آن نفرت (دوری گزیدن) نجوئید برای آنچه از تخفیف که در آن می‌‌بینید و] ایمان آورید به خداوند و رسولش و این حدود [حمایت] خداوند است [که تجاوز از آن جایز نیست] و برای کافران [به خداوند و رسولش (ص) یا برای کافران به این حدود] عذابی دردناک هست

همانا کسانی که با خداوند و رسولش مخالفت می‌‌کنند زبون شده‌‌اند همانطور که کسانی قبل از آنها [از قوم نوح و عاد و ثمود و قوم ابراهیم (ع) که با خداوند و رسولش دشمنی کردند] زبون شدند و [بر آنان و بر شما] آیاتی [دالّ بر قدرت خود و حکمت ما، یا دالّ بر صدق ما در وعدۀ ما و وعید ما، یا دالّ بر صدق رسول ما] آشکار [یعنی واضح یا موضح و همان آیات تدوینی یا آیات آفاقی و انفسی] را نازل کرده‌‌ایم و برای کافران [به این آیات یا به خداوند و رسولش (ص)] عذابی خوار کننده هست

روزی که خداوند آنها را جمیعاً بر می‌‌انگیزاند و از آنچه که عمل کرده‌‌اند به آنها خبر می‌‌دهد، خداوند آن (اعمال) را شمرده و [حال آنکه آنها] آن (اعمال) را فراموش کرده‌‌اند و خداوند بر هر چیزی بسیار مشاهده‌‌گر (گواه) است

آیا ندیدی {خطاب بر محمّد (ص) یا بر هر کسی است که خطاب به او منتهی می‌‌شود، و اگر خطاب بر محمّد (ص) باشد پس معنی می‌‌دهد برای تو استغراب (تعجّب کردن) از شهید بودن او بر هر چیزی شایسته نیست برای اینکه تو می‌‌بینی و به آثار احاطۀ علم او تعالی به آنچه که در آسمان‌‌ها و آنچه که در زمین هست نظر می‌‌کنی، و اگر خطاب عامّ باشد آنگاه معنی می‌‌دهد که استغراب برای ظهور آثار احاطۀ علم او تعالی شایسته نیست و شایسته است که هر بیننده‌‌ای برای ظهور آن، آن را ببیند} که خداوند آنچه که در آسمان‌‌ها هست و آنچه که در زمین هست را می‌‌داند هیچ نجوایی {نجوا به معنی سارّه «به او راز گفت» یا «سرّ» (خوشحال کرد) است، مسارّت (راز گفتن) بین دو نفر یا بیشتر می‌‌باشد لکن آن بر حدیث نفس و خطرات (خطورات، در معرض مخاطره قرار گرفتن) قلوب و رؤیای صادق و احلام کاذب اطلاق می‌‌شود برای اینکه آنها مسارّت (راز گفتن) شیطان یا ملک با انسان هستند، و گاهی بر مطلق محاوره اطلاق می‌‌شود} میان سه [نفر] نمی‌‌باشد مگر اینکه او چهارمی آنها است و نه میان پنج [نفر نمی‌‌باشد] مگر آنکه او ششمی آنها است و نه کمتر از آن [عدد باشند] و نه بیشتر جز آن نیست که او با آنها است هر کجا که باشند سپس در روز قیامت به آنچه که عمل می‌‌کرده‌‌اند به آنها خبر می‌‌دهد همانا خداوند به هر چیزی دانا است {دربارۀ ابی عبیدهٔ جرّاح و عبد الرّحمن بن عوف و سالم مولی ابی حذیفهٔ و مغیرهٔ بن شعبهٔ و عدّه‌‌ای دیگر است حیثی که بین خود نوشته‌‌ای نوشتند و با هم عهد کردند و با هم پیمان بستند تا اگر محمّد (ص) درگذشت خلافت و نه نبوّت ابداً در بنی هاشم نباشد}

