جزء شمارهٔ ۴

همهٔ طعام‌‌ها قبل از آنکه تورات نازل شود برای بنی اسرائیل حلال بود [و چنین نیست که یهود می‌‌گفتند که طیّبات از زمان نوح حرام بوده] جز آنچه که اسرائیل [یعنی یعقوب (ع) به سبب بیماریش گوشت شتر را] بر خودش حرام کرده بود [و بعد از نزول تورات به سبب بغی (گردنکشی) آنان طیّباتی حرام شد] بگو اگر راست می‌‌گویید پس تورات را بیاورید و آن را بخوانید

پس کسی که بعد از آن [با ادّعای اینکه محرمات از زمان نوح حرام بوده] بر خداوند دروغ افتراء ببندد پس آنان همان ستمکارانند {و ظلم آنها عبارت از وضع انکار در موضع تصدیق و اقرار است}

بگو خداوند راست گفته است [زیرا او (ص) چون اعلان (علنی کردن) کرده بود به اینکه ملّت او ملّت ابراهیم است و ملّت ابراهیم ملّت او (ص) است با اتّباع از ملّت ابراهیم (ع) به اتّباع از ملّت خود (ص) کنایه کرد و فرمود:] پس از ملّت (آئین) ابراهیم که حنیف (راستین، حقگرا، حقگو) است پیروی کنید و [او] از مشرکین نبود

همانا اوّلین خانه (بقعه) [از لحاظ زمان] که برای مردم وضع (خلق، بناء) شد همان (خانه‌‌ای) است که در مکّه مبارک (دارای برکت برای مجاور خود) است و به عنوان هدایت برای عالمیان است

در آن نشانه‌‌های واضح مقام ابراهیم هست و هر کس در آن داخل شود ایمن می‌‌باشد و حجّ (قصد) کردن برای خداوند بر مردم به این بیت (خانه) [وضع شده] است برای کسی که توانایی راه به سوی او دارد و هر کس کفر بورزد پس همانا خداوند از جهانیان بی نیاز است

[ای محمّد] بگو ای اهل کتاب چرا به آیات [تدوینی] خداوند [از آیات قرآن و تورات و انجیل، و آیات تکوینی و احکام الهی ثابت در شرایع سه‌‌گانه] کفر می‌‌ورزید و (حال آنکه) خداوند بر آنچه که عمل می‌‌کنید شهید (بسیار شاهد) است [پس بر کفرتان به آیات به شما جزاء می‌‌دهد و تحریف و پنهان کردن به شما نفع نمی‌‌رساند]

بگو: ای اهل کتاب چرا کسی که [برای او اسلام حاصل شده و] ایمان می‌‌آورد را [یا کسی که اسلام را می‌‌خواهد] از راه خدا [از حجّ یا جهاد یا مطلق خیر یا ولایت یا اسلام] باز می‌‌دارید (منع می‌‌کنید)، آن را بطور کج می‌‌خواهید (آرزو می‌‌دارید) و (حال آنکه) شما شاهد هستید [یعنی شما کسانی هستید که اهل ملّت شما در قضایای خود به شما استشهاد می‌‌کنند، یا شما در شهادات آنها امین هستید و اعتماد آنها بر شما است، یا شما علمای ملّت خود هستید، یا شما شهادت می‌‌دهید به اینکه این راه، راه خدا است، یا شهادت می‌‌دهید که شما از راه خدا جلوگیری می‌‌کنید] و خداوند از آنچه که عمل می‌‌کنید غافل نیست

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید [یعنی با بیعت عامّهٔ نبویّه و قبول دعوت ظاهره اسلام آورده‌‌اید] اگر از گروهی از کسانی که کتاب به آنها داده شده [که شما را از راه خدا باز می‌‌دارند و آن را کج می‌‌خواهند با استماع به آنها و قبول مفتریاتشان] اطاعت کنید شما را بعد از ایمانتان [از ایمانتان و از راه موصل به خداوند به حالت] کافران بر می‌‌گردانند

