حزب شمارهٔ ۱۴

و [با شتاب گرفتن در طاعت رسول و اهتمام به آن] بشتابید به سوی مغفرتی از پروردگار خود و جنّتی که عرض آن آسمان‌‌ها و زمین است که برای پرهیزگاران مهیّا شده

آنان که در توانگری و تنگدستی (در جمیع احوال) [از اموال و ابدان (بدن‌‌ها) و اعراض (عرض‌‌ها) و قوا و اوصاف و انانیّات] انفاق می‌‌کنند و فرونشانندگان (حبس کنندگان) خشم و عفو کنندگان [یعنی صفح کنندگان، تطهیر کنندگان قلب از حقد (دلتنگی و کینه) بر بدی کننده] بر مردم و خداوند احسان کنندگان را دوست می‌‌دارد

و آنان کسانی هستند که وقتی فاحشی انجام می‌‌دهند {فاحش (کار بسیار زشت) مخصوصاً برای زنا و بطور مطلق برای آنچه که قُبح آن شدید است و برای هر آنچه که خدای عزّ و جلّ از آن نهی کرده است اطلاق می‌‌شود} یا [با ارتکاب گناه بزرگتر] به خودشان ظلم می‌‌کنند خداوند را یاد می‌‌کنند و برای گناهانشان استغفار می‌‌کنند {و صاحبان کبیره آنها کسانی هستند که وقتی فاحشی را انجام دهند متذکّر نمی‌‌شوند و برای ذنوب (گناهان) خود از خداوند استغفار نمی‌‌نمایند}، و چه کسی جز خداوند گناهان را می‌‌آمرزد، و بر آنچه که انجام داده‌‌اند اصرار نمی‌‌ورزند {اصرار بر معصیت توطین (رحل اقامت افکندن) نفس بر معصیت است بدون احداث (اندیشیدن، انجام دادن) توبه چه از او مکرّر صادر شده باشد یا نه، کما اینکه کبیره همان معصیّت صادره از تمکین نفس در جهل و اتّباع از طاغوت است} و (در حالی که) آنان [قبح فعلشان را] می‌‌دانند

آنان جزایشان آمرزش از پروردگارشان و جنّت‌‌هایی است که از تحت آنها نهرها جاری می‌‌شود، مخلّد (ماندگار) در آن هستند و اجر (پاداش) عمل کنندگان چه خوب است

همانا قبل از شما سنّت‌‌هایی سپری شد پس در زمین سیر کنید و نظر (تفکّر) کنید که عاقبت تکذیب کنندگان چگونه بوده [تا از حال آنها عبرت بگیرید و از مثل افعال آنها اجتناب کنید]

این [قرآن با آیاتش یا این مذکور از ذکر حال متّقین و مآل (سرانجام) آنها و ذکر مکذّبین و اشاره به عاقبت فضیح (ننگ‌‌آور) آنها، یا این مذکور از سنن گذشته از متّقین و مکذّبین، یا سیر در زمین، یا فضاحت عاقبت مکذّبین] بیانی است [ظاهر یا مظهر] برای مردم (عامّه) و هدایت و موعظه‌‌ای است برای متّقین (خاصّه)

و سستی نکنید [یعنی از جهاد به آنچه که در روز اُحد به شما اصابت کرد ضعیف نشوید و حال آنکه دو مثل آن در روز بدر به شما اصابت کرد] و [بر کشته‌‌هایتان] اندوهگین نشوید [برای اینکه آنها با کشته شدن به مقامات عالی خود از جنان رسیدند و با ازواجشان از حور العین معانقه کردند، و نه بر آنچه که از غنیمت از شما فوت شد اندوهگین نشوید] و (حال آنکه) شما بالاتر هستید [به صعود بر کوه یا از لحاظ شأن شما بالاترید برای اینکه شما بر حقّ هستید و دشمن شما بر باطل است و کشته‌‌های شما در جنّت هستند و کشته‌‌های آنها در آتش، یا شما در عاقبت به غلبه بر آنها بالاتر هستید] اگر مؤمن باشید [یعنی اگر بر ایمانتان باقی باشید شما بالاتر می‌‌باشید]