آیا نگاه نکردی به کسانی که از نجوی کردن [یعنی مُسارّت (در گوشی گفتن) یا محاورت (گفتگو)] نهی شدند سپس بر آنچه که از آن نهی شده بودند بر می‌‌گردند و به گناه و دشمنی و معصیت (نافرمانی) رسول با هم نجوا می‌‌کنند [یعنی با غصب حقّ آل محمّد (ص) و معادات (دشمنی) با آنان و مخالفت با قول رسول (ص) در خود با هم نجوى می‌‌کنند] و وقتی که نزد تو می‌‌آیند [به جهت اظهار دوستیشان بر تو با تحیّات عالیّه با پنهان کردن نفاقشان از تو و از مؤمنین] به آنچه که خداوند با آن به تو تحیّت نگفته [از روی نفاق] به تو تحیّتی می‌‌گویند و در انفس خود [بدون تلفّظی یا در آنچه که بین خودشان بدون اطّلاع دیگران بر آنها است] می‌‌گویند چرا خداوند به آنچه که می‌‌گوییم ما را عذاب نمی‌‌کند {برای اینکه آنها اسلام را قبول کردند و محمّد (ص) را در بیشتر آنچه که او از امر آخرت فرمود تصدیق کردند و لکن او را در خلافت علیّ (ع) تصدیق ننمودند} [حال آنکه] جهنّم بس است که به آن در می‌‌آیند که بد بازگشتگاهی (سرانجامی) است {گفته شده که آیات دربارۀ یهود و منافقین نازل شده که آنان در مابین خود نه مؤمنین نجوی می‌‌کردند و به مؤمنین نظر می‌‌انداختند و با چشمانشان غمزه (اشاره با چشم و ابرو) می‌‌کردند}

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید وقتی که نجوا می‌‌کنید پس به گناه و عدوان و نافرمانی رسول نجوا مکنید [یعنی احوالتان را مراقبت کنید و اگر قوّت میل از خود را به آن دیدید پس بدانید که شما هنوز در شأن بهیمه (ستور، حیوان چهارپا) یا سبع (درنده) یا شیطان هستید، پس با دفع این قوّه از خود نفستان را معالجه کنید] و به نیکی [که همان لازمۀ قوّهٔ عاقلۀ شما است] و تقوا [از قوای سه‌‌گانه] نجوا کنید [یعنی با اجتماع قوّۀ عاقله خویش را قوی سازید و قوای سه‌‌گانۀ خویش را ضعیف نمایید] و از [سخط] خداوند پروا کنید که به او محشور می‌‌شوید

جز این نیست که نجوا از شیطان است [یعنی مطلق نجوا کردن با هم، یعنی نجواى مذکوره و آن نجوا کردن به اثم و عدوان و معصیّت رسول (ص)، یا آن نجواى فاطمه سلام الله علیها و رؤیای او است] تا [شیطان یا تناجى (با هم نجوا کردن)] کسانی که ایمان آورده‌‌اند را محزون کند و چیزی ضرر زننده به آنها نیست مگر به اذن خداوند، و مؤمنین تنها باید بر خداوند توکّل کنند [و به نجواى منافقین، یا به نجواى یهود، یا به احلام (خواب‌‌های شوریده) و رؤیائی که آن را می‌‌بینند و به آن اندوهناک می‌‌شوند محزون نشوند]

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید وقتی که به شما گفته می‌‌شود در مجالس جا بدهید پس جا باز کنید که خداوند برای شما فراخ نماید و وقتی که گفته می‌‌شود برخیزید پس برخیزید [یعنی وقتی که در مجالس به شما گفته می‌‌شود جا باز کنید یعنی بعضی از شما به بعضی نچسبید تا آنکه از حرارت هواء و حرارت انضمام (به هم چسبیدن) اذیّت کنید، و وقتی که گفته می‌‌شود در مجالس جا باز کنید به اینکه برای کسی که بعد از شما می‌‌آید مجلس (محل نشستن) را خالی کنید به اینکه بعضی از شما به بعضی بچسبید تا آنکه مجلس برای آتی خالی شود، یا بعضی بعد از زیارتش بر رسول (ص) و قضاء (انجام) وَطَر (خواسته، حاجت)ش از مجلس او بلند شود تا کسی که بعد از او می‌‌آید در مجلس او بنشیند پس فسح (جا باز کردن، فراخ کردن) کنید، و وقتی که گفته می‌‌شود از محلّ نشستنتان بلند شوید پس بلند شوید و به آن غمگین مشوید] که خداوند کسانی از شما را که ایمان آورده‌‌اند [در دنیا به حُسن صیت (آوازه) و اعزاز (عزیز بودن) از خلق و تبسطّ (بسط یافتن) بر آنها و در آخرت در درجات جنان] و کسانی که به درجاتی علم داده شده‌‌اند را بالا برد {مؤمنین را با رفع (بالا بردن) درجات خاصّ کرد برای اینکه غیر مؤمنین نه درجه و نه رفع دارند برای اینکه اجر عمل مشروط به ایمان است و از بین آنها علماء را برای شرف آنها و علوّ درجاتشان نسبت به مؤمنین با ذکر کردن خاصّ شده‌‌اند} و خداوند به آنچه [از امتثال اوامر او و نواهی او و مخالفت با آن دو] که عمل می‌‌کنید آگاه است

