جزء شمارهٔ ۱۱

جز این نیست که سبیل (وزر و ذمّ) بر کسانی است که از تو اجازه می‌‌گیرند و (در حالی که) آنها ثروتمند هستند و راضی شده‌‌اند به اینکه با برجای ماندگان باشند و خداوند بر قلوب آنها مُهر زده است و (حال آنکه) آنها نمی‌‌دانند

وقتی که [از این جنگ یعنی غزوهٔ تبوک] نزد آنها باز می‌‌گردید نزد شما عذر می‌‌آورند [بعد از رجوع تو و عذر آوردن آنها در جواب آنها] بگو: عذر نیاورید که هرگز شما را باور (تصدیق) نخواهیم کرد هرآینه خداوند از اخبار شما به ما خبر داده و بزودی خداوند عمل شما و رسولش را خواهد دید سپس به عالم غیب و شهادت بازگردانده می‌‌شوید پس شما را به آنچه که عمل می‌‌کردید آگاه می‌‌سازد

بزودی وقتی که نزد آنها بر می‌‌گردید برای اینکه [مبادا] از آنها اعراض کنید [و بر آنها به آنچه که از آنها واقع شده خطاب نکنید و با آنها تعاتب (گستاخی) ننمایید بلکه با آنها مانند سایر مؤمنین موافقت و مرافقت کنید] برای شما به خداوند سوگند خواهند خورد، و [لکن نه فقط از خطاب کردن بر آنها و عتاب نمودن بر آنها بلکه از معاشرت با آنها و موافقت با آنها] از ایشان اعراض کنید که آنها [بحسب اصل ذواتشان] پلیدند [و طهارت را قبول نمی‌‌کنند تا به احتمال اصلاحشان در عتاب کردن با آنها یا در مرافقت با آنها به شما اجازه داده شود] و به عنوان جزای آنچه که کسب می‌‌کردند جایگاه آنان جهنّم است

برای شما قسم می‌‌خورند تا از آنها راضی شوید پس اگر از آنها راضی شوید پس همانا خداوند از [این] مردمان فاسق راضی نمی‌‌شود

اعراب (اهل صحرا) [برای قساوت قلوبشان و غلظت نفوسشان و عدم گوش دادنشان بر آنچه که آنها را به حقّ نزدیک و آنها را دربارهٔ آخرت ترغیب می‌‌کند و عدم هوشیاری آنها به آنچه که برای آن خلق شده‌‌اند] در کفر و نفاق شدیدتر هستند و سزاوارترند که حدود [یعنی احکام از عبادات و معاملات، یا غایات مقصوده از احکام و آداب و قصص و مواعظ] آنچه که خداوند بر رسولش نازل کرده را ندانند و خداوند دانا (دارای حکمت نظری) و حکیم (دارای حکمت عملی) است

و از اعراب (بادیه نشینان) کسانی هستند که آنچه که [در جهاد و بر فقرای مسلمین از حقوق مفروضه (واجب شده) یا غیر مفروضه] انفاق می‌‌شوند (شده) را [برای عدم اعتقاد به خداوند و به آخرت و به اجر و عوض از خداوند] به عنوان تاوان (خسران بدون عوض) می‌‌گیرند و در انتظار [وقوع] گرفتاری‌‌ها (حوادث) برای شما هستند [و حال آنکه] گرفتاری بد بر [خود] آنها است و خداوند [بر گفتار آنها] شنوا و [به نیّت آنها] دانا است

و از اعراب (بادیه نشینان) کسانی هستند که به خداوند و روز آخِر ایمان آورده‌‌اند و آنچه که در راه خدا انفاق می‌‌کنند را به عنوان قِربَت (وسیلهٔ نزدیک شدن) به خداوند و دعاهای رسول می‌‌گیرند آگاه باشید که آنها (دعاهای رسول) وسیلهٔ نزدیک شدن برای آنان است بزودی خداوند آنان را [به سببیّت انفاق آنها برای دعای رسول (ص) و اجابت خداوند بر دعای او (ص) در حقّ آنان] در رحمت خود داخل خواهد کرد همانا خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است

و پیشقدمان نخستین از مهاجرین [که از مکّه به مدینه برای محض خدمت رسول (ص) یا از مطلق اوطان خویش به آنجا مهاجرت کردند] و انصار [که بعد از هجرت او (ص) را یاری کردند] و کسانی که با نیکی کردن از آنان پیروی کرده‌‌اند خداوند از آنها راضی شد و آنها از خداوند راضی شدند و برای آنها جنّت‌‌هایی آماده کرده که از زیر آنها نهرها جاری می‌‌شود همیشه در آن جاودانند، آن رستگاری بزرگ است

و [بعضی] از کسانی از اعراب که حول شما هستند منافق هستند و از اهل مدینه که بر نفاق خوی (عادت) کرده‌‌اند آنها را نمی‌‌شناسی [امّا] ما آنها را می‌‌شناسیم بزودی آنها را دو بار عذاب خواهیم کرد [یک بار برای کفرشان و یک بار برای اظهار اسلامشان به نفاق، یا یک بار با نزع آنها از آمالشان و متمنّیاتشان (آرزوهایشان) و یک بار با مشاهدهٔ آنچه که در آخرت برای آنها آماده شده] سپس آنها [در قیامت] به عذابی بزرگ بازگردانده می‌‌شوند

و دیگرانی که به گناه خود اعتراف کردند عملی صالح و بدیی دیگر را در هم آمیختند چه بسا که خداوند بر آنها توبه (التفات) کند همانا خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است

[خودت یا به توسط عُمّالت] از اموال آنها به عنوان صدقه بگیر که آنها را پاک کنی و آنها را به آن [وسیله] تزکیّه کنی و [حین اخذ (گرفتن) برای آنها به طلب رحمت] بر آنها دعاء کن همانا دعای تو سبب آرامش آنها است و خداوند شنوا و دانا است

آیا ندانسته‌‌اند که خداوند است که او توبه را از بندگانش قبول می‌‌کند و صدقات را می‌‌گیرد و همانا خداوند است که او بسیار توبه (التفات) کننده (کثیر الرجوع به بندگان) و [به بندگان] مهربان است {توبه همان رجوع شخص است از آنچه که الی الله شایسته نیست چه رجوع از جهت باطن به مظهر باطنی خداوند باشد که همان قلب است، یا از جهت ظاهر به مظهر او که همان نبیّ (ص) یا امام (ع) یا خلفای آن دو هستند، و لهذا این رجوع، و قبول توبه به این معنی، اعمال و مواثیق (پیمان‌‌ها) مقرّره‌‌ای است که از زمان آدم (ع) بین آنها جاری می‌‌باشد، و اگرچه برای شرافت آن و ضنّت (بخل شدید) نسبت به آن، از غیر اهلش آن را کتمان کرده‌‌اند و اثرش را از سینه‌‌های کسانی که بر آن اطلاع یافتند و از آن برگشتند محو نمودند، تا مبادا مانند سایر رسوم ملّت مبتذل شود، و در کتاب و سنّت در اغلب همان توبه به همین معنی استعمال شده و قابل (قبول کننده) بر این توبه همان نبیّ (ص) یا خلیفهٔ او است چنانکه آخذ (گیرنده) بر صدقه ایضاً همان نبیّ (ص) یا خلیفهٔ او (ع) هستند}

و بگو عمل کنید پس خداوند و پیامبرش و مؤمنان [خالص بر ایمان متحقّق به آن که آنان خلفاء خداوند بعد از رسول او (ص) هستند] عمل شما را خواهند دید [وگرنه که اکثر مؤمنین ناقص هستند که اطّلاع بر اعمال غیر ندارند] و بزودی به عالم غیب و شهادت بازگردانده خواهید شد آنگاه به شما به آنچه که عمل می‌‌کردید خبر می‌‌دهد [و بنابر آن اگر خیر است آنگاه به خیر و اگر شرّ است آنگاه به شرّ به شما جزاء می‌‌دهد]

و دیگران تأخیر انداخته شدگان [در انتظار] امر (حکم) خداوند هستند یا آنها را عذاب می‌‌کند و یا بر آنها توبه (التفات) می‌‌کند و خداوند [به استعداد آنها و استحقاق آنها برای هر کدام از توبه و عذاب] دانا و حکیم است [در عمل خود به هر کدام بحسب عمل او جزاء می‌‌دهد و اگرچه به قدر جُویی و مویی باشد]

و کسانی که به جهت ضرر رساندن به یکدیگر و به عنوان کفر (برای حصول یا برای تحصیل ازدیاد کفر) و از جهت تفریق بین مؤمنین و به جهت ارصاد [در کمین نشستن، مراقب بودن] مسجدی اتّخاذ کردند برای کسانی که قبلاً با خداوند و رسول او جنگیده‌‌اند و البتّه سوگند یاد می‌‌کنند که ما جز نیکی (ارادهٔ نیک یا عاقبت نیک یا خصلت نیک) اراده نکرده‌‌ایم و خداوند شهادت می‌‌دهد که آنها البتّه دروغگویند

هرگز در آنجا [برای اقامهٔ نماز] نایست البتّه مسجدی که از روز اوّل [از ایّام تأسیس آن یعنی مسجد قبا] بر پایهٔ تقوا بناء شده سزاوارتر است که در آن [برای اقامهٔ نماز] بایستی در آنجا مردانی هستند که دوست دارند که [از ارجاس (پلیدی‌‌ها) باطنی و انجاس (نجاست‌‌ها) ظاهری] پاک شوند و خداوند پاکیزه کنندگان را دوست می‌‌دارد

آیا پس کسی که بنیانش (بنیان وجودش) را بر پروا کردن از خداوند و رضوان اساس کرد بهتر است یا کسی که بنیانش را بر لبهٔ مسیل شکافته شده اساس کرده است؟ که آن را در آتش جهنم فرو می‌‌ریزاند (سقوط می‌‌دهد) [وکسی که اساس بنیانش بر شفیر (کنارهٔ) جهنّم است ظالم است] و خداوند مردمان ظالم را هدایت نمی‌‌کند

[اهل مسجد ضرار] بنیانشان را که بناء کرده‌‌اند پیوسته به عنوان (سبب) تردید (شکّ) در قلوبشان هست تا آنگاه که قلوبشان پاره پاره شود [پس اثری از آن باقی نمی‌‌ماند تا که به تردید متّصف شوند] و خداوند دانا و حکیم است [به اینکه بنیان آنها سبب جهل آنها و بلاهت آنها است]