اگر به شما رنجی رسیده پس رنجی مثل آن [در بَدْر یا در این غَزْوه] به آن قوم رسیده است و این ایّام [غلبه و سرور] را آن را [به نوبت] بین مردم می‌‌گردانیم [پس سرور و ظفر (پیروزی) و غنیمت را روزی به مؤمنان و روزی به کافران می‌‌دهیم، تا مبادا مؤمنان مغرور شوند و به دنیا آرامش یابند و ایمانشان را وسیله برای راحت دنیای خود قرار دهند، و مبادا که منافقان به جهت طلب دنیا در اسلام داخل شوند و مزاحم انبیاء شوند و به مؤمنین فتنه کنند] و تا خداوند معلوم (ظاهر) کند [علمش را] به کسانی که [حقیقتاً] ایمان آورده‌‌اند [یعنی تا علمش را به کسانی که حقیقتاً اسلام آوردند ظاهر کند یا تا نبیّ او بداند که او مظهر اسم جامع او همان اللَّه است] و از شما [با ابتلاء و امتحان] شهدائی (گواهانی، یا امنائی در شهادت یا مردانی که از عملشان چیزی غایب نمی‌‌شود) [بر مردم] بگیرد و خداوند ستمکاران را دوست نمی‌‌دارد

و تا خداوند کسانی که ایمان آورده‌‌اند را [به سبب مغلوبیّت از اهویه (هوی‌‌ها) و اغراض فاسده و از ذنوب (گناهان) به سبب تحمّل اذیّت] پاک کند [یا تا خداوند کسانی که ایمان آورده‌‌اند را از کسانی که کفر ورزیدند از کسانی که منتحل در اسلام هستند تمیز دهد، یا تا خداوند با اعلان (علنی کردن) کلمهٔ مؤمنین کسانی که ایمان آورده‌‌اند را از کسانی که کافر می‌‌باشند تمیز دهد] و کافران را [از حیث ذوات آنها با اهلاک بعضی و اسیر کردن بعضی و اجلاء بعضی، یا از حیث کفرشان با ادخال (داخل کردن) طوعاً یا کرهاً آنها در اسلام] محو نماید

بلکه پنداشتید که داخل جنّت می‌‌شوید و (حال آنکه) هنوز خداوند کسانی از شما که جهاد کرده‌‌اند را ندانسته (آشکار نکرده) [یعنی هنوز جهاد از شما ظاهر نشده و جهادتان را بر خداوند ظاهر نکرده‌‌اید یا خداوند جهاد از شما را در مقام مظاهر خود که همان انبیاء (ع) و اوصیاء آنها هستند ندانسته است] و (حال آنکه) صبر کنندگان [بر جهاد یا از جهاد] را می‌‌شناسد

و همانا شما [در بدر] آرزوی مرگ (شهادت) می‌‌کردید قبل از اینکه آن را ملاقات کنید و شما آن را [با مشاهدهٔ کشتگانتان از برادران مؤمنتان] دیده‌‌اید و (در حالی که) شما نظر می‌‌کنید (مرگ را به چشمان خود می‌‌بینید)

و محمّد جز رسولی نیست همانا قبل از او رسولانی [با موت یا قتل] درگذشتند [پس لامحاله تخلیه (ترک) می‌‌کنند] آیا پس اگر بمیرد یا کشته شود، [از دین] بر گذشتگانتان بر می‌‌گردید؟ و کسی که [از دینش] بر عقبه‌‌اش روی بر گرداند پس هرگز چیزی به خداوند ضرر نخواهد رساند [بلکه به خودش ضرر می‌‌زند و زراعتش و نسلش را هلاک می‌‌کند] و خداوند بزودی به سپاسگزاران (کسانی که بر دینشان ثابت می‌‌مانند و بر استقامت در طریق خود می‌‌روند) جزاء خواهد داد

و بر نفسی نباشد که بمیرد [یا کشته شود] مگر با اجازهٔ (اباحت) خداوند [در حالی که] نوشته‌‌ای زمان‌‌دار (دارای وقت) هست [که اگر فرار کند از وقتش با تأخیر تخلّف نمی‌‌شود و اگر جنگ کند جلو نمی‌‌افتد] و کسی که پاداش دنیا را بخواهد از آن به او می‌‌دهیم و کسی که پاداش آخرت را بخواهد از آن به او می‌‌دهیم و بزودی به شاکران پاداش خواهیم داد

و چه بسیار از پیامبران که جنگ کردند و با او ربّیّون (مردان الهی) بسیاری [بودند] و برای آنچه که در راه خدا به ایشان رسید [در رأیشان از جنگ و از قیام به امر دینشان] فتور (سستی) نکردند و [در ابدانشان] ضعیف نشدند و درمانده (ذلیل) نشدند و خداوند صبر کنندگان را دوست می‌‌دارد