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید وقتی که با رسول نجوا می‌‌کنید پس پیشاپیش نجوایتان صدقه‌‌ای تقدیم کنید آن [تصدّق (صدقه دادن) یا تناجى (با هم نجوا کردن)] برای شما [در نجح (روا داشتن) و در تأثّر به محاورهٔ رسول (ص) داخلتر و] بهتر و [برای انفس شما از رجس (پلیدی) انانیّت و حبّ مال و رغبت در دنیا] پاک‌‌تر است و اگر [صدقه‌‌اى که آن را امام (پیشاپیش) از نجوایتان تقدیم کنید] نیافتید [پس عدم تقدیم به شما ضرر نمی‌‌رساند] پس همانا خداوند بسیار آمرزنده [است که به فضل خویش رجس انانیّات شما را می‌‌بخشد و اگرچه صدقه‌‌اى که در آن کسر انانیّت هست را تصدّق نکنید] و مهربان است [که به نجح مسئول شما و تأثّر شما به محاورت با رسول (ص) بدون تصدّق به شما رحم می‌‌کند]

آیا [بر آنچه که در دستان شما است و از فقر و حاجت] ترسیدید که پیشاپیش نجوایتان صدقاتی تقدیم کنید {در صدقۀ صوری کسری بر انانیّت هست و آن صدقه از انانیّت است، و خشوعی برای قلب هست و آن صدقه دادن از قلب است، و خضوعی از جسد هست و آن تصدّق از آن است، و توجّهی از قوای درّاکه به رسول (ص) و به جهت آخرت هست، و به جهت امتثال از امر خداوند و حرکاتی از قوای عمّاله در جهت آخرت و همان تصدّقات از آنها است} پس آنوقت [تقدیم صدقات را] انجام ندادید و خداوند بر شما توبه (التفات) کرد [به اینکه بر شما در ترک آن رخصت داد] پس [به جهت جبران تقصیر ترک صدقه امام (پیشاپیش) نجوا کردن] اقامهٔ نماز کنید و زکات بدهید [زیرا در نماز توجّهی به آخرت به نحو توجّه در تصدّق است، و در زکات کسری برای انانیّت هست مثل آنچه که در تصدّق امام (پیشاپیش) مناجات (نجوا کردن) هست] و از خداوند و رسولش [در سایر آنچه که آن دو شما را به آن امر کرده‌‌اند و آن دو شما را از آن نهی نموده‌‌اند] اطاعت کنید و خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنید آگاه است

آیا ندیدی گروهی را که با کسانی که خداوند بر آنان غضب کرده دوستی کردند؟ {گفته شده: مراد از آنها گروهی از منافقین هواداران یهود بودند و اسرار مؤمنین را به آنان فاش می‌‌کردند و با آنان بر ذکر بدی نبیّ (ص) و مؤمنین اجتماع می‌‌کردند} آنها [برای عدم ایمان باطنیشان] از شما و نه [برای اقرار زبانی آنها به اسلام] از آنها نیستند و [بر عدم مجالست آنان با این گروه، یا عدم استماعشان به ازدراء (بی حرمتی) مؤمنین، یا به قصد تقویت دین] به دروغ سوگند یاد می‌‌کنند و (حال آنکه) آنها می‌‌دانند [که به دروغ سوگند یاد می‌‌کنند]