همانا خداوند از مؤمنین اموالشان و انفسشان را خرید به اینکه جنّت برای آنها باشد وعده بر آن در تورات و انجیل و قرآن [وعدهٔ] حقّ (ثابت) است {و این بیعت از زمان آدم (ع) تا زمان ظهور دولت خاتم (ص) سنّت قائمهٔ (سنّت پا برجا) بوده است، به حیثی که اهل هر دینی احدی را از اهل آن دین نمی‌‌شمرند مگر به بیعت با صاحب آن دین یا با کسی که او را برای اخذ بیعت از مردم نصب کرده و این بیعت شرایط و آداب مقرّرهٔ مکتومه نزد آنان داشته، و برای شرافت این بیعت و ضنّت (بخل ورزیدن به آن) به ابتذال آن نزد کسی که اهل (شایسته) بر آن نیست در هر دینی بعد از قوّت آن و رحلت صاحب آن و اختیار عامّه بر آن به اغراض فاسدهٔ آنها بر سبیل رسم و ملّت، مخفی می‌‌شده}، در راه خدا می‌‌جنگند و می‌‌کشند و کشته می‌‌شوند و چه کسی به عهد خود وفا کننده‌‌تر از خداوند است پس به بیعتان که [با خدا به توسط مظاهرش] با او بیعت کردید شادمانی جویید و آن [بیع که بر دستان خلفای او بیعت کردید یا آن وعده] همان رستگاری بزرگ است

[برای] توبه کنندگانِ عبید گشتگانِ [یعنی از رقّیّت (بندگی) انفسشان داخل شدگان در رقّیّت مولایشان] ستایش کنندگانِ (معتقدین مشاهده کنندهٔ هر کمال و جمال از خداوند) سیر کنندگانِ [در اراضی عالم صغیر و عالم کبیر و در اخبار امّت‌‌های گذشته و در شرایع انبیاء و مواعظ اولیاء و نصایح آنها و در کتب آسمانی و به ویژه قرآن] رکوع کنندگانِ [با رکوع مخصوص از ارکان نماز صوری یا با اظهار خضوع و ذلّ (ذلّت) بر خداوند و بر خلفای او] سجده کنندگانِ [با سجدۀ نماز یا با مطلق سجده بر خداوند یا با غایت خضوع و تذلّل] امر کنندگانِ به معروف و نهی کنندگانِ از منکر [بر اهالی عوالم خود یا بر اهل عالم کبیر بعد از استکمال اهالی عوالم خود و فراغت از آنها] و حفظ کنندگانِ حدود خداوند [همان احکام الهی از عبادات و معاملات و غایات مقصودهٔ آنها از آنها]، و به مؤمنین [موصوف به اوصاف مذکور] بشارت بده

برای پیامبر و کسانی که ایمان آورده‌‌اند [صحیح] نباشد که برای مشرکان ولو که خویشاوند باشند بعد از آنکه برای آنان روشن شد که آنها اصحاب دوزخند استغفار کنند

و استغفار ابراهیم برای پدرش جز از بابت وعده‌‌ای که به او وعده داده بود نبود [و قبل از آن بود که برای او تبیین (روشن) شود که او از اصحاب جحیم است] و چون برای او روشن شد که او دشمن خداوند است از او بیزاری جست همانا ابراهیم البتّه بسیار آوه (آه و زاری) کننده و بردبار بود

و خداوند را نباشد تا قومی را بعد از آنوقت که آنها را [تکویناً با ایصال آنها به مقام انسانیّت یا تکلیفاً با ایصال آنها به کسانی که با آنها با بیعت عامّه یا خاصّه بیعت نمایند] هدایت کرد گمراه کند تا آنکه برای آنها [از جهت تکوین یا از جهت تکلیف برای اتمام حجّت] روشن نماید که از چه پرهیز کنند همانا خداوند به هر چیزی دانا است

همانا مُلک (مملکت، پادشاهی) آسمان‌‌ها و زمین برای خداوند است [به حیات حیوانی یا به حیات انسانی] زنده می‌‌کند و [همچنین] می‌‌میراند و شما غیر از خداوند ولیّی [که امور شما را با جلب آنچه که آن نسبت به شما خیر شما است تولّى (سرپرستی) کند] و نه یاری کننده‌‌ای [که شرور شما را از شما دفع کند] ندارید {نبیّ (ص) به ولایتش همان ولیّ است که امور تابع را تولّى می‌‌کند از اصلاح حال او در نفسش، و به نبوّتش و رسالتش همان نصیر است که تابع را به دفع شرور از او یاری می‌‌کند}

همانا خداوند بر پیامبر و مهاجرین و انصار که در آن ساعت سخت از او تبعیّت کردند [برای اینکه آنها در غزوهٔ تبوک در سختی و قحطی و شدّت گرما و قلّت (اندک بودن) آب واقع شدند و با رخاء (رفاه) و راحتی و عدم حاجت به جنگ و صلح بر خراج بدون زحمت جنگ از سفر بازگشت] توبه (التفات) کرد، بعد از آنکه نزدیک بود که قلوب گروهی از آنها [از اتّباع از او و اعتقاد به رسالت او] بلغزد سپس [با عصمت (نگهداشتن) آنها از لغزش] بر آنان توبه (التفات) کرد زیرا او نسبت به آنان رئوف و مهربان است

و بر آن سه [نفر] که [از غزوهٔ تبوک] تخلّف کردند [رسول خدا (ص) به اصحابش امر کرد که بر آنها سلام نکنند و با آنان کلام نگویند و با آنان معامله نکنند و با آنان مجالست ننمایند] تا آنوقت که [به سبب عدم تکلّم رسول خدا (ص) و نه اصحابش و نه اهل (خانواده) آنها] زمین با گستردگی آن بر آنها تنگ شد و خودشان [با عدم اجتماعشان و عدم تکلّم بعضی از آنها با بعضی دیگر] بر خود تنگ گرفتند و ظنّ بردند (دانستند و یقین کردند) که ملجأیی از خداوند نیست مگر خود او سپس [با رحمت و توفیق] بر آنها توبه (التفات، بازگشت) کرد تا توبه کنند [در حالی که به خداوند صادق هستند و خداوند توبۀ آنها را قبول نمود] که خداوند همان بسیار توبه (التفات) کننده [بر بندگان به رحمت و توفیق، بسیار بازگشت کنندهٔ سهل قبول کننده بر توبۀ آنان] و مهربان است [پس آنان را به رحمتش وا نمی‌‌گذارد که بر عصیان مداومت کنند]

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید {ایمان گاهی اطلاق می‌‌شود بر اسلام حاصل به بیعت عامّه و قبول دعوت ظاهره و انقیاد نفس و قالب تحت احکام قالب مأخوذه از نبّی (ع) یا خلیفۀ او (ع)، و گاهی اطلاق می‌‌شود بر ایمان خاصّ حاصل به بیعت خاصّهٔ ولویّه و قبول دعوت باطنه و انقیاد قلب تحت احکام قلب مأخوذه از صاحب احکام قلب و آن ایمان حقیقی است برای صحّت سلب اسم ایمان از اسلام} از خداوند پروا کنید {تقوا (پروا) از سخط خداوند و عذاب او گاهی اطلاق می‌‌شود به اعتبار مطلق انزجار از نفس و مقتضیات آن و آن مقدّم بر اسلام حقیقی است که همان هدایت به ایمان است، و گاهی اطلاق می‌‌شود به اعتبار انصراف از نفس و طرق آن به طریق قلب و سلوک به سوی او، و تقوا به این معنی حاصل نمی‌‌شود مگر با ایمان خاصّ و بیعت ولویّه، برای اینکه انسان تا با این بیعت، بیعت نکند طریق قلب برای او واضح نمی‌‌شود چه رسد به توجّه به آن و سلوک بر آن و ایمان در قلبش داخل نمی‌‌شود} و همراه با صادقان (راستینان، راستگویان) باشید {و همچنانکه گفتار فعل زبان است همچنین افعال و احوال و اخلاق و علوم، گفتار ارکان و جنان است و صیغۀ صادق لغتی است که برای کسی که متّصف به صدق است اطلاق می‌‌شود، چه از غیر تعرّض برای سجیّه بودن آن برای او یا به عنوان عرض، لکن آن در عرف بر کسی که صدق سجیّهٔ او گشته غلبه کرده، پس بنابر این صادق کسی می‌‌باشد که متمکّن در انسانیّت است و هر آنچه که از او صادر می‌‌شود بر آنچه که انسانیّتش آن را اقتضاء می‌‌کند موافق است، و این معنی مخصوص به انسان کامل است و لذا صادقین را در خودشان منحصر کرده‌‌اند} {این آیه معنی می‌‌دهد: ای کسانی که با بیعت عامّهٔ نبویّه اسلام آورده‌‌اید با بیعت خاصّهٔ ولویّه از خداوند تقوا (پروا) کنید و اگر از اهل فکر نمی‌‌باشید بر ذکر مأخوذ از صادقین مداومت کنید، یا بر ذکر و فکر اگر از اهل فکر می‌‌باشید، یا ای کسانی که با بیعت خاصّهٔ ولویّه ایمان آورده‌‌اید از خداوند تقوا (پروا) کنید از انصراف از طریق قلب و بر ذکر و فکر مداومت کنید}

برای اهل مدینه و کسانی از اعراب (بادیه نشینان) از اطراف آنها [از اهل شرق و غرب شایسته] نباشد که از رسول خدا تخلّف (سرپیچی) کنند [که او اصل در صدق است و صدق سایر صادقین فرع صدق او است] و نباید خودشان را [به سبب محبّت به خودشان یا در خودشان یا انفسشان] به نفس او رغبت (ترجیح) دهند، آن [عدم جواز تخلّف و رغبت] به (سبب) این است که در راه خدا تشنگی و نه سختی و نه مخمصه (گرسنگی، قحطی) به آنها نمی‌‌رسد و به قدمگاهی قدم نگذارند که کفّار را خشمناک کنند و [آسیب] رساندن از دشمن به آنها نمی‌‌رسد [یا از غلبه و قتل و اسارت و غارت آسیبی به دشمن نمی‌‌رسانند] مگر آنکه به (سبب) آن عمل صالحی برای آنها نوشته می‌‌شود [آنها به سبب اتّباعشان از رسول خدا (ص) نیکوکار هستند و] همانا خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمی‌‌کند

و به انفاقی (هزینه‌‌ای) کوچک و نه بزرگ انفاق نمی‌‌کنند و وادیی را نمی‌‌پیمایند مگر آنکه [آن] مقرّر شده باشد تا خداوند به بهترین آنچه که عمل می‌‌کرده‌‌اند به آنها پاداش دهد