و چگونه کفر می‌‌ورزید [که آن بر شما نمی‌‌سزد] و (حال آنکه) شما هستید که آیات خداوند بر شما تلاوت می‌‌شود و رسول او در میان شما است [و شما با بیعت کردن با رسول (ص) به خداوند اعتصام (تمسّک) جُستید] و هر کس به خداوند متمسّک شود پس به راه راست هدایت شده [یعنی همانا شما با بیعت کردن با رسول (ص) به خداوند اعتصام (تمسّک) جُستید زیرا بیعت مورث تمسّک به کسی است که بیعت را قبول می‌‌کند و تمسّک به رسول (ص) برای مظهر تامّ بودن او برای او، تمسّک به خداوند است و کسی که به رسول (ص) اعتصام جوید به صراط مستقیم موصل به خداوند هدایت می‌‌شود برای اینکه رسول (ص) همان صراط مستقیم است و کسی که هدایت شد بر نمی‌‌گردد مگر وقتی که در کوری به غایت آن رسیده باشد]

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید از [سخط] خداوند بهراسید آن‌‌چنان که حقّ پروا کردن از او است و هرگز نمیرید مگر [در حالی که] شما مسلمان هستید [یعنی اسلام را تا حال مرگ ادامه دهید]

و همگی به ریسمان خداوند چنگ اندازید {حبل الله بر قرآن اطلاق می‌‌شود برای اینکه آن مانند ریسمان محسوس ممدود (کشیده شده) از خداوند به سوی خلق است، یک طرف آن همان مقام مشیّت و علویّت علیّ (ع) در دست خداوند است، و طرف دیگرش در دست مردم است و آن نقش آن و نوشتهٔ آن و لفظ آن و عبارت آن است، و بر کامل از نبّی (ص) یا ولیّ (ع) اطلاق می‌‌شود، زیرا او نیز ریسمان ممدود از جانب خداوند به سوی خلق است که یک طرف آن مشیّت است مانند قرآن و طرف دیگرش بشریّت او است، و بر ولایت تکوینی و ولایت تکلیفی اطلاق می‌‌شود زیرا آن نیز ریسمان ممدود است که یک طرف آن مشیّت است برای اینکه همه در مقامات عالیه متّحد هستند، و تفرقه جز این نیست که آن در عالم فرق است و طرف دیگر آن بشریّت کامل و صدر (سینه) قابل ولایت و بشریّت او است} [یعنی ای مسلمانان به محمّد (ص) و شریعت او و کتاب او چنگ بزنید و ای مؤمنین به علی (ع) و ولایتش چنگ بزنید] و [با چنگ انداختن به ادیان منسوخه و باطله و ولایت منافقین] پراکنده نشوید و نعمت خداوند را بر خود به یاد آورید آنوقت که دشمن [یکدیگر] بودید پس [با اسلام] بین قلوب شما الفت داد پس به نعمت او برادر [یکدیگر در دین] شُدید و (حال آنکه) بر لبهٔ پرتگاهی از آتش بودید پس خداوند شما را از آن رهانید این‌‌چنین [تبیین آیات مودعه دربارهٔ بیت و مقام و احکام مقرّرهٔ آن در باب حجّ بیت و آیات مذکورهٔ آن در مواعظ شما] است که خداوند آیات [تکلیفی و وعظی و تکوینی دیگر] خود را برای شما تبیین می‌‌کند به این ترقّب که شما [به مصالحتان و مضارّتان، یا به ولایت ولیّ امرتان] هدایت شوید

و باید امّتی (گروهی) از شما باشند که دعوت به خیر کنند [مقصود این است که بودن امّتی (گروهی) از شما داعى (دعوت کننده) به خیر امری حتمی است پس آنها را طلب کنید و دعوتشان را اجابت نمائید] و به معروف امر کنند و از منکر نهی نمایند و آنان همان رستگاران (کاملان در رستگاری) هستند

[پس بر تمسّک به این امّت اجتماع کنید] و مانند کسانی که بعد از آنکه بیّنات نزد آنها آمد فرقه فرقه (پراکنده) شدند و اختلاف کردند [مانند یهود و نصاری که تمسّک به اوصیاء موسی (ع) و عیسی (ع) را ترک کردند] نباشید و آنان (متشبّهین به آنها از این امّت) عذابی عظیم دارند

در روزی که روی‌‌هایی [از بشّاشت سرور (شادمانی) و نضارت (تر و تازه بودن) آن] سپید می‌‌شوند و روی‌‌هایی [از کابت (افسردگی) حزن و خوف و کدورت آن] سیاه می‌‌شوند پس کسانی که روسیاه می‌‌شود [به آنها گفته می‌‌شود:] آیا بعد از ایمانتان کفر ورزیدید پس عذاب را بچشید به [خاطر] آنکه [بعد از ایمانتان] کفر ورزیدید