خداوند برای آنها عذابی سخت مهیّا کرده زیرا آنها آنچه را که عمل می‌‌کردند بد است

سوگندهایشان را [برای دفع ملامت مسلمین و حفظ عِرضشان و مالشان از مسلمین و از کفّار با مسلمین] به عنوان سپر [معنوی با صورت اسلام] گرفتند [و با صدّ کردن قوایشان از طریق قلب و با تشکیک ضعفاء مسلمین و منع کردن از کافران راغب در اسلام، یا غصب کنندگان حقّ آل محمّد (ص) سوگندهای خود را نزد مسلمین به عنوان سپر می‌‌گیرند که با آن ظنّ مسلمین به نفاق خود را دفع کنند و با آن ملامت سرزنش کنندگان بر خود را بر انحراف دفع نمایند، و خلق کثیری را از راه خدا که همان ولایت و همان امیر المؤمنین (ع) است صدّ می‌‌کنند] و از راه خدا باز داشتند پس برای آنان عذابی خوار کننده هست

هرگز اموالشان و نه فرزندانشان از آنها چیزی را از [اغناء (بی‌‌نیازی) از عذاب از] خداوند بی‌‌نیاز نمی‌‌کند آنان اصحاب آتشند آنها در آن ماندگارند

روزی که خداوند آنها را جمیعاً بر انگیزد پس برای او [یعنی برای خداوند در قیامت] سوگند می‌‌خورند همانطور که [در دنیا] برای شما قسم می‌‌خورند و می‌‌پندارند که آنها بر چیزی هستند [حیثی که می‌‌گویند جز این نیست که با آن تقویت دین و نشر سنّت سیّد مرسلین (ص) را خواسته‌‌ایم و برای خداوند سوگند یاد می‌‌کنند به گمان آنها که این اعمال از آنان به عنوان حقّ می‌‌باشد و اینکه خداوند با سوگند خوردن آنان از آنها قبول می‌‌کند] آگاه باشید که آنها همان دروغگویان هستند {هر کسی که متّصف به صفتی شده و امری را طلب کرده اعتقاد می‌‌دارد که اتّصاف او به این صفت محمود (پسندیده) مرضیّ برای خداوند است و طلب او برای آن امر مطلوب مرضیّ است مگر به نادر، همانطور که علمای عامّه که به قیاس و رأی و ظنّ و استحسان که آنها را بدعت نهادند اصلاح دین و حفظ آن را اراده کردند و این نیست جز هدم دین و صدّ بندگان از ائمّه (ع) و علماء می‌‌پندارند که آنها هدایت شده هستند و اینکه آنها مصلحان بر دین و بر بندگان هستند، و اینکه مصیب (درستکار) از آنها دو اجر دارد و مخطی (خطاء کننده) اجری واحد دارد، بلکه مصوّبه (قائلان به تصویب بر این باورند در ارتباط با مسائلی که از سوی شارع دستوری در آن باره نرسیده و حکم معیّنی ندارد، حکم آن تابع ظنّ مجتهد است) از آنها گفته‌‌اند که در آرای آنها خطاء نیست و اینکه حکم خداوند تابع آرای آنان است و هکذا حال در آنها تا امروز ما این می‌‌باشد}

شیطان بر آنها مستولی (چیره) شده [و بر آنها غلبه نموده به حیثی که متمکّن از آنها شده] و ذکر [فطری یا اختیاری] خداوند را از یاد آنها بُرده آنان حزب شیطان هستند، آگاه باشید همانا حزب شیطان همان زیانکاران هستند {برای اتلاف آنها بضاعت خود را که همان فطرت انسانی آنها و مدّت اعمار (عمرها) شریف آنان است و عوض آن و عوض نعیم ابدی که برای فطرت آنها مقرّر بوده و به عنوان عوض برای اعمارشان عذاب مؤبّد (ابدی) را گرفتند}

همانا کسانی که به خداوند و رسولش عناد می‌‌ورزند [و با او غضب می‌‌کنند یا در جنگ با او برمی‌‌خیزند یا با او مخالفت می‌‌کنند] آنها در [جملهٔ] ذلیل‌‌ترین‌‌ها هستند

خداوند نوشته (مقرّر کرده) است که من و رسولانم [در دنیا به حجّت و دین و بر جنود شیاطین که در مملکت آنها بودند] حتماً غلبه می‌‌کنم [و اگرچه بحسب اجسامشان بعضی احیان (وقت‌‌ها) مغلوب گشته‌‌اند] همانا خداوند قوی و غالب است