و برای مؤمنین [شایسته] نباشد تا همگی (جمیعاً) دور شوند (عزیمت کنند) پس چرا از هر گروهی عدّه‌‌ای دور نشدند [به جهاد یا به خدمت نبیّ (ص) یا مشایخ او برای تحصیل علم عزیمت نکردند] از جمله طایفه‌‌ای [مستعدّ استکمال دو قوّۀ علمیّه و عملیّه] تا در دین تفقّه (فهم) کنند و تا [بعد از استکمال خود در دو قوّه و اجازت آنها در ارشاد و تعلیم عباد] قومشان را وقتی که نزد آنها رجوع می‌‌کنند انذار کنند راجی به اینکه آنها [از موبقات (هلاک کننده‌‌ها، هلاکتگاه‌‌ها) خودشان] حذر کنند {فقه علم دینیّ است که با آن به علمی دیگر توسّل می‌‌شود و مقصود علوم عقلیّهٔ انسانیّه است، زیرا علم دینی همان علم انسانی عقلی است، عقلی باشد یا خیالی، برای اینکه انسان با انسانیّتش طریق به سوی آخرت و واقع در طریق و سائر (سیر کننده) بر آن است، و از حیث اینکه او به انسانیّتش، سالک بر طریق است علم او در اشتداد و ازدیاد می‌‌باشد، نه آن علم خیالی که با تصرّف واهمه بدون عقل حاصل می‌‌شود چه عقلی نامیده شود یا خیالی، زیرا آن علم نفسیّ حیوانیّ موصول به ملکوت سفلی، صاد (باز گرداننده، مانع) از طریق آخرت است و اگرچه صورت آن صورت علم آخرت باشد، و فقه در صحیحۀ نبوی یا علم به احکام قالبیّه مسمّی به «سنّت قائمه» است و طریق به آنها جز به وحی الهی نیست برای خفاء ارتباط آنها با عالم آخرت و خفاء چگونگی ایصال آنها به او، و اختلاف آن به اختلاف درجات مکلّفین به آنها است و آن حاصل نمی‌‌شود مگر به اخذ و تقلید از نبیّی یا از کسی که آنها را از او اخذ کرده، و یا علم به نفس و اخلاق آن و احوال آن است و همان «فریضۀ عادله» است، و یا علم به عقاید حقّۀ دینیّه است و همان «آیات محکمات» است برای بودن هر کدام از آنها آیت و علامتی از حقّ تعالی و مبدئیّت او و مرجعیّت او، این وقتی است که عقل آن را وسیله مقاصد اُخرویش قرار می‌‌دهد و امّا وقتی که وهم آن را وسیلهٔ آرزوهای دنیویش و مآرب (حاجات) حیوانیتش قرار دهد پس فقه و نه علم نمی‌‌باشد و اشباه مردم آن را فقه و علم نامیده‌‌اند، و مراد از تفقّه کمال فقاهت است چه هیئت (ریخت) برای مبالغه یا غیر آن قرار داده شود یکسان است برای اینکه او تعالی آن را به انذار غیّا (برافراشته) کرده و مراد از انذار آنچه است که در مُنذَر (انذار کرده شده) مؤثّر می‌‌باشد، و انذار در مُنذَر مؤثّر نمی‌‌باشد مگر وقتی که مُنذَر در دو قوّۀ علمیّه و عملیّهٔ خود کامل باشد، وگرنه که لفظ انذار چه بسیار است که بر زبان غیر متفقّه جاری می‌‌شود مانند انذار خلفای جور و علمای آنها و قصّاص (قصّه‌‌گوها)شان و وعّاظ آنها، کسانی که امر می‌‌کردند و امر نمی‌‌بردند و نهی می‌‌کردند و نهی برنمی‌‌داشتند و موعظه می‌‌کردند و متّعظ نمی‌‌شدند و از آن جز وبال اتمام حجّت بر خود را بدون تأثّر (تأثیر گذاشتن) مخاطبین حاصل نمی‌‌کنند، و برای خفاء کمال نفس در این دو قوّه بر متفقّه و بر غیر او در انذار و امر و نهی محتاج به اذن و اجازه از امام یا نائب او می‌‌باشند و سلسلهٔ اجازه در سلسلهٔ علمای ظاهره و باطنه منضبط می‌‌باشد}

ای کسانی که [با ایمان عام] ایمان آورده‌‌اید با کسانی از کفّار که نزدیک شما می‌‌شوند بجنگید تا در شما خشونتی بیابند [تا بر شما جرأت نکنند] و بدانید که خداوند با تقوا پیشگان است [و از اغراض نفس در جنگ از مرایات (ریا کاری‌‌ها) و صیت (آوازه) و غنیمت بپرهیزید که یاری شوید]

[لکن وقتی که به جنگ امر شوند بعضی آنان سست می‌‌شوند] و وقتی که سوره‌‌ای نازل می‌‌شود آنگاه کسانی از آنان [بطور استهزاء] می‌‌گویند که این بر ایمان کدامیک از شما افزود و امّا کسانی که ایمان آورده‌‌اند پس بر ایمان آنها افزوده است و (در حالی که) آنها [برای نزول آن بر خودشان] شادمانی می‌‌کنند [برای اینکه آنها آن را به عنوان نعمت برای خود می‌‌بینند]

و امّا [منافقین] کسانی که در قلب‌‌هایشان مرض است پس پلیدیی (شکّ و وسوسه) به پلیدیشان افزوده است و مردند و (در حالی که) آنها کافر بودند

آیا نمی‌‌بینند؟ که آنها در هر سالی یک یا دو بار [با بلایایی در ابدانشان و در انفسشان یا با جهاد با دشمنان و ظهور آثار صدق نبوّت با غلبۀ آنها با عدم تهیّۀ اسباب غلبه] امتحان می‌‌شوند سپس [از نفاقشان و کفرشان و نیرنگشان] توبه نمی‌‌کنند (باز نمی‌‌گردند) و آنها متذکّر نمی‌‌شوند [که این افتتان (آزمایش) از خداوند است و اینکه او بر عذاب آنها قادر است]

و وقتی که سوره‌‌ای نازل می‌‌شود بعضی از آنها [با نگاه‌‌هایشان بطور استهزاء اشاره می‌‌کنند یا از روی غیظ] به بعضی دیگر نظر می‌‌کنند که [اگر بلند شوید و از این مجلس برگردید] آیا احدی شما را می‌‌بیند؟ سپس [از مجلس محمّد (ص)] منصرف می‌‌شوند (بلند می‌‌شوند و به غیظ از او روی می‌‌گردانند) خداوند قلب‌‌های آنها را برگردانده است به (سبب) اینکه آنها قومی هستند که تفقّه (فهم) نمی‌‌کنند

همانا رسولی از خود شما [از جنس شما، بشر یا عرب یا انسان کامل بنابر اینکه خطاب بر ائمّه باشد و از شریفترین شما] نزد شما آمده [رنج بردن شما] بر او ناگوار است که شما رنج ببرید بر [حفظ کردن شما و ایمان] شما حریص و به مؤمنین رئوف و مهربان است

پس اگر [از تو و از ایمان به تو] روی گردانیدند پس [از روی پشت گرمی به او و به سبب اعانت او] بگو خداوند مرا کافی است خدایی جز او نیست بر او توکّل کرده‌‌ام و او پروردگار عرش عظیم است.

«الر» {امثال این حروف از رموزی است که از آن از آنچه که منسلخ از این عالم از مراتب وجود و آیات بزرگ آن را عاین (دیدن به معاینه) می‌‌کند تعبیر می‌‌شود پس ملک با وحی یا با تحدیث آن را القاء می‌‌کند مشاراً بها (اشاره شده به آن) به این مراتب و آیات است، و وقتی که تعبیر از مقصود به آن برای راقدان (آرمیدگان) در فراش طبع اراده شود به مناسبات و تمثیلات تعبیر می‌‌شود چنانکه حقایق برای خفته و با مناسبات و تمثیلات ظاهر می‌‌شود و به تعبیر از خبیر بصیر احتیاج می‌‌یابد} این آیات کتاب حکیم (محکم، دارای حکمت در علم و عمل) است

آیا برای مردم عجیب می‌‌باشد که به مردی (شخصی، بشری) از آنها وحی نموده‌‌ایم؟ که مردم را انذار کن و به کسانی که ایمان آورده‌‌اند بشارت بده که آنها قدم (سلوک) صدق نزد پروردگارشان دارند! {همانطور که سلوک (پیمودن) بدن به مرکب یا دو پا است همچنین سلوک نفس و مرکب آن و دو پای آن، صدق است} کافران گفتند همانا این [قرآن یا ادّعاء از محمّد (ص) یا تصرّف او در مردم و صرف (برگرداندن) آنها به سوی خودش یا مجموع] حتماً ساحری آشکار است {هر فعل یا قول دقیقی که در نفوس اثر کند و سبب تأثیر آن معلوم نشود را سحر می‌‌نامند چه به تصرّفات ملکوتی سِفلیّه باشد یا عِلویّه یا امتزاجات قوای روحانی با قوای طبیعی یا به تصرّفات طبیعی محض}