و گفتارشان [همراه با ثباتشان در دینشان و کمال جهدشان برای رضای پروردگارشان] جز این نمی‌‌باشد که [قالاً یا حالاً] می‌‌گویند: [ای] پروردگار ما! گناهان ما و اسراف ما را در کارمان بر ما بیامرز و قدم‌‌های ما را ثابت بدار و ما را بر این قوم کافر یاری ده [یعنی که آنان با سخت‌‌گیری خود در دین خود و بذل وُسع خود در راه پروردگارشان از ذنوب (گناهان) خود ترسانند، و از پروردگارشان استغفار می‌‌نمایند و از دشمنانشان و دشمنان پروردگارشان به او التجاء (پناه) می‌‌بردند و از او استنصار (طلب یاری کردن) می‌‌کنند]

پس خداوند [به سبب ثبات آنان بر جنگ و التجائشان به خداوند و استغفارشان از او و استنصارشان (یاری خواستنشان) از او] خوبی دنیا [از پیروزی و غنیمت و هیبت و رعب در قلوب دشمنان و حسن آوازه و راحتی از جنگ به سبب علوّ کلمهٔ آنها و تسلیم شدن دشمنانشان به آنها و فوق همه التذاذ (لذّت بردن) از قرب خداوند و مناجات او] و حسن خوبی آخرت [از مراتب عالیه از جنّات عالیه مثل جنّت عدن و جنّت رضوان و نعیم آنها از آنچه که وصف شده و از آنچه که وصف نشده و بر قلب بشر خطور نکرده] را به آنها داد و خداوند نیکوکاران [یعنی آنها] را دوست می‌‌دارد

ای کسانی که [با بیعت عامّه و قبول دعوت ظاهره] ایمان آورده‌‌اید اگر از کسانی که کفر ورزیده‌‌اند پیروی کنید شما را بر اعقابتان بر می‌‌گردانند و [شما را] زیانکار می‌‌گردانند {این آیه دربارهٔ منافقین، آنوقت که در روز اُحد هنگام شکست به مؤمنین گفتند: به سوی برادرانتان برگردید و به دین خود بازگردید نازل شد}

[این منافقین که شما را از دینتان بر می‌‌گردانند مولاى شما نیستند] بلکه خداوند مولای شما است و او بهترین یاری کنندگان است

بزودی در قلوب کسانی که کفر ورزیده‌‌اند به (سبب) آنکه به آنچه که سلطانی (برهانی) به آن نازل نشده به خداوند [در طاعت و در وجود] شرک ورزیدند وحشتی القاء خواهیم کرد و جای آنان آتش است و [آتش] چه بد جایگاهی برای ستمکاران است

و همانا خداوند وعده‌‌اش [به شما] را به شما راست گفته است آنوقت که [در اُحُد] آنها را به اذن (ترخیص و اباحهٔ) او کشتید (جنگیدید) تا آنوقت که [از جنگیدن] سست شدید [و از ثبات در مراکزتان ضعف ورزیدید] و در کار نزاع کردید [به اینکه بعضی از شما گفتند: یاران ما غنیمت بردند، و بعضی از شما گفتند: از مکان خود حرکت نمی‌‌کنیم زیرا که رسول (ص) پیشتر به ما فرمان داده که حرکت نکنیم] و [از امر رسول به اینکه: چه مسلمین شکست خورند یا شکست دهند از مکان‌‌های خود حرکت نکنید] عصیان ورزیدید بعد از آنکه [خداوند] آنچه که دوست می‌‌دارید [از پیروزی و غنیمت] را به شما نشان داد، از شما کسانی هستند که دنیا را می‌‌خواهند [و آنها کسانی هستند که مراکزشان را برای حرص به غنیمت و خواستن عَرَض دنیا ترک کردند] و از شما کسانی هستند که آخرت را می‌‌خواهند [آنان کسانی هستند که ثابت ماندند تا آنکه کشته شدند] سپس شما را از [جنگیدن با] آنها [به ترس و فرار] منصرف کرد [تا آنکه به شما غلبه کردند] تا شما را بیازماید و حتماً [بعد از آنکه بر مخالفتتان پشیمان شدید به تفضّل از او بر شما و ثانیاً شما را بر آنها برتری داد به حیثی که به آنها غلبه کردید و آنها را ترساندید حتّی اینکه تا مکّه مکث نکردند و خائف شتابان بودند] از شما عفو کرده است و خداوند بر مؤمنین دارای فضل است [و به اعمالشان و استحقاقشان نظر نمی‌‌کند بلکه در همهٔ احوال استکمال آنها را می‌‌خواهد، ابتلاى آنها یا انعام (نعمت دادن) آنها یکسان است]