گروهی که به خداوند و روز آخِر ایمان آورده‌‌اند را [در حالتی] نمی‌‌یابی که با کسانی که با خداوند و رسول او مخالفت می‌‌کنند دوستی کنند اگرچه پدران آنها یا فرزندان آنها یا برادرانشان یا خویشان آنان باشند {و آن برای این است که وقتی که نسبت ایمان به صاحب ایمان ظاهر می‌‌شود و قوّت می‌‌یابد بر نسب جسمانی غلبه می‌‌کند} آنان [کسانی هستند که خداوند] ایمان [و همان صورت داخل شده در قلوب آنان از ولیّ امر آنان] را در قلوب آنها نوشت و با روحی از خود آنها را مؤیّد نمود {مقصود از روح همان ربّ النّوع انسانی است و تأیید او با روح به این است که ملکی از لشکریان این روح را بر او موکّل می‌‌کند که او را تأیید می‌‌کند و او را به آن تسدید (توفیق) می‌‌نماید} و آنها را در جنّت‌‌هایی که از تحت آنها نهرها جاری می‌‌شود داخل می‌‌کند، در آنجا جاودان هستند، خداوند از آنها خشنود است و [آنها] از او خشنود هستند {انفحهٔ (مایهٔ) ولایت که در قلوب مؤمنین داخل می‌‌شود همانطور که آن سبب انعقاد قلب بر ایمان می‌‌شود مادّۀ رضوان خداوند از بندگانش می‌‌شود} آنان حزب خدا هستند، بدانید همانا حزب خدا همان رستگارانند {انسان اگر ایمان که همان صورت ولیّ امر او است با بیعت با ولیّ امرش و توبه بر دست او در قلبش داخل شود فعلیّت اخیرۀ او فعلیّت ولیّ امرش می‌‌گردد و ولیّ امر او از جند الله (سرباز خدا) است، و بیعت کننده با این بیعت بواسطهٔ این فعلیّت از جند الله می‌‌گردد، و به وجود خویش و جنود مملکتش و لسان قالش و حالش دین خدا را یاری می‌‌کند، و به فطرتش و به اختیارش با جنود شیطان می‌‌جنگد و با وجود خویش و لسان حالش و گفتارش بندگان خدا را به خداوند دعوت می‌‌کند، و کسی که در جهل و اتّباع شیطان تمکّن یابد از حزب شیطان می‌‌گردد و برای شیطان مثل کسی می‌‌باشد که از حزب الله برای خداوند می‌‌باشد، و کسی که ایمان در قلب او داخل نشده و در اتّباع از شیطان تمکّن نیافته بر او به چیزی از بودن او از لشکریان رحمن یا شیطان حکم نمی‌‌شود کما اینکه بر او به نقمت یا نعمت حکم نمی‌‌شود بلکه او تا اعراف امیدوار به امر خداوند می‌‌باشد، یا او را عذاب می‌‌کند و یا بر او توبه (التفات) می‌‌نماید}.

آنچه که در آسمان‌‌ها هست و آنچه که در زمین هست خداوند را تسبیح می‌‌کنند و او غالب حکیم است

او کسی است که کسانی از اهل کتاب که کفر ورزیدند را برای اوّلین حشر (کوچ دادن جمعی) از دیارشان اخراج کرد {حشر اخراج جمعی از مکانی به مکانی دیگر است و معنی می‌‌دهد در اوّلین حشر مؤمنین را به سوی آنها، آنان را برای جنگ بیرون آورد، یا در اوّلین حشرشان برای جنگ کردن از قلعه‌‌هایشان، یا به خاطر حشر اوّل آنان به سوی شام یا به سوی خیبر و حشر دوّم آنها به سوی قیامت یا به سوی شام، یا وقت ظهور قائم (ع) از شام، یا به سوی قیامت از شام، یا معنی می‌‌دهد در اوّل حشر و جلائی (ترک وطنی) که در زمان رسول (ص) و بعد از آن جلائی و حشری برای غیر آنان بر دست رسول (ص) واقع شد} گمان نکردید که خارج می‌‌شوند و آنها گمان کردند که قلعه‌‌هایشان برای آنها مانع آنها از [بأس (سختگیری، عذاب)] خداوند است پس خداوند از جایی که نمی‌‌پنداشتند [عذابش را یا بأسش را] به آنها آورد [یا خلیفه‌‌اش نزد آنها آمد] و در دل‌‌هایشان ترس افکند بطوریکه [بنی نضیر] خانه‌‌هایشان را با دستان خود و با دستان مؤمنین خراب می‌‌کردند پس ای دارندگان بصیرت عبرت بگیرید {اعتبار (عبرت گرفتن) عبارت از این است که شخص به امر نیکی یا به امر قبیحی نظر کند و اینکه به عاقبت آن و آنچه که بر آن مترتّب می‌‌شود نظر کند سپس نظر را به خودش معطوف نماید و از قبیح خودداری نماید و در نیکی رغبت نماید}