همانا پروردگار شما خدایی است که آسمان‌‌ها و زمین را در شش روز خلق کرد سپس بر عرش ایستاد، امر را تدبیر می‌‌کند، شفاعت کننده‌‌ای نیست جز بعد از اجازهٔ او، {شفاعت نزد خداوند در دنیا برای انبیاء (ع) و اوصیای آنان وقت استغفار آنها برای تائبین (توبه کنندگان) بایع (بیعت کننده) بر دست آنها شفاعت ثابت شده است، و استغفار آنها بعد از آن برای آنان شفاعت است، و امر آنان به خیر و نهی آنها از شرّ و نصیحت آنان و موعظهٔ آنان، همگی، نحوی شفاعت هستند، و کسی که جرأت یابد بر امر کردن به خلق و نهی کردن آنها و بیان حلال خداوند و حرام او با فتوا دادن و وعظ کردن که آن را صنعتی مانند سایر صنایع معاشیّه قرار داده‌‌اند و قضاوت بین مردم بدون اجازهٔ بلاواسطه یا بواسطه از خداوند پس اجتراء (تجرّی جستن) بر خداوند است، و اجتراء (تجرّی نمودن) بر خداوند نهایت شقاوت است و این بر کسی که دخل (دخالت، آنچه که از تباهی عقل یا فساد بدن در انسان پدید آید، عیب در حسب، خدعه و فریب، قومی که منتسب به کسانی باشند که از آنها نباشند) کرده و بر اخذ بیعت از مردم بدون اذن از خداوند اجتراء نموده است کسری (شکستی، مخالفتی) عظیم است، چنانکه رسم خلفاء از بنی امیّه و بنی عبّاس بود، و چنانکه متشبّهٔ مبطله به صوفیّه اجتراء نمودند و بدون اذنى از مشایخ معصومین (ع) در آن دخل کردند، و لذلک سلف تا از معصوم (ع) یا از کسی که او را منصوب نموده اجازه نمی‌‌گرفتند حدیث نقل نمی‌‌کردند چه رسد به بیان احکام خداوند به رأی و ظنّ، و مشایخِ اجازه و اجازهٔ روایت، مشهور مسطور و سلسلهٔ اجازت آنها مضبوط است، و همچنین است صوفیّهٔ محقّه که در امر و نهی و بیان احکام و استغفار برای خلق و اخذ بیعت از آنان دخالت نمی‌‌کردند مگر وقتی که اجازه داشتند و سلاسل اجازات آنها نزد آنها مضبوط است، و ذمّ امر به معروف و نهی از منکر و اقدام بر فتیا (فتوا دادن) و وعظ کردن از کسی که اهل آن نیست به خصوص از کسی که آن را وسیله به سوی اغراض فاسدهٔ خود قرار داده، از جمع کردن مال و تبسّط در بلاد (کشور گشائی) و تسلّط بر عباد و صیت (آوازه) و صرف وجوه مردم به آن و ادخال محبّت خود در قلوب آنها، آن در اخبار بسیار وارد شده، خداوند از این عار به ما پناه دهد و ما را از شرّ امثال این اشرار حفظ نماید}، که همان الله پروردگار شما است پس او را بندگی کنید آیا پس [در آن و در اوصاف او و در خدایان ظاهریتان از اصنام و کواکب و غیر مستحقّین بر نیابت آلهیّت و در خدایان باطنیتان از هواهای فاسدتان و اغراض کاسدهٔ (ناروا) خود] متذکّر نمی‌‌شوید؟ [و فکر نمی‌‌کنید؟ که حقیق (شایسته) به عبادت و اطاعت همان الله و مظاهر بشری او نایب (نماینده) او هستند نه خدایان شما که جهت استحقاق عبادت در آنها نیست]

بازگشت شما همگی به او است خداوند به [وعده‌‌ای] حقّ وعده داد که او خلق (آفرینش) را ابتداء می‌‌نماید سپس آن را عودت می‌‌دهد تا کسانی که ایمان آورده‌‌اند و اعمال صالح کردند را دادگرانه [به عدالتی که او لایق آن است از جزاء همهٔ اعمال آنان با جزاء دادن بهترین آنها] پاداش دهد و کسانی که کفر ورزیده‌‌اند آنها به (سبب) آنچه که کفر می‌‌ورزیدند شرابی از آب گرم و عذابی دردناک دارند

او کسی است که خورشید را تابان و ماه را درخشان قرار داد و منازلی برای آن مقدّر کرد تا عدد و حساب سال‌‌ها را بدانید، خداوند آن را جز به حقّ (به سبب حقّ یا با غایت حقّه) نیافریده است آیات را برای قومی که می‌‌دانند شرح می‌‌دهد

همانا در رفت و آمد شب و روز و آنچه که خداوند در آسمان‌‌ها و زمین خلق کرده برای گروهی که پرهیز می‌‌کنند البتّه آیاتی هست

همانا کسانی که به دیدار ما امید ندارند و به زندگانی دنیا راضی شده‌‌اند و به آن آرام گرفتند و کسانی که از آیات ما غافلند

آنان به (سبب) آنچه که کسب می‌‌کردند جایگاهشان آتش است [زیرا غافل هر آنچه که کسب می‌‌کند جاذب او به سوی سفل و جحیم می‌‌باشد و اگرچه کسب او صورت نماز و روزه باشد]

همانا کسانی که [با بیعت عامّه یا با بیعت خاصّه] ایمان آورده‌‌اند و اعمال صالح کردند ربّ [مضاف]شان [که همان ولیّ امر آنها است به سوی ملک خود و ولایت خود] به ایمان [یعنی اسلام آنها یا به ایمان خاصّ آنها یا آنها را در آخرت] در جنّت‌‌های نعیم هدایتشان می‌‌کند که از تحت آنها نهر‌‌هایی جاری می‌‌شود

دعایشان در آن این است: خدایا! منزّهی تو و درودشان در آنجا سلام است و آخِر دعایشان این است که: ستایش برای خداوند پروردگار جهانیان است

و اگر خداوند برای مردم در شرّ [همانند] استعجال (طلب شتاب کردن) آنها به خیر شتاب می‌‌نمود هرآینه آنها اجلشان (مدّتشان) به پایان می‌‌رسید و کسانی که به ملاقات ما امید ندارند را در طغیانشان رها می‌‌کنیم که کوری (جهل) ورزندد

و وقتی که زیانی به انسان می‌‌رسد [در حالی که] بر جنب (به پهلوی) خود [آرمیده] یا [در حال] نشسته یا ایستاده است ما را می‌‌خواند پس چون گرفتاریش را از او برطرف کردیم، می‌‌گذرد، گویی که بابت ضرری که به او رسیده بود ما را نخوانده است این‌‌چنین برای اسراف کنندگان آنچه [از اتّباع شهوات و انهماک (فرورفتن) در آنها] که عمل می‌‌کردند زینت داده شد [تا در غفلت‌‌ها واقع شدند]

و هرآینه پیشینیان قبل از شما را هلاک کردیم چون [با غفلت کردن و عدم مبالات (اعتناء) به سخط خداوند و مکر او به خودشان] ظلم کردند و پیامبران آنها بیّنه‌‌هایی نزد آنها آوردند [پس برای غایت غفلتشان به آنها و به بیّنات آنها اکتراث (پروا) نکردند] و [برای غایت غفلتشان و انهماک (غرق شدن)شان در شهوات برای تزیین شیطان اعمال شهویّهٔ آنها را برای آنها] بر آن نبودند که ایمان آورند بدینسان به قوم مجرمان جزاء می‌‌دهیم

سپس شما را بعد از آنها به عنوان جانشین [برای خود یا برای اسلاف (گذشتگان)] در زمین قرار دادیم تا بنگریم که چگونه عمل می‌‌کنید

و وقتی که آیات روشن ما بر آنان تلاوت شود کسانی که به لقای ما امید ندارند می‌‌گویند: قرآنی غیر از این بیاور [و آنان در جهنّام (اعماق) نفس واقع هستند و نفس خبیثه‌‌ای است که به وضعی که برایش حاصل کنند راضی نمی‌‌شود و دائماً غیر وضعی که آن برایش حاصل است را تمنّا می‌‌کند و اینان به اقتضای فطرت نفس تبدیل قرآن را سؤال (درخواست) کردند]، یا آن را تبدیل کن [یعنی این قرآن را ترک کن و بجای آن قرآنى بیاور که از آن راضی شویم، یا آن را با تبدیل کردن آنچه که از آن راضی نمی‌‌شویم به آنچه که از آن راضی شویم تغییر بده]، بگو: برای من [صحیح] نبا‌‌شد که آن را از جانب خودم [بدون امر پروردگارم] تبدیل کنم [یعنی آن را با ترک اصل آن یا با تبدیل آیاتش تغییر دهم] که جز از آنچه که به من وحی می‌‌شود پیروی نمی‌‌کنم [برای من نفسیّت (خودیّت) و امر نفس و اتّباع از امر نفس نیست برای اینکه شأن من و اتّباع من مقصور (محصور) بر امر پروردگارم است] همانا من از عذاب روزی عظیم می‌‌ترسم که پروردگارم را عصیان کنم

بگو اگر خداوند می‌‌خواست آن را برای شما تلاوت نمی‌‌کردم و شما را به آن آگاه نمی‌‌کردم [یعنی بر زبان من به شما به آن علم نمی‌‌داد] و عمری را قبل از آن (قبل از قرآن) در میان شما [به مدّت چهل سال] اقامت (درنگ) کرده‌‌ام [و امثال آن از من ظاهر نشد، و از من نشنیده‌‌اید] آیا پس تعقّل نمی‌‌کنید؟ [یعنی با عقولتان درک نمی‌‌کنید یا در مُدرِکاتتان با عقول خود تصرّف نمی‌‌کنید یا عاقل نمی‌‌گردید]

و چه کسی ظالم تر از کسی است که به دروغ بر خداوند افتراء می‌‌بندد یا آیات او را تکذیب می‌‌کند همانا مجرمان رستگار نمی‌‌شوند

[آنها افتراء می‌‌بندند و تکذیب می‌‌کنند و جرم می‌‌کنند] و غیر از خداوند آنچه که نه به آنها ضرر می‌‌رساند و نه به آنها نفع می‌‌رساند [از اصنام و کواکب به عبادت عبید (بندگی) و از اهویه و آراء و شیاطین به عبادت اتّباعی، و از غیر کسی که خداوند او را نصب کرده است از رؤسای دنیویهٔ آنها یا رؤسای دینیشان به زعم خود به عبادت به عنوان طاعت] را عبادت می‌‌کنند و [همانطور که وثنی (عابد اصنام) دربارهٔ اصنام، اکثر صابئین (ستاره پرستان) دربارهٔ کواکب، زردشتی‌‌ها دربارهٔ آتش می‌‌گویند، و همانطور که کسانی که مطیع کسانی هستند که به زعم آنها رؤسای دینند می‌‌گویند: اینان واسطه‌‌های بین ما و خداوند هستند، و همانطور که تبعیّت کنندگان اهواء و شیاطینی که در صورت اعمال شرعیّهٔ صادره از اتّباع از نفس و شیاطین می‌‌گویند: اینان وسایل بین ما و خداوند و اسباب قرب ما به خداوند هستند و حال آنکه وسایل شیطان و اسباب قرب به جحیم و نیران هستند] می‌‌گویند اینان شفیعان ما نزد خداوند هستند بگو آیا به خداوند از آنچه [از شفیعان از حیث شفاعت آنها یا به شفاعت آنها] که در آسمان‌‌ها و نه در زمین نمی‌‌داند را خبر می‌‌دهید؟ او منزّه و تعالی (بالاتر) است از آنچه که شریک می‌‌کنند