آنوقت که [در فرار کردنتان بر کوه] بالا می‌‌رفتید [یا در روی زمین فرار می‌‌کردید] و [برای شدّت ترستان در فرارتان به عقب خود نظر نمی‌‌کردید و] به اَحَدی توجّه نمی‌‌کردید و (حال آنکه) رسول، شما را در پشت سر شما فرا می‌‌خواند پس [رسول یا خداوند] با غمی [همان قتل موصول] به غم به شما جزاء داد تا [بعد از آن] بر آنچه که از شما فوت شد و نه بر آنچه [از سختی‌‌ها در راه خدا] که به شما رسید اندوهگین نشوید [زیرا بلیّه وقتی که در طاعت خدا و طاعت رسولش باشد موثر اثری نمی‌‌شود بلکه برای بعضی لذّتبخش است] و خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنید آگاه است [پس بر اعمال شما بر حسب مصالح شما به شما جزاء می‌‌دهد]

سپس بعد از غم، ایمنی (آرامش) خواب سبکی را بر شما نازل کرد که گروهی از شما (مؤمنین خالص) را در بر می‌‌گیرد و گروهی دیگر (منافقان) همانا همّشان خودشان بود [بدون التفات به دین یا رسول (ص) و مسلمین] که با ظنّ ناحقّ (آئین جاهلیّت) به خداوند ظنّ می‌‌برند می‌‌گویند: آیا امری از چیزی برای (در اختیار) ما هست؟ بگو: همانا امر همه‌‌اش [یعنی امر غلبه و نصرت یا امر تدبیر یا عالم امر و قضاء] برای خداوند است، [این گروه منافق] آنچه [از ملحق شدن به کفار] را که بر تو آشکار نمی‌‌کنند در خودشان مخفی می‌‌کنند، می‌‌گویند: اگر چیزی از امر را می‌‌داشتیم (در اختیار ما می‌‌بود) اینجا کشته (مغلوب) نمی‌‌شدیم [و مقتولان از ما کشته نمی‌‌شدند]، بگو اگر در خانه‌‌هایتان هم [متحصّن] می‌‌بودید هرآینه کسانی که بر آنها کشته شدن در خوابگاه‌‌هایشان نوشته (مقرّر، فرض، واجب) شده [آن خروج و جنگ و کشته شدن و مغلوبیّت به شما] بارز می‌‌شد و [آن انجام می‌‌شد] تا خداوند آنچه که در سینه‌‌های شما است را بیازماید و تا آنچه که در قلب‌‌های شما است را خالص گرداند و خداوند به ذات (درون) سینه‌‌ها آگاه است [و امتحان از او برای استعلام امتحان کننده نمی‌‌باشد]

همانا در روزی که دو جمع (گروه) [مؤمنین و مشرکین در اُحد] رودررو شدند کسانی از شما [از جنگیدن] پشت کردند جز این نیست که شیطان به بعضی از آنچه [از گناهان سالفهٔ خود] که کسب کرده بودند لغزش (زلّت) آنها را طلب کرد [یا آنها را لغزاند] و همانا [چون توبه کردند و عذر خواستند] خداوند از آنها عفو کرد که خداوند [بر کسی که اعتراف می‌‌کند و پشیمان می‌‌شود] بسیار آمرزنده است و بردبار است [که به جهت انتظار توبه کردن و از جهت اتمام حجّت به مؤاخذت تعجیل کننده نیست]

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید مانند کسانی که [به لحاظ نفاق یا مطلقاً] کفر ورزیده‌‌اند نباشید، و به [خاطر] برادرانشان وقتی که [برای تجارت و غیر آن] در زمین راه می‌‌افتند یا که جنگجویانی بودند [در حقّ آنها] گفتند: اگر که نزد ما می‌‌بودند [و به سفر یا جنگ نرفته بودند] نمی‌‌مردند و کشته نمی‌‌شدند، البتّه خداوند آن را به عنوان حسرت در قلب‌‌هایشان قرار می‌‌دهد و (حال آنکه) خداوند است که حیات می‌‌دهد [یعنی حیات را در نطفه‌‌ای که حیات ندارد پدید می‌‌آورد و آن را در حیات باقی می‌‌دارد نه اقامت در خانه‌‌ها] و می‌‌میراند [نه سفر و جنگ]، و خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنید بصیر است