و امّا کسانی که روسفید گشتند پس آنها در رحمت خداوند مخلّد (ماندگار) در آن هستند

این [مذکورات از آیهٔ اوّلین خانهٔ وضع شده برای مردم الی دخول در رحمت] آیات خداوند هستند [دالّ بر حقّ بودن او و مجازاتش بر اعمال] که آنها را [متلبّس به] حقّ [یا بواسطهٔ حقّ مخلوقٌ به] بر تو می‌‌خوانیم و خداوند [با سیاه کردن وجوه و چشاندن عذاب] ستمی برای جهانیان نمی‌‌خواهد [بلکه آن نتیجهٔ اعمال آنها است که به سوی آنها کشانده شده]

و آنچه که در آسمان‌‌ها هست و آنچه که در زمین هست برای خداوند است و امور به خداوند بازگردانده می‌‌شوند [یعنی هر فعلیّتی به فعلیّت دیگری منتهی می‌‌شود تا منتهی به فعلیّتی شود که فوق آن فعلیّتی نیست و آن ربوبیّت است]

شما [مخاطبان ائمّهٔ معصومین (ع)] بهترین امّت می‌‌باشید که برای [انتفاع] مردم [از عدم به وجود یا از عوالم عالی و حجاب‌‌های غیبی به عالم شهادت] خارج (فرستاده) شده‌‌اید که به معروف امر کنید و از منکر نهی کنید و [با ایمانی بالاتر] به خداوند ایمان بیاورید و اگر اهل کتاب ایمان بیاورند البتّه برای آنان خیر (خوب، بهتر) می‌‌باشد [بعضی] از آنها [مثل انصار از یهود مدینه و مثل بعضی نصاری از اهل حبشه و اهل یمن به محمّد (ص) قبل از مبعث او و بعد از بعثت او] مؤمن هستند و [امّا] اکثر آنان تبهکار [از مقتضای دینشان و کتابشان و وصیّت پیامبرشان خارج] هستند

هرگز جز اذیّتی (ضرری اندک) به شما ضرر نخواهند رساند و اگر با شما بجنگند به شما پشت می‌‌کنند سپس یاری نمی‌‌شوند

آنها به هر جائی دست یازند در ذلّت فرو رفته‌‌اند مگر به ریسمانی از خداوند [که همان فطرتی است که خداوند مردم را بر آن مفطور نموده که از آن به ولایت تکوینیّ تعبیر می‌‌شود که همان کتاب تکوینیّ الهی است و کتاب تدوینی ظهور آن و بیان آن است] و ریسمانی از مردم [که همان اتّصال به نبی (ص) با بیعت عامّه یا به ولیّ (ع) با بیعت خاصّهٔ ولویّه است و از آن به ولایت تکلیفیّه تعبیر می‌‌شود] و [در هر حال] با خشمی [بزرگ] از خداوند و (در حالی که) مسکنت آنها را فرا گرفته [به آخرت] باز می‌‌گردند {مسکین کسی است که فقر او را از حرکت در معاشش ساکن کرده و او حالاً بدتر از فقیر است که آنچه که او را بر مؤنتش کفایت کند نداشته باشد}، آن [مذکور از ضرب ذلّت و مسکنت و برگشتن به خشم] به این سبب است که آنها به آیات [تدوینیّ خداوند و احکام الهیّ که در کتبشان و شرایع آنان بود و به آیات تکوینی] خداوند [از محمّد (ص) و علیّ (ع) و معجزات آن دو و پیامبرانشان] کفر می‌‌ورزیدند و پیامبران را به غیر حقّ می‌‌کشتند آن [کفر ورزیدن و کشتن] به (سبب) آنچه است که عصیان کردند و تعدّی می‌‌کردند

[بعضی] از اهل کتاب [که ایمان آورده‌‌اند و فاسقان در احوالشان و اعمالشان] یکسان نیستند [از آنها امّتی در احوالشان و اخلاقشان و اعمالشان معتدل یا برای عبادت قائم] ایستاده هستند که در ساعاتی از شب آیات خداوند را تلاوت می‌‌کنند [یعنی در آیات خداوند از کتبشان و از قرآن راغب هستند و بدانها نظر می‌‌کنند و در آنها تدبّر می‌‌نمایند] و آنها [بر خداوند] سجده (خضوع) می‌‌کنند {سجود کنایه از نماز عتمه (عشاء) یا نماز شب است}