و مردم [قبل از بعثت رسولان بشری بر مقتضیات شهوات نفوس خدمتگزار بر آن متوجّه به آن بودند و] جز امّتی واحد نبودند [بعد از بعثت رسولان طائفه‌‌ای از آنها به آنچه که رسولان به آن دعوت کردند از خیرات اخرویّهٔ انسانی انصراف نمودند و طائفه‌‌ای اباء کردند] آنگاه اختلاف کردند [و قبل از بعثت رسولان باطنی از عقول بر مقتضیات نفوس حیوانی خدمتگزار بر آن و بعد از بعثت رسولان باطنی طائفه‌‌ای از قوای آنها به آنچه که رسولان به آن دعوت کردند منصرف شدند و طائفه‌‌ای باقی ماندند، پس اختلاف نمودند و با هم نزاع کردند و با هم جنگ نمودند] و اگر کلمه‌‌ای [یعنی کلمهٔ امهال (مهلت دادن) آنها و آجال (اجل‌‌ها) مؤخّرهٔ معیّنهٔ آنها که در آنچه که ملکِ مصوِّر آن را در رحم‌‌های مادرانشان نوشته بود یا ثبت آن در الواح و اقلام عالیه] که از پروردگارت سابق شد نمی‌‌بود هرآینه [با اظهار حقّ و باطل و تمیز حقّ از مبطل] بین آنها در آنچه که در آن [بر حکمی] اختلاف می‌‌کردند قضاء (حکم) می‌‌شد

و [از روی استهزاء، یا بطور استظهار (برتری طلبی)] می‌‌گویند چرا نشانه‌‌ای [از آنچه که ما آن را اقتراح (درخواست) کردیم یا از آنچه که دلالت بر رسالت او کند] از پروردگارش بر او (محمّد) نازل نشد پس بگو جز این نیست که غیب برای (مختصّ به) خداوند است [پس آنچه از مفاسد و مصالح که بر انزال این آیه مترتّب می‌‌شود را نه من می‌‌دانم و نه شما، و او می‌‌داند که آیه‌‌ای را برای آنچه که در آن مفاسدی هست نمی‌‌فرستد و در ترک آن مصالحی هست، یا عالم غیب ملک خداوند است در آن تصرّف و نه بر آن تسلّط ندارم تا اقتراح شما را اجابت کنم یا آنچه که می‌‌خواهم را از او نازل کنم] پس منتظر [نزول این آیه] باشید [که از آن آنچه که از عذاب شما و عذاب من و رحمت به شما و به من می‌‌خواهد را نازل می‌‌کند، پس منتظر نزول عذابش باشید] که من هم با شما از منتظران هستم

و وقتی که بعد از مسّ (لمس) کردن مردم ناگواری‌‌هایی را به آنها رحمتی (وسعت و صحّت و امنیّت) بچشانیم آنوقت دربارهٔ آیات [کبرای بشری یا صغرای آفاقی و انفسی و تدوینی] ما مکر می‌‌کنند، بگو خداوند در مکر کردن سریعتر (نافذتر و سابق‌‌تر) است هرآینه رسولان ما آنچه را که مکر می‌‌کنید می‌‌نویسند

او کسی است که در خشکی و دریا شما را سیر می‌‌دهد تا آنوقتی که شما در کشتی می‌‌باشید و باد پاکی (موافقی) آنها را جریان می‌‌دهد و به آن شادمان می‌‌شوند تندبادی طوفانی به آن بیاید و از هر مکان [از امکنهٔ دریا، یعنی از جمیع جوانب کشتی] موج به سوی آنها بیاید و گمان (در معنی یقین) کنند که آنها با آنها (موج‌‌ها) احاطه (هلاک) شده‌‌اند [در حالی که] در دین [یعنی طریق دعا یا طریق نفس الی الله یا اعتقاد توحیدی خود و سائر عقاید دینى یا ملّت (آیین) خود که آن را به عنوان دین از پیامبرشان اخذ کرده‌‌اند] مخلِص برای او هستند، خداوند را می‌‌خوانند که اگر ما را از این نجات دهی حتماً البتّه از شکرگزاران خواهیم شد

و چون آنها را نجات دهد آنوقت آنها در زمین به ناحقّ سرکشی می‌‌کنند [یعنی از شکر خارج شدند و قسمشان را شکستند و عهدشان را نقض نمودند] ای مردم جز این نیست که سرکشی شما بر (زیان) خودتان متاع (بهره‌‌مندی) زندگانی دنیا است، سپس مرجع (بازگشتگاه) شما نزد ما است پس به شما خبر می‌‌دهیم به آنچه که عمل می‌‌کردید

جز این نیست که مَثل زندگانی دنیا مانند [مَثَل] آبی است که آن را از آسمان نازل کردیم سپس گیاه زمین به آن مخلوط شد [یعنی زیاد شدند و بعضی انواع آنها در خلال بعضی دیگر تداخل کردند] از آنچه که مردم و چهارپایان می‌‌خورند تا آنکه زمین زیبائیش (رنگ‌‌های گیاهانش) را بر گرفت و آراسته شد [به اصناف نبات و ازهار (شکوفه‌‌ها، گل‌‌ها) آنها و اخضرار (سبز شدن، به رنگ سبز درآمدن) آنها و اختلاف الوان (رنگ‌‌ها، اقسام) ریاحین (گل‌‌ها و گیاه‌‌های سبز و خوشبو) آنها و اشکال آنها و اختلاط (در هم آمیختن) آنها زینت شد به حیثی که ناظر به آنها را به شگفتی وا می‌‌دارد] و اهل آن (زمین یا زخرف) گمان کردند که آنان [به رویانیدن آن و انماء (نمو دادن) نبات آن و ابقای آن به اینکه از آن نفع ببرند] بر آن (زمین یا زخرف) توانا هستند [و حال آنکه] امر ما [به اهلاک آن و استیصال (از ریشه کندن) آنها با عاهات (آفات، فسادها) و آفات] در شب یا روز به آنها رسید پس آنها را درو شده قرار دادیم مانند اینکه در دیروز نروییده [قائم نشده یا نبوده‌‌اند] این‌‌چنین آیات را برای گروهی که فکر می‌‌کنند شرح می‌‌دهیم {تشبیه از این حیث است که نفس انسانی نازله از آسمان ارواح مانند آب نازل از آسمان دنیا است و بدن انسان در استقرار نفس مانند زمین است و آب و قوای آن مانند نبات زمین است در اختلاف انواع آن و اغترار (مغرور شدن، به غفلت افتادن، فریفته شدن) انسان به قوّت قوای آن و اشتداد آن مانند اغترار اهل زمین است به زخرف آن و استیصال قوای انسان به اجل مانند استیصال اصناف نبات با آفات است}

و خداوند [با دعوت عام ظاهرهٔ جاریه بر زبان انبیاء] به دار السّلام (خانهٔ سلامت) دعوت می‌‌کند و کسی که بخواهد [راهی به سوی پروردگارش بر گیرد] را [بعد از قبول نبوّت و بیعت عامّهٔ نبویّه به هدایت خاصّ به سوی ولیّ امر] به راه راست هدایت می‌‌کند

برای کسانی که نیکی کنند [عاقبت] نیک و [چیزی] افزون [همان لوازم اتّصال به ملکوت ولیّ امر از راحتی در دنیا و خلاصی از آلام آن و جنّت و نعیم آن در آخرت] هست و دوده‌‌ای (گرد و غبار تیره‌‌ای) و نه ذلّتی صورتشان را فرو نمی‌‌پوشاند (بر آن پرده نمی‌‌کشد) آنان یاران بهشت هستند که آنها در آن جاودانند

و کسانی که بدی‌‌ها را کسب کرده‌‌اند جزای بدی به مثل آن هست و ذلّتی آنها را فرو می‌‌پوشاند آنها نگهدارنده‌‌ای از سوی خداوند ندارند مانند اینکه [برای غایت حُزن و شدّت الم] قطعه‌‌ای از شبِ تار صورت آنها را پوشانده آنان اصحاب آتشند در آن ماندگارند

و روزی که همگی آنها را حشر می‌‌کنیم سپس به کسانی که [به خداوند یا به ولایت] شرک ورزیده‌‌اند می‌‌گوییم: شما و شرکایتان [در الهت (خداوندگاری) او یا در عبادت یا در ولایت یا در طاعت یا در محبّت یا در وجود] بر مکان خود باشید (بمانید و دور نشوید) پس بینشان (بین مؤمنین و کفّار یا بین کفّار و شرکایشان) جدایی می‌‌افکنیم (تفرّقه واقع می‌‌کنیم) و شرکایشان می‌‌گویند شما هرگز ما را نمی‌‌پرستیدید [برای اینکه آنها در حقیقت اهواء (هواهای) خود را عبادت می‌‌کردند و از عبادت اهواء آنها عبادت شرکاى ظاهره متولّد شده است]

و خداوند بین ما و شما به عنوان گواه کافی است که البتّه ما از عبادت شما غافل بودیم

در آن جا (مقام یا زمان) هر نفسی آنچه که پیش از این کرده را [برای حدّت بصر (چشم، بینایی) آنها و صفای ادراکشان حقّ آن را از باطل آن یا صحیح آن را از سقیم آن و جیّد (خوب) آن را از مغشوش آن] می‌‌آزماید (از آن آگاه می‌‌شود، می‌‌شناسد) [و درک می‌‌کند کدام از نفس امّاره و شیطان صادر شده و کدام از عقل با شرکت نفس صادر شده و کدام از عقل صادر شده است سپس اغراض نفس بر آن عارض شده] و [بعد از آنکه اعمالشان را شناختند] به سوی خداوند مولای حقّ خود بازگردانده می‌‌شوند و آنچه [از شرکاء] که افتراء می‌‌بستند [برای باطل بودن آنها] از آنان گم می‌‌شود

بگو چه کسی از آسمان و [از] زمین به شما روزی می‌‌دهد یا چه کسی مالک گوش و چشمان است و چه کسی زنده را از مرده بیرون می‌‌آورد و مرده را از زنده بیرون می‌‌آورد و چه کسی امر را تدبیر می‌‌کند و بزودی خواهند گفت خداوند! پس بگو آیا پس پروا نمی‌‌کنید؟! {و مراد از اخراج (خارج کردن) زنده اعمّ است از اخراج حیوان از مادّهٔ مردهٔ آن و انشاء نفس زنده بالذّات از بدن مرده و اخراج آن از او با مرگ یا با خواب و اخراج مؤمن که او زنده به حیات انسانیّت است از کافر که او از آن مرده است و اخراج مثال صاعد (صعود کرده) از عالم طبع و هکذا اخراج مرده از زنده}

پس آن (موصوف) الله پروردگار حقّ شما است پس بعد از حقّ (انصراف از او یا بعد از حقیّت) جز گمراهی چه هست؟ پس چرا روی می‌‌گردانید؟

این‌‌چنین کلمهٔ پروردگار تو (یعنی گمراهی یا حکم او به گمراهی یا عدم ایمان آنها) بر (زیان) کسانی که فسق کردند [یعنی از حقّ یا از طاعت عقل یا نبیّ (ص) یا ولیّ (ع) خارج شدند] محقّق شد بر اینکه آنان ایمان نمی‌‌آورند

بگو آیا از شرکاء شما کسی هست که خلق را ابتداء کند سپس آن را برگرداند بگو خداوند است که خلق را ابتداء می‌‌کند سپس آن را بر می‌‌گرداند پس چرا منحرف می‌‌شوید

بگو: آیا از شرکاء شما کسی هست که به حقّ هدایت کند؟ بگو: تنها خداوند است که به حقّ هدایت می‌‌کند، آیا پس کسی که به سوی حقّ هدایت کند شایسته‌‌تر است که پیروی شود یا کسی که نه هدایت می‌‌کند نه هدایت می‌‌شود؟ پس شما را چه شده که اینگونه حکم می‌‌کنید؟!