و اگر در راه خدا کشته شوید یا [در راه او] بمیرید قطعاً آمرزشی [عظیم] از خداوند و رحمت [عظیم حاصله بر شما] بهتر است از آنچه که [از حطام (آشغال روی هم ریخته) دنیا و اعراض آن] جمع می‌‌کنند

و اگر بمیرید یا کشته شوید حتماً به خداوند [که او مولاى شما و ولىّ امر شما و حبیب قلوب شما و منتهای طلب شما است] حشر می‌‌شوید [پس چرا کراهت می‌‌ورزید]

و به (سبب) رحمت خداوند است که [تو] بر آنها نرمخو شدی و اگر تو خشن (بد خُلق) غلیظ القلب (بی رأفت) می‌‌بودی هرآینه از دور و بَرَت پراکنده می‌‌شدند [و به تو آرام نمی‌‌شدند] پس [در مدارات (لطف و ملایمت کردن) با آنها بکوش و از بد کردنشان نسبت به خود] از آنها عفو کن و برای آنها استغفار کن و [به جهت تطبیب (پاکیزه نمودن) نفوس آنان و به جهت تحبیب (دوست کردن) آنان به خود و از جهت استظهار (کمک گرفتن) از رأی آنها و به جهت تسنین (سنّت کردن) سنّت مشاورت در امّتت] در کار با آنها مشورت کن و وقتی که عزم می‌‌کنی [بر شورا و اتّفاق آراء اعتماد مکن زیرا صلاح و فساد در امور در دست خداوند است] پس بر خداوند توکّل کن که خداوند توکّل کنندگان را دوست می‌‌دارد [و شرفی فوق محبّت خداوند نیست]

اگر خداوند به شما یاری کند پس غلبه کننده‌‌ای بر شما نیست و اگر شما را تنها گذارد پس بعد از [خذلان] او چه کسیست که به شما یاری کند و امّا مؤمنین تنها باید بر خداوند توکّل کنند

و برای پیامبر [شایسته] نباشد که خیانت کند [یعنی برای منافات نبوّت و خیانت برای احدی از انبیاء غلول (خیانت) وجود ندارد] و کسی که خیانت می‌‌کند در روز قیامت آنچه که خیانت کرده را [به حیثی] می‌‌آورد [که مردم می‌‌شناسند که او با آن خیانت کرده تا بر رئوس اشهاد (در حضور گواهان) مفتضح شود] سپس هر نفسی به آنچه که کسب کرده [به عین آن بنابر تجسّم اعمال] وفا (به تمامی داده) می‌‌شود و [با نقص ثواب یا زیادت عقاب] به آنان ظلم نمی‌‌شود

آیا پس کسی که [با اتّباع از رسول (ص) در امر او و نهی او] از خشنودی خداوند تبعیّت می‌‌کند مانند کسی است که با سخطی (خشمی) از خداوند [به سوی خدا] برگشته (رجوع کرده) و جایگاهش جهنّم است و [جهنّم] بد بازگشتگاهی است

برای آنها [یعنی تابعان رضوان خداوند و بائون (برگشت کنندگان) به سخط خداوند] درجاتی نزد خداوند هست [و اگرچه نزد مردم متساوی دیده می‌‌شوند] و خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنند بصیر است [و عمل هر کدام و درجه‌‌اش را بر حسب عمل او می‌‌داند و بر حسب آن به او جزاء می‌‌دهد]

همانا خداوند بر مؤمنین منّت گذاشته (نعمت داده) آنوقت که رسولی از خودشان (بشری مثل آنها و از سنخ آنها) را در [میان] آنها مبعوث کرد که [بعد از آنکه جهّالی بودند که نه کتابی و نه شریعتی را می‌‌شناختند] آیاتش را برای آنها بخواند و آنها را [از آنچه که برای انسان شایسته است که از آن پاکیزه شود] تزکیه کند (پاک گرداند) و به آنان کتاب و حکمت بیاموزد و اگرچه [آنها] قبل از آن البتّه در گمراهی واضحی (بدیهی) بودند