[به سبب سجود و تلاوت آیات بر دست محمّد (ص)] به خداوند و روز آخِر ایمان می‌‌آورند و به معروف امر می‌‌کنند و از منکر نهی می‌‌کنند و در خیرات [از عبادات و احسان به بندگان] شتاب می‌‌ورزند و آنان (بزرگان موصوف به این اوصاف) از صالحان هستند

و هر آنچه از خیر که انجام دهند پس هرگز [در آخرت] بابت آن (خیر) ناسپاسی نخواهند دید و خداوند به پرهیزگاران دانا است [و افعال حسنهٔ آنها از علم خدای تعالی مخفی نمی‌‌شود پس لامحاله به آنها پاداش می‌‌دهد]

همانا کسانی که کفر ورزیدند هرگز اموال آنها و نه اولاد آنها، آنها را از چیزی از [سخط] خداوند بی نیاز نخواهند کرد و آنان اصحاب آتش هستند، آنها در آن ماندگار هستند

مَثل آنچه [از قوا و ادراکات و اعمار (عمرها) و اموال که این کافران آنها را در غیر مواقع آن] که در این زندگانی دنیا [یا در حفظ آن یا ابقاء آن] انفاق می‌‌کنند [در هلاک و فناء آنها قبل از رسیدنشان به مبلغ (محلّ رسیدن) انتفاع] مانند [قرار دادن زرع در موضعی که هلاک شود یا با زرع آن در غیر وقت آن تا سرما آن را دریابد و آن را هلاک کند] مَثل بادی است که در آن سوز سرمای شدید هست که به کشتِ قومی که به خودشان ستم کرده‌‌اند اصابت کند و آن را هلاک (نابود) کند و خداوند [در فنای منفقات بلامنفعت کفّار] به آنها ظلم نکرده و لکن [آنها با انفاقشان در محلّی یا بر وجهی یا به نیّتی که منفعت آن به آنها نمی‌‌رسد خودشان] به خودشان ظلم می‌‌کنند

ای کسانی که [با ایمان عامّ و بیعت عامّهٔ نبویّه و قبول دعوت ظاهره] ایمان آورده‌‌اید [بعضاً] از غیر خود دوست همراز نگیرید که در تباهی شما کوتاهی نمی‌‌کنند [یعنی از خبال (تباهی) و فساد کردن دربارهٔ شما کوتاهی نمی‌‌کنند یا در خبال دربارهٔ شما سستی نمی‌‌کنند] و آنچه که شما را رنج دهد دوست می‌‌دارند همانا [با اینکه آنها به سبب نفاقشان می‌‌خواهند که نسبت به شما دوستی ظاهر نمایند در ضمن کلامشان] دشمنی از دهان‌‌هایشان آشکار شده و آنچه که سینه‌‌هایشان [از بغض بر شما] پنهان می‌‌کند بزرگتر است [از آنچه از زبان‌‌هایشان ظاهر می‌‌شود] همانا این آیات [و علامات دالّ بر بغضاء (دشمنی ورزیدن) آنها نسبت به شما و شدّت عداوت آنان] را برای شما تبیین کردیم اگر شما تعقّل می‌‌کردید [این علامات را درک می‌‌کردید و از موالات (دوستی کردن) با آنها اجتناب می‌‌کردید]

آگاه باشید این شما هستید که آنها را دوست می‌‌دارید و (حال آنکه) آنها شما را دوست ندارند و [شما] به همهٔ کتاب [مُنزل (نازل شده) بر شما] ایمان دارید [نه مانند کسانی که به بعضی ایمان آورده و به بعضی کفر می‌‌ورزند] و وقتی که با شما ملاقات کنند می‌‌گویند ایمان آورده‌‌ایم و وقتی که خلوت کنند از غیظ بر شما [برای عصبیّت (تعصّب ورزیدن) بر دین خود] سر انگشتان [خود] را می‌‌گزند بگو از خشم خود بمیرید همانا خداوند به ذات (درون) سینه‌‌ها دانا است [پس چگونه نداند آنچه را که در خلوات بر اعضاء ظاهر می‌‌شود]