و اکثر آنها جز از گمان پیروی نمی‌‌کنند همانا گمان، به چیزی از حقّ بی‌‌نیاز نمی‌‌کند همانا خداوند به آنچه که انجام می‌‌دهند دانا است

و [سزاوار] نباشد تا که به این قرآن افتراء به غیر از خداوند زده شود و لکن تصدیق کنندهٔ آنچه است که پیش از این بوده [از کتب آسمانی حیثی که در عقاید و احکام با آنها مطابقت می‌‌کند] و تفصیل کتاب (کتاب نبوّت و احکام آن) از پروردگار عالمیان است که تردیدی در آن نیست

یا می‌‌گویند آن را افتراء (دروغ بافی) کرده، بگو: [اگر آن را افتراء زده‌‌ام] پس سوره‌‌ای مثل آن بیاورید و غیر از خداوند [چنانکه ادّعاء کرده‌‌اید که آن از غیر خداوند است] کسانی را که می‌‌توانید [برای استعانت] دعوت کنید اگر [در دعوی افتراء زدن] راستگو می‌‌باشید

بلکه به آنچه که به علم آن احاطه نداشتند دروغ بستند و (حال آنکه) هنوز تأویل آن نزد آنها نیامده است [یعنی انکار کردند آنچه را که هنوز ندانسته‌‌اند و آنچه که هنوز مصادیق آن را معاینه نکرده‌‌اند تا بطلانش را مشاهده کنند]، کسانی که قبل از آنها بودند [از امّت‌‌های سلف پشت سر هم آمده در دنیا] این‌‌چنین تکذیب کردند پس نظر کن که عاقبت ستمکاران چگونه بود

و [بلکه] از آنها کسانی هستند که [صدق او را می‌‌دانند و از روی عناد انکار می‌‌کنند یا از آنها کسانی که استعداد تصدیق کردن دارند و تصدیق می‌‌کنند و بعد از آن منقاد (فرمانبردار) می‌‌شوند] به او ایمان آورده‌‌اند و از آنها کسانی هستند که به او ایمان نمی‌‌آورند و پروردگار تو به مفسدان [یعنی به جاحدین (نفی و انکار کنندگان) از روی علم یا به مفسدانى که توقّع بر ایمان آنها نیست] داناتر است

و اگر تو را تکذیب کردند پس [با اعراض از جاهلین یا متارکهٔ (به حال خود رها کردن) آنها] بگو: عمل من برای من است و عمل شما برای شما است، شما از آنچه که عمل می‌‌کنم بیزارید و من از آنچه که عمل می‌‌کنید بیزارم

و از آنها کسانی هستند که [از جهت ردّ و به جهت استهزاء، یا برای سماع (جاسوسی کردن) مقصود از تو] به تو گوش می‌‌سپارند و اگرچه تعقّل نمی‌‌کردند، آیا پس تو [می‌‌توانی] به کر بشنوانی؟ [یعنی اینکه گوش‌‌های انسانی آنها از شنیدن آنچه که انسان آن را می‌‌شنود کر است و عقل ندارند تا به اشارت و نحو آن، افهام (فهماندن) ممکن شود پس آنان مانند بهائم (چهارپایان) هستند]

و از آنها کسانی که به تو نگاه می‌‌کنند [و از تو بیّنات صدق تو و صدق کتاب تو را مشاهده می‌‌کنند لکن آنها از مشاهدهٔ آثار صدق و دلالت دوال (آنچه که دلیل باشد) آن کور هستند] آیا پس تو [می‌‌توانی] کور [به مشاهدهٔ آثار ربوبیّت و آخرت] را هدایت کنی؟ و اگرچه [با بصیرت عقلی] ندیده باشند [یعنی اگر آنها بصیرت داشته باشند افهام آثار ربوبیّت ممکن می‌‌شود و اگرچه چشم نداشته باشند لکن آنها کورند و دارای بصیرت نیستند]

همانا خداوند چیزی به مردم ظلم نمی‌‌کند و لکن [این] مردم هستند که به خودشان ستم می‌‌کنند

و روزی که آنها را حشر (جمع) می‌‌کند مانند اینکه جز ساعتی از روز درنگ نکرده‌‌اند [در حالی که بعضی از آنها] یکدیگر را در بین خود می‌‌شناسند، همانا کسانی که ملاقات خداوند را تکذیب کردند [قالاً مانند دهریّون و طبیعیّون و هر کسی که به مبدء بدون معاد اقرار دارد، و حالاً مانند اکثر کسانی که با زبان خود اقرار دارند و حال آنکه حالشان به آنها مساعدت نمی‌‌کند] و هدایت شده نبودند زیان کردند

اگر بعضی از آنچه [از عذاب و انتقام] که به آنها وعده می‌‌دهیم را به تو رؤیت (نشان) دهیم یا تو را [قبل از نشان دادن] وفات دهیم پس [از ما فوت (در رفتن) نمی‌‌شوند] بازگشتگاه آنان به ما است [پس بر تأخیر انتقام اندوهناک مشو] در آن وقت خداوند بر آنچه که می‌‌کنند بسیار گواه است [و آنها را بنابر بدی اعمالشان مجازات می‌‌کنیم بنابر اینکه خداوند بالفعل شاهد بر اعمال آنها و محیط به آنان است]

و هر امّتی رسولی [از خداوند] دارد پس وقتی که رسولشان بیاید بین آنان به دادگری (عدل) قضاء (قضاوت، حکم) می‌‌شود و به آنها ستم نمی‌‌شود

[از جهت استهزاء موعود (وعده شده) استبطاء (گله از درنگ در انجام کار کردن) نمودند] و می‌‌گویند این وعده کی است؟ اگر راستگو می‌‌باشید

بگو من مالک ضرری و نه نفعی برای خودم نیستم [پس چگونه مالک اقامهٔ قیامت و آوردن عذاب برای غیر از خود باشم!؟] مگر (لکن) آنچه که خداوند خواسته است [واقع می‌‌شود] هر امّتی اجلی دارد [یعنی مدّتی برای آنها مهلت هست یا برای عذاب آنها وقت معیّنی هست] وقتی که اجل آنها بیاید پس ساعتی تأخیر نمی‌‌کنند و نه پیش می‌‌افتند

بگو آیا اعتقاد دارید اگر عذاب او به هنگام شب یا روز به شما فرا رسد (دیده شود؟) کدام چیز (چه کسی) از او طلب تعجیل [از عذاب] مجرمان را می‌‌کند

آیا پس آن وقتی که [عذاب حین ظهور قائم (ع) در عالم کبیر یا عالم صغیر یا حین مرگ یا حین بأس (سختی) علی (ع) بعد از محمّد (ص)] واقع شود به آن ایمان می‌‌آورید؟ [بگو] آیا الآن؟ [ایمان می‌‌آورید] و [حال آنکه از روی استهزاء برای عدم اعتقادتان به آن] طلب تعجیل آن را می‌‌کردید

سپس به کسانی که ظلم کرده‌‌اند گفته می‌‌شود عذاب ماندگار را بچشید آیا جز به (سبب) آنچه که کسب می‌‌کرده‌‌اید جزاء داده می‌‌شوید؟

و از تو جویای خبر می‌‌شوند که آیا آن [عذاب یا ولاء علیّ (ع)] حقیقت دارد؟ بگو بلی سوگند به پروردگارم که آن قطعاً حقّ است و شما [جاعلان (قرار دهندگان) خداوند یا از نفاذ (جاری بودن) حکم دربارهٔ علیّ (ع)] عاجزید

و اگر هر نفسی که [در حقّ خداوند یا حقّ محمّد (ص) و آل محمّد (ص)] ظلم کند چون عذاب را ببینند آنچه که در زمین هست را داشته باشد البتّه آن را [به جای نفس خود از هول عذاب و شدّت آن] فدیه می‌‌دهد و ندامت (کراهت شماتت دشمنان) را پنهان می‌‌دارند و بین آنها [مؤمنین و منافقین یا بین ظالمین و مظلومین] به دادگری قضاء (حکم) می‌‌شود و [با منع حقّ و عقوبت غیر مستحقّ و با نقص از حقّ و زیادت عقوبت] به آنها ظلم نمی‌‌شود

آگاه باشید همانا [مبدء و مرجع و ملک] آنچه که در آسمان‌‌ها و زمین است برای خداوند است [پس آنچه را که می‌‌خواهد به کسی که بخواهد بدون مانعی از حکم او و نه بازدارنده‌‌ای از فعل او انجام می‌‌دهد]، آگاه باشید همانا وعدۀ خداوند [به عذاب و ثواب] حقّ است [و از قِبل او خُلف نمی‌‌شود] و لکن بیشتر آنان نمی‌‌دانند {یعنی صفت علم ندارند، زیرا علم همان ادراکی است که صاحبش را از سِفل به عِلو حرکت می‌‌دهد}

اوست که زنده می‌‌کند و می‌‌میراند و به او بازگردانده می‌‌شوید

ای مردم هرآینه [به عنوان دعوت از شرور به خیرات] اندرزی (قرآن) از پروردگارتان نزد شما آمده و شفاء است برای آنچه [از وساوس شیطان و لمّات (لغزش‌‌ها، سبکسری‌‌ها، جنون‌‌ها) نفس و اهویهٔ آن] که در سینه‌‌ها هست و برای مؤمنان هدایت و رحمت است

[از روی خوشحالی و سرور] بگو: به فضل خداوند (رسالت و نبوّت) و به رحمت او (ولایت)، پس به آن (فضل و رحمت) باید شادی کنند که آن بهتر است از آنچه [از صورت قران یا از حطام (خاشاک) دنیا] که جمع می‌‌کنند [زیرا آن از آنچه است که آن را با دست‌‌های خود جمع می‌‌کنند سپس می‌‌گویند آن از نزد خداوند است و حال آنکه آن از نزد خداوند نیست]