و آیا چون [در روز اُحُد] مصیبتی به شما اصابت کرد که مثل آن [در بَدْر] به شما اصابت کرده گفتید که این از کجا (چگونه) است؟ بگو آن از نزد خود شما است [با اختیار کردن فدیه گرفتن از اسیران در جنگ بَدْر و حال آنکه رسول (ص) به شما خبر داده بود که حکم دربارهٔ آنها کشتن است و با این وجود اصرار به فدیه گرفتن کردید و عواقب آن را در سال قابل (آینده) در اُحُد دیدید] همانا خداوند بر هر چیزی توانا است [پس بر اصابت به شما و اصابت به دشمن شما قدرت دارد و گاهی برای مصالح راجعه به استکمال نفوستان شما را خوار می‌‌نماید]

و آنچه در روز رویارویی دو گروه [در اُحُد در هزیمت (شکست) و قتل و جرح] به شما اصابت کرد پس به اجازهٔ (با اباحت تکوینی و ترخیص) خداوند بود [تا آنکه شما را امتحان کند] و برای این [بود] که مؤمنین را معلوم کند

و برای این [بود] که کسانی که نفاق ورزیدند را معلوم کند [تا دو فریق (گروه) با ظهور ایمان اینان و نفاق آنان متمایز شوند و علم او به آن دو ظاهر شود یا برای اینکه پیامبر که همان مظهر او است بداند زیرا علم او علم خداوند است] و به آنها گفته شد بیایید [بدون نظر به خودتان و حفظ کردن شما انفستان و عیالتان] در راه خدا جنگ کنید یا [از خودتان و عیالتان و اموالتان بدون نظر به امر خداوند و راه او] دفاع کنید، گفتند: اگر می‌‌دانستیم که [آنچه که شما در آن هستید] جنگ است حتماً از شما تبعیّت می‌‌کردیم [زیرا در جنگ آنچه که در آن احتمال غلبه باشد هست ولو در بعضی احیان، و این امر این‌‌چنین نیست برای اینکه در آن جز مغلوبیّت و هلاکت نیست] در آنروز آنها به کفر نزدیک‌‌تر از ایمان بودند [و معنی می‌‌دهد که آنان بر اسلام بودند لکن آنها با ظهور نفاقشان مانند این است که آنها بین کفر و ایمان واقع شدند و به کفر نزدیک‌‌تر گشتند] که آنچه که در قلوبشان نیست را با زبان‌‌هایشان می‌‌گویند، و خداوند به آنچه [از اعتماد بر اسباب و عدم اعتقاد به خداوند و به نبوّت نبیّ (ص)] که پنهان می‌‌کنند داناتر است

به کسانی که به (در حقّ) برادرانشان گفتند و نشستند: که اگر [در نشستن و عدم خروج از مدینه] از ما اطاعت می‌‌کردند کشته نمی‌‌شدند [به آنان] بگو پس اگر راستگو می‌‌باشید [که تدبیر شما، شما را ابقا می‌‌کند و اینکه برادرانتان چون از تدبیر شما و قول شما خارج شدند هلاک شدند] مرگ را از خودتان دور کنید

و هرگز مپندار [یا مپندارید که] کسانی که [انفس آنها] در راه خدا کشته شده‌‌اند مرده هستند بلکه [آنان] زنده هستند [در حالی که با رزق مناسب به مقام آنها] نزد پروردگارشان روزی داده می‌‌شوند

شادمانند به آنچه که خداوند از فضلش به آنها داده {فضل خداوند بر نعمت‌‌های او اطلاق می‌‌شود که آنها را به بندگان خویش از جهت کثرات آنها افاضه می‌‌کند مثل احکام رسالت و نعمت‌‌هایی که خداوند به سبب قبول احکام رسالت و عمل به آنها به آن به عباد پاداش می‌‌دهد، کما اینکه رحمت بر نعمت‌‌هایی اطلاق می‌‌شود که آن از جهت وحدت آنها به بندگان افاضه می‌‌شود مثل ولایت و آثار آن و مجازات (جزا دادن) به آن} و بشارت می‌‌دهند [یا خوشحالی می‌‌کنند یا طلب خوشحالی می‌‌کنند یا به خودشان یا به غیر خود] به کسانی از پشت سرشان که هنوز به آنها ملحق نشده‌‌اند [بشارت می‌‌دهند] که نه ترسی بر آنان است و نه آنها اندوهگین می‌‌شوند