و اگر خداوند بر آنان جلای (ترک کردن) وطن مقرّر نمی‌‌کرد البتّه آنان را [مثل بنی قریظه] در دنیا عذاب می‌‌کرد و در آخرت برای آنها عذاب آتش هست [یعنی که عذاب آتش در آخرت برای آنها ثابت است اگرچه در دنیا عذاب نشوند]

آن به (سبب) این است که با خداوند و رسولش دشمنی کردند [و عهد او را نبذ (دور انداختن، بی توجّهی کردن) کردند] و کسی که با خداوند دشمنی کند پس همانا خداوند [در دنیا و آخرت او را با عقوبتى شدید عقاب می‌‌کند برای اینکه او] سخت عقوبت کننده است

آنچه از نخل [پست] قطع کردید یا آن را بر ریشه‌‌های آن ایستاده رها کردید پس به اذن خداوند [بود] و تا فاسقان را [با غیظ (خشم) کردن به آنان و حسرتشان بر قطع درختان خرمایشان در حضور آنها] خوار کند

و آنچه را که خداوند از آنها بر رسولش برگشت داد [یعنی آن را به او ردّ کرد] {تمام ماسوی الله مملوک حقّ تعالی شأنه است به نحو مملوکیّت قوای علّامه و عمّاله برای نفس انسانی بلکه به نحو مملوکیّت صور ذهنی برای نفس انسانی، و اینکه انسان هر چه مرتبه‌‌ای از مراتب انسانیّت را ترقّی کند مرتبۀ دانیّه در عین مملوکیّت آن خلیفه برای مرتبهٔ عالیّه است، مثلاً وقتی که انسان از مقام نفس به مقام قلب عروج می‌‌کند مقام نفس به عنوان مملوک برای قلب و در تصرّف در قوا به عنوان خلیفه برای آن می‌‌گردد، و قوا همانطور که آنها مملوکه برای قلب هستند بعد از قلب مملوکه برای نفس هستند و هکذا، و اینکه خدای تعالی مالک بر جمیع ماسوای خود است و بعد از او تعالی عقول به عنوان مالک بر مادون خود هستند، و بعد از آن نفوس کلّیّه مالک هستند، و بعد از آن نفوس جزئیّه مالک هستند، این در نزول است، و امّا در صعود و آن مختصّ به انسان است، پس وقتی که انسان استکمال می‌‌یابد و به عالم ملأ اعلى متّصل می‌‌شود به عنوان مالک بر مادون خود و خلیفهٔ خدا در آنچه که مادون او است می‌‌گردد و هر آنچه که در عالم طبع است پس آن برای خداوند است، و آنچه که برای خداوند است پس آن برای رسولش (ص) می‌‌باشد، و آنچه که برای رسولش (ص) می‌‌باشد پس آن برای ائمّه (ع) است، و آنچه که برای ائمّه (ع) می‌‌باشد پس آن برای شیعۀ آنان مباح است، و آنچه که در دستان اغیار می‌‌باشد پس آن مغصوب (غصب شده) در دستان آنها است، و آنچه که رسول (ص) و ائمّه (ع) و مؤمنین آن را از آنها بگیرند پس آن حقّ آنها است که غصباً از آنها گرفته شده و به اهلش که مالک آن بوده‌‌اند مسترد گردیده و لذلک به عنوان «فيئى» (برگشت شده) نامیده شده} پس [برای به دست آوردن آن] بر آن گلّهٔ اسبانی و نه شترانی را تاخت [و تاز] ندادید و لکن خداوند رسولانش را بر کسی که می‌‌خواهد مسلّط می‌‌کند و خداوند بر هر چیزی بسیار توانا است