بگو آیا رزق‌‌هایی را که خداوند بر شما نازل کرده را دیده‌‌اید؟ (دانسته‌‌اید؟) سپس، [بعضی] از آنها [را] حرام و [بعضی را] حلال قرار دادید، بگو آیا خداوند [در تحلیل (حلال کردن) یا تحریم (حرام کردن) به هر نحوی که خواستید بلاواسطه یا با واسطه] به شما اجازه داده؟ یا [در ادّعای اذن (اجازه) یا در نسبت دادن تحلیل و تحریم] بر خداوند افتراء می‌‌بندید؟ [یعنی کسی که ادّعای تبلیغ احکام قالبی کند چنانکه آن شأن علمای شریعت رضوان الله علیهم است یا تبلیغ احکام قلبی کند چنانکه آن شأن علمای طریقت رضوان الله علیهم است و از خداوند بواسطۀ خلفای او مأذون نباشد مفترى باشد] {و لذا از زمان آدم (ع) تا خاتم (ص) و بعد از او تا این زمان ما سلسلۀ اجازه بین فقهاء رضوان الله علیهم و مشایخ صوفیّه منضبط متصّل است}

و کسانی که بر خداوند دروغ می‌‌بندند دربارهٔ روز قیامت چه می‌‌پندارند؟ همانا خداوند البتّه دارندهٔ فضل بر مردم است و لکن اکثر آنها شکر [آنچه را که به آن بر آنها تفضّل می‌‌نماید] نمی‌‌کنند

و در شأنی نمی‌‌باشی و از قرآن از آن تلاوت نمی‌‌کنی و به عملی عمل نمی‌‌کنید مگر آنکه ما شاهد بر شما می‌‌باشیم آنوقت که در آن وارد شدید (خوض کردید، فرو رفتید) و از پروردگارت به اندازهٔ سنگینی ذرّه‌‌ای در زمین و نه در آسمان پنهان (مفقود) نمی‌‌شود و نه کوچکتر و نه بزرگتر از آن نیست مگر آنکه در کتاب مبین است

آگاه باشید همانا اولیاء خداوند نه خوفی بر آنان است و نه آنان اندوهگین می‌‌شوند

کسانی که [با بیعت خاصّه و قبول دعوت باطنه و دخول در امر ائمّه و دخول ایمان در قلوب آنها] ایمان آوردند [نه کسانی که دعوت ظاهره را قبول کرده و با بیعت عامّهٔ نبویّه بیعت کرده و بدون دخول در ایمان داخل در اسلام شده‌‌اند] و تقوا پیشه می‌‌کردند

برای آنها در حیات دنیا و در آخرت بشارت هست، تبدیلی برای کلمات خداوند نیست، آن [مبشّر بودن آنها با عدم تبدّل آن] همان رستگاری بزرگ است

و گفتار آنها [دربارۀ تو و دربارۀ اتباع تو] نباید تو را اندوهناک سازد که عزّت جمیعاً برای خداوند است او [به اقوال آنها] شنوا و [به احوال آنها] دانا است

آگاه باشید همانا کسانی که در آسمان‌‌ها و کسانی که در زمین هستند برای خداوند هستند و کسانی که غیر از خداوند شریکانی را می‌‌خوانند که تبعیّت کنند، تبعیّت نمی‌‌کنند مگر از ظنّ (گمان) [یعنی از حجّت و برهانی تبعیّت نمی‌‌کنند] و آنها فقط حدس می‌‌زنند (دروغ می‌‌گویند یا به ظنّ می‌‌گویند)

او کسی است که برای [انتفاع] شما شب را قرار داد تا در آن آرام بگیرید و روز را روشن کننده [قرار داد تا اسباب معیشتتان را طلب کنید]، همانا در این برای گروهی (متدبّر) که می‌‌شنوند (گوش می‌‌دهند، فرمانبردار هستند) البتّه آیاتی [عظیم دالّ بر کمال قدرت صانع و علم او و حکمت او و فضل او و رحمت او] هست

گفتند خداوند فرزندی بر گرفته است، او منزّه است، او غنی است، آنچه که در آسمان‌‌ها هست و آنچه که در زمین هست برای او هستند که نزد شما به این [قول یا ملصق به این قول] سلطانی (حجّتی) نیست آیا آنچه را که نمی‌‌دانید بر خداوند می‌‌گویید (می‌‌بندید)

بگو همانا کسانی که بر خداوند دروغی [قولی مخالف با واقع یا گفتاری بدون حجّت] را افتراء می‌‌بندند رستگار نمی‌‌شوند

متاعی (سبب بهره‌‌مندی) در دنیا هست سپس بازگشتگاه آنها به ما است سپس به (سبب) آنچه که کفر می‌‌ورزیدند عذابی شدید به آنها بچشانیم

و برای آنها خبر نوح را تلاوت کن آنوقت که به قومش گفت ای قوم من، اگر مقام (اقامهٔ) من و یادآوری کردن من به آیات خداوند بر شما گران می‌‌باشد [و اجلاء (بیرون راندن) من یا دفع من از دعوت کردن یا اهلاک مرا اراده می‌‌کنید] پس بر خداوند توکّل کرده‌‌ام پس امرتان را و شریکانتان را عزم کنید سپس امر شما بر شما نباید ملتبس (پوشیده، مبهم) باشد [یعنی در اجماع امر غایت تدبّر را تدبیر کنید تا ضرر آن و نفع آن بر شما مستور (پوشیده) باقی نماند یا عاقبت آن بر شما وبال و غم نگردد] سپس [امرى که بر آن عزم کرده‌‌اید را] دربارهٔ من انجام دهید و به من مهلت ندهید

و اگر [برای ضرر دیدنتان در دنیای خود] روی گردانید پس از شما مزدی درخواست نمی‌‌کنم که اجر من جز بر خداوند نیست و امر شده‌‌ام تا از مسلمین (منقاد حکم او) باشم

پس او را تکذیب کردند پس او و کسان با او در کشتی را [از اذیّت قوم او یا از غرق شدن] نجات دادیم و آنها را [در زمین به جای خودم یا به جای هلاک شده‌‌ها] جانشین قرار دادیم و کسانی را که آیات ما را دروغ شمردند غرق کردیم پس نظر کن [تا تسلّی یابی و به نصرت ما مطمئن شوی] که عاقبت انذار شدگان چگونه بود

سپس بعد از او رسولانی را به سوی قوم آنها مبعوث کردیم و با بیّناتی [یعنی معجزاتی دالّ بر صدقشان یا با احکام نبوّت (بیّنات) متعلّق به قالب نه قلب، زیرا احکام قلب زُبُر نامیده می‌‌شوند] نزد آنها آمدند و به آنچه (رسالتی) که آن را قبل از این تکذیب کرده بودند [ثابت] نبودند تا ایمان بیاورند [یعنی در سجیّهٔ آنها قوّهٔ ایمان نبود پس چه رسد به فعلیّت آن] این‌‌چنین [مُهری که آن را بر قلوب آنها طبع کردیم] بر قلب‌‌های تعدّی کنندگان مهر می‌‌زنیم

سپس بعد از آنها موسی و هارون را با آیات [نُهگانهٔ] خود به سوی فرعون و سران او مبعوث کردیم پس استکبار ورزیدند و قومی مجرم بودند

و چون حقّ از نزد ما نزد آنها آمد، گفتند همانا این البتّه سحری آشکار است

موسی گفت: آیا شما به حقّ می‌‌گویید [که آن سحر است] چون نزد شما آورده شده آیا این سحر است؟! و (حال آنکه) ساحران رستگار نمی‌‌شوند

گفتند: آیا نزد ما آمده‌‌ای تا ما را التفات (انصراف) دهی از آنچه که پدرانمان را بر آن یافتیم و بزرگی (سلطنت) در زمین (سرزمین مصر) برای شما دو تن باشد و ما به شما دو تن مؤمن نیستیم

و فرعون گفت: هر ساحر استادی (ماهری) را نزد من بیاورید

و چون ساحران آمدند [و برای معارضه کردن با موسی (ع) آماده شدند] موسی به آنها گفت بیفکنید آنچه را که شما افکننده‌‌اید

پس چون افکندند موسی گفت: آنچه که آن را به عنوان سحر آورده‌‌اید [آنچه که من آن را آورده‌‌ام الهیّ است و آنچه که شما آن را آورده‌‌اید بشری است، مبنیّ بر اعمال دقیقهٔ خفیّه یا شیطانی مبنیّ بر تمزیج (امتزاج کردن) قوای زمینی با ارواح سِفلیّه] همانا خداوند بزودی آن را باطل خواهد کرد همانا خداوند عمل مفسدان را اصلاح نمی‌‌کند

و خداوند حقّ را با کلمات [تکوینی] خود [از آیات و معجزات و مخصوصاً با کلمات تامّ از انبیاء و اوصیاء] محقّق می‌‌نماید و اگرچه مجرمان اکراه بدارند

و بر ترس از فرعون و سران آنها که مبادا آنها را در فتنه (سختی، عذاب) اندازد جز فرزندانی از قوم او [یعنی جمع قلیلی از جوانان قوم موسی] به موسی ایمان نیاوردند و همانا فرعون در زمین البتّه چیره (غالب، قاهر) بود و همانا او البتّه از اسراف کنندگان بود

و موسی [بعد از آنکه تعذیب فرعون را بر کسی که به او ایمان آورد و اضطراب آنها را از خوف او دید به جهت تسلیت بر آنها و تقویت قلوب آنها با توکّل بر قادر قویّ] گفت ای قوم من، اگر به خداوند ایمان آورده‌‌اید پس بر او توکّل کنید اگر مسلمان (منقاد، فرمانبردار) می‌‌باشید

پس گفتند بر خداوند توکّل کردیم [در حالی که گویندگانی متضرّع بودند گفتند: ای] پروردگار ما، ما را [سبب] فتنه [و شقاء (سختی و بدبختی)] برای [این] قوم ستمکار قرار مده

و به رحمت خود ما را از [این] قوم کافر نجات بده

و به موسی و برادرش وحی کردیم که در مصر خانه‌‌هایی را برای قوم خود آماده کنید و خانه‌‌هایتان را [بناء شده برای عبادت] به عنوان قبله قرار دهید و [در آن یا به سوی آن] نماز بپا دارید و به مؤمنین [به اجابت دعاء آنها و نجات آنها و وراثت آنها بر ملک مصر در دنیا و جنّت در آخرت] بشارت بده

و موسی [بطور متبتّل (بریده از ماسوی) در حالی که داعی بر فرعون و قوم او بود به خداوند] گفت: [ای] پروردگار ما، همانا تو به فرعون و سرانش در زندگانی دنیا [از زیور و ملابس و مساکن و اثاث آنها و مراکب] زینت و [از طلا و نقره و ضیاع (دارایی) و اسب و قاطر و گوسفند و شتر] اموال دادی، [ای] پروردگار ما، تا [مردم را با گرایانیدن نظر آنها به اعراض فانیه و اتّباع از کسانی که آنها را در دست او یافته‌‌اند] از راه تو گمراه کنند، [ای] پروردگار ما، اموالشان را نابود کن [تا با آنها به مردم فتنه ننمایند] و [ریسمان‌‌های قساوت را] بر قلوب آنها سخت (محکم) بربند که [اینان] ایمان نمی‌‌آورند تا آنکه [هنگام احتضار] آن عذاب دردناک را ببینند

[خداوند] گفت: خواستهٔ شما دو [نفر] اجابت شد پس [شما دو نفر در آنچه از دعوت کردن بر آن هستید] استقامت بورزید و [شما دو تن] از راه کسانی که نمی‌‌دانند [از عدم ثبات بر امر] تبعیّت مکنید

و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم پس فرعون و لشکریانش از روی بغی (سرکشی) و دشمنی آنان را دنبال کردند تا وقتی که [فرعون] به غرق شدن نزدیک شد گفت: ایمان آوردم که خدایی نیست جز کسی که بنی اسرائیل به او ایمان آوردند و من از تسلیم شدگانم

[پس به او گفته شد:] آیا الان؟ و (حال آنکه) قبل از این عصیان می‌‌کردی و از مفسدان بودی

پس امروز بدنت را [از آب] نجات می‌‌دهیم [نه روحت را از عذاب یعنی بدنت را بدون روح بر بلندی از زمین خارج می‌‌کنیم تا تو را مشاهده کنند و آن را ببینند] تا برای کسانی که پشت تو هستند [از قبطی‌‌های باقی بعد از تو یا سبطی‌‌هایی که شأن تو در نظرشان بزرگ است و شکّ کردند در اینکه تو بزرگی از بزرگان خلق هستی] به عنوان نشانه‌‌ای [بر کذب تو و ذلّت تو و بر کمال قدرت ما و حکمت ما] باشی و همانا بسیاری از مردم از آیات ما البتّه غافلند [یعنی پس همانا ما البتّه ظاهر کنندهٔ آیات هستیم]

و همانا بنی اسرائیل را در جایگاه صدق سکنی دادیم و از پاک‌‌ها (ارزاق پاک) روزی آنان کردیم و اختلاف نکردند تا آنکه به آنها علم [به حقّ بودن موسی (ع) و دین او] آمد، همانا پروردگار تو در روز قیامت [با رفع پرده‌‌های خیال و ظهور حقّ و باطل] دربارهٔ آنچه که در آن اختلاف می‌‌کردند بین آنها قضاوت (حکم) می‌‌کند

پس اگر از آنچه که به تو نازل کرده‌‌ایم در شکّ بودی پس از کسانی که کتاب را قبل از تو می‌‌خوانده‌‌اند سؤال کن همانا حقّ [مضاف همان ولایت مطلقه و مظهر آن علیّ (ع) است] از پروردگارت نزد تو آمده پس هرگز از تردید کنندگان مباش

و هرگز از کسانی که آیات ما [و اصل این آیات همان آیت کبری است که آن ولایت علیّ (ع) است] را دروغ شمردند مباش که در این صورت از زیانکاران می‌‌باشی

[از شکّ کنندگان غیر مؤمن مباش که] همانا کسانی که کلمهٔ پروردگارت [اصل این کلمات همان ولایت است] بر آنها تحقّق یافته است [به خدا یا به ولایت یا به عظمت شأن علیّ (ع) یا به رسالت یا به تو] ایمان نمی‌‌آورند [نه کسی که او مثل تو است]

ولو هر آیه‌‌ای [از آیات مقتضی ایمان] نزد آنها بیاید تا آنکه [در هنگام احتضار] آن عذاب دردناک را ببینند [و در آن صورت به نفس نفع نمی‌‌رساند]

پس چرا شهری نبود که [مردم آن] ایمان بیاورند تا ایمانشان به آنها نفع رساند مگر قوم یونس که چون ایمان آوردند عذاب بلیّه را در زندگانی دنیا از آنها برطرف کردیم و تا مدّتی [تا وقت آجال (اجل‌‌ها) مقدّرهٔ آنها] آنها را بهره‌‌مند کردیم

و اگر پروردگارت می‌‌خواست البتّه همهٔ کسانی که در زمین هستند جمیعاً ایمان می‌‌آوردند آیا پس تو مردم را ناگزیر (اجبار) می‌‌کنی تا از مؤمنین [تصدیق کنندهٔ تو یا رسالت یا علیّ (ع) یا ولایت یا خداوند، یا با ایمان عامّ حاصل از بیعت عامّهٔ نبویّه یا با ایمان خاصّ حاصل از بیعت خاصّهٔ ولویّ مؤمن] باشند؟

و بر نفسی نباشد که ایمان بیاورد مگر به اجازهٔ خداوند و بر کسانی که تعقّل نمی‌‌کنند پلیدی قرار می‌‌دهد

بگو نظر (تفکّر) کنید به آنچه [از آیات دالّه بر کمال قدرت او تعالی و حکمت او] که در آسمان‌‌ها و زمین هست [تا به او یقین یابید و ایمان بیاورید]، و آیات و انذار کنندگان، آن قومی را که ایمان نمی‌‌آورند بی‌‌نیاز نمی‌‌کند

پس آیا جز مثل روزگار آنانی که قبل از آنها خالی کردند (درگذشتند) انتظار می‌‌کشند بگو: پس انتظار بکشید همانا من [نیز] با شما از منتظران هستم

سپس رسولان خود و کسانی که ایمان آورده‌‌اند را نجات می‌‌دهیم این‌‌چنین [حقّی] بر ما حقّ است که مؤمنین را نجات دهیم

[بعد از آنکه تو را به نبوّت مبعوث کردم پس دینت را اعلان کن و از آنها نترس و دینت را مخفی نکن و اگرچه قبل از آن خائف خافی (پنهان کننده) بوده‌‌ای] بگو: ای مردم اگر از دین من در شکّ می‌‌باشید پس کسانی که شما غیر از خداوند عبادت می‌‌کنید را عبادت نمی‌‌کنم و لکن آن خدائی را عبادت می‌‌کنم که شما را می‌‌میراند و امر شده‌‌ام تا [به همهٔ معانی ایمان] از مؤمنان باشم

و اینکه وجه خود را با راستگرایی برای دین اقامه نما و هرگز [به جملهٔ انواع شرک] از مشرکین مباش

و از غیر خداوند آنچه [از اصنام و کواکب و اهواء و مهویّات (خواسته‌‌ها) و کسی که غیر از امام نصب شده] که به تو نفع نمی‌‌رساند و به تو ضرر نمی‌‌رساند را مخوان [زیرا چیزی از اینها بر نفع و ضرر قدرت ندارند مگر به اذن خداوند، و وقتی که در مدعو (خوانده شده) نفع و ضرری متصوّر نشود دعاء (خواندن، خواستن) او لغو می‌‌باشد] پس اگر انجام دادی پس همانا آنوقت تو از ظالمین خواهی بود

و اگر خداوند به تو زیانی برساند پس برطرف کننده‌‌ای برای آن نیست مگر او و اگر خیری برای تو بخواهد پس مانعی بر فضل او نیست، به کسی از بندگانش که بخواهد به او [خیر را] می‌‌رساند و [بیشتر مستحقّین ضرر را مسّ (لمس) نمی‌‌کنند برای اینکه] او بسیار آمرزنده و مهربان است

بگو ای مردم [همانا این] حقّ [همان ولایت علیّ (ع) یا ولایت مطلقه و مظهر آن علیّ (ع) است] از پروردگارتان نزد شما آمده است پس کسی که هدایت شود پس جز این نیست که برای خودش هدایت می‌‌شود [برای اینکه اهتداء جز به ولایت نیست زیرا نبوّت آنچه است که به آن هدایت می‌‌کند] و کسی که گمراه شود پس جز این نیست که علیها (بر زیان خود) گمراه می‌‌شود و من وکیل شما نیستم [تا شما را مجبور بر ولایت کنم و از گمراهی شما مانع شوم]

و از آنچه که به تو وحی می‌‌شود پیروی کن و صبر کن تا خداوند [بین تو و کسی که در امر علیّ (ع) نفاق می‌‌کند] حکم کند و او بهترین حکم کنندگان است.

«الر» {آن اشاره به مراتب عالم یا مراتب وجود او (ص) است، و او در حال انسلاخش از این حروف مشاهده می‌‌کند که تعبیر از آن جز با مناسبات ممکن نمی‌‌شود و اینکه مراتب عالم یا مراتب وجود او (ص) کتاب حقیقی تکوینی است و همانا کتاب تدوینی صورت این کتاب است} کتابی است که آیات آن محکم شده (خلل و بطلان و تغییر و نسخ در آنها نیست) سپس از نزد حکیم آگاه [کامل در عمل و علم] تفصیل داده شده

تا که جز خداوند را بندگی نکنید همانا من انذار کننده و بشارت دهنده‌‌ای از سوی او برای شما هستم

و اینکه از پروردگارتان طلب آمرزش کنید سپس به او توبه کنید (بازگردید) که شما را [مادامی که در طریق هستید] به متاعی نیکو بهره‌‌مند سازد تا زمانی (وقتی) نامیده (تعیین) شده [برای خروجتان از دنیا و وصولتان به موطن خود به موت اختیاری یا اضطراری] و به هر دارندهٔ فضلی [در طریق به کثرت مجاهدت و کثرت جنود الهی او در مملکتش] فضلش را می‌‌دهد و اگر [از عبادت خدا و استغفار و توبه] روگردان شوید پس همانا من بر شما بیم عذاب در روز کبیر (قیامت کُبری) را دارم

بازگشتگاه شما به خداوند است و او بر هر چیزی بسیار توانا است

آگاه باشید همانا آنها [برای حماقتشان] سینه‌‌هایشان را تاه (دولا کردن، خم، پنهان) می‌‌کنند تا از او (خداوند) مخفی شوند [با اینکه او به سرائرشان (رازهایشان) عالم است]، آگاه باشید که حینی که آنها جامه‌‌های خود را بر سر می‌‌کشند [تا مبادا رسول خدا (ص) آنها را ببیند، خداوند] می‌‌داند آنچه [از نیّات] را که پنهان می‌‌دارند [پس پیامبر خود (ص) و مؤمنین را آگاه می‌‌کند] و آنچه [از افعال] را که علنی می‌‌کنند همانا او به ذات [درون، مکنونات] سینه‌‌ها [که هنوز از قوّه به فعل خارج نشده و آنها به آن خبرت (آگاهی) ندارند] دانا است [پس چگونه است به نیّات آنها و خطورات آنها و حالات آنها]