آنچه که خداوند از اهل قریه‌‌ها به رسولش بازگرداند پس برای خداوند و برای رسول و برای خویشان [یعنی ذى قرباى رسول (ص)] و یتیمان و مساکین و راه‌‌ماندگان [از قرابات رسول (ص)] است تا در گردش بین اغنیاء از شما نباشد و آنچه که رسول به شما داد [یعنی آنچه که از غنایم بنی نضیر به شما عطاء کرد، یا از مطلق غنائم، یا از مطلق اموال و اوامر] پس آن را بگیرید و آنچه که شما را از آن نهی کرد پس خودداری کنید و [در مخالفت کردن با رسول (ص)] از خداوند بهراسید همانا خداوند سخت عقوبت دهنده است

[و] برای فقرای مهاجری است که از دیارشان و اموالشان اخراج شدند{مراد از مهاجرین کسانی هستند که از مکّه یا سایر بلاد کفر به مدینه مهاجرت کردند یا کسی که از سیّئات به حسنات مهاجرت کرده است، یا کسی که از دار النّفس امّاره به دار النّفس لوّامه و از آن به نفس مطمئنّه که آن دو دار الاسلام هستند، و از آن به قلب که همان دار الایمان است هجرت کرده} [در حالی] که [در آن خروج] فضلی و رضوانی از خداوند را طلب می‌‌کردند {فضل نعم صوری و رسالت و احکام آن و قبول آن است، و رضوان ولایت و آثار آن و قبول آن است} و خداوند و رسولش را یاری می‌‌کردند آنان همان راستگویانند

و کسانی که قبل از آنان (مهاجرین) {مراد کسانی می‌‌باشند که در مکّه ایمان آوردند سپس به مدینه برگشتند و منتظر قدوم محمّد (ص) شدند} در خانه و در ایمان اقامت کردند {کسانی که در خانه‌‌هایشان اقامت نمودند آنها انصار هستند که برای آنها ممکن نشد که از خانه‌‌هایشان برای هجرت رسول (ص) به سوی آنها خارج شوند} کسانی [از مؤمنان مهاجر] را که به سوی آنها هجرت کرده‌‌اند دوست می‌‌دارند {برای اینکه آنها به مهاجران احسان کردند و در خانه‌‌هایشان به آنان اسکان دادند و در اموالشان شریک نمودند} و در سینه‌‌هایشان حاجتی از آنچه که [به آنها] داده شد را نمی‌‌یابند [یعنی مهاجران یا کسانی که در خانه اقامت کردند در انفس آنها حسدی یا غیظی لازم برای حاجت و فقر ناشی شده از آنچه که به مهاجرین داده شد را نمی‌‌یابند] و [مؤمنان مهاجر را] بر خودشان ایثار می‌‌کنند (ترجیح می‌‌دهند) [به اینکه در حظوظ (بهره‌‌ها) نفسانی خود و در افضال (فضل دادن) خداوند بحسب ظاهر و باطن مؤمنین را مقدّم می‌‌دارند] و اگرچه احتیاج شدید (فقر و حاجت) در آنان باشد و کسی که از شُح [بُخل شدید] نفس خود مصون شده [یعنی کسی را که خداوند او را از شحّ نفسش حفظ کرده] پس آنان همان رستگارانند {بخیل کسی است که به آنچه که در دستش است بخل می‌‌ورزد و بر مستحقّش عطاء نمی‌‌کند، و شحیح کسی است که به مال غیر بخل می‌‌ورزد به این معنی که می‌‌خواهد که آنچه که در دست دیگری است برای او باشد و در گرفتن آنچه که در دست دیگران است به حلال یا حرام حیله می‌‌کند}

و کسانی که بعد از آنها آمدند می‌‌گویند [ای] پروردگار ما بر ما و بر برادران ما که در (رتبهٔ) ایمان [یا در اصل ایمان] از ما سبقت گرفتند بیامرز و در قلوب ما بر کسانی که ایمان آورده‌‌اند کینه‌‌ای (حقدی) قرار مده، [ای] پروردگار ما همانا تو رئوف و مهربان هستی [و بندگانت را با رأفتت جواب می‌‌دهی]