اگر خوبی به شما برسد ناراحتشان می‌‌کند و اگر بدیی به شما اصابت کند به آن خوشحال می‌‌شوند [و این حالت دشمن است و حقّ او عداوت است نه موالات] و اگر [از موالات با آنها با خوفتان از ایذاء آنها و بر ایذاء آنها که شما را اذیّت می‌‌کنند] صبر کنید و [از آنان] پرهیز کنید (بر حذر باشید)، کید آنها چیزی به شما ضرر نمی‌‌زند همانا خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنند محیط است

و [به یاد آورید یا یادآوری کن ای محمّد] آنوقت که در سپیده دم از اهل خود [به سوی کوه اُحُد] خارج شدی که مؤمنین را برای جنگ در جاهایی [مناسب] مستقر کنی و (حال آنکه) خداوند [حین با هم تشاور (مشورت کردن) شما بر اقوال شما] شنوا و [به نیّات شما] دانا است

آنوقت که دو طایفه (گروه) از شما همّت کردند (بر آن شدند) که آن دو سستی کنند و (حال آنکه) خداوند ولیّ آن دو است [پس بر آن دو شایسته نیست که آن دو سستی کنند] و مؤمنین پس باید فقط بر خداوند [نه بر غیر او] توکّل کنند

و همانا خداوند شما را در [جنگ] بَدْر [بین مدینه و مکّه] یاری کرد و (حال آنکه) شما [از حیث تعداد و ساز و برگ در انظار نُظّار] ذلیل بودید، پس [در اعتماد بر غیر و استمداد از غیر] از خداوند پروا کنید راجی به اینکه شما شکر کنید

[همانا خداوند شنونده بود] آنوقت که به مؤمنین می‌‌گفتی آیا شما را کفایت نمی‌‌کند که پروردگار شما با سه هزار از ملائکهٔ نازل شده به شما مدد کند

بلی اگر صبر کنید و تقوا پیشه کنید و آنها بی‌‌درنگ از [فوران] این [غضب] نزد شما می‌‌آیند و پروردگار شما با پنج هزار از ملائکهٔ علامت‌‌دار (با علاماتی که با آنها از غیر خود ممتاز می‌‌شوند) به شما مدد می‌‌کند

و خداوند آن (امداد ملائکه به شما) را قرار نداد مگر به عنوان مژده‌‌ای برای شما و تا قلوبتان به آن [از اضطراب] مطمئن شود و یاری‌‌ای [بدون توسّط اسباب و آلات و بدون حاجت به امداد و استعداد] جز از نزد خداوند عزیز (غالب) [که از مرادش منع نمی‌‌شود] و حکیم نیست [که نه یاری می‌‌کند و نه خوار می‌‌کند مگر برای حکمت‌‌ها و مصالح عائده به شما]

تا گروهی از کسانی که کفر ورزیدند را [با قتل و اسارت چنانکه در بدر واقع شد] قطع کند یا آنها را خوار کند پس نا امید بر می‌‌گردند (رجوع می‌‌کنند)

چیزی از [این] امر [اهلاک مشرکین یا احیاء آنان با ایمان آوردنشان] بر [عهدهٔ] تو نیست، یا که [خداوند] بر آنها توبه (التفات) می‌‌کند یا عذابشان می‌‌کند زیرا آنان ظالم هستند

و آنچه که در آسمان‌‌ها هست و آنچه که در زمین هست برای خداوند است، کسی را که بخواهد می‌‌آمرزد و کسی را که بخواهد عذاب می‌‌کند [یعنی امر مغفرت آنها و تعذیب آنها در دست او تعالی است] و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است [یعنی ترجیح بر جانب غفران است]

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید ربا نخورید (نگیرید) به دو برابر دو برابر و [در ارتکاب آنچه که دربارهٔ آن از ربا نهی شدید] از خداوند بهراسید باشد که شما رستگار شوید

و [با اجتناب کردن از مثل افعال آنان از أکل ربا و غیر آن] از آتشی که برای کافران آماده شده بپرهیزید

و [با طاعت رسول در آنچه که آن را به شما امر کرده و شما را از آن نهی کرده] از خداوند و رسول اطاعت کنید راجی به اینکه به شما رحم شود

و [با شتاب گرفتن در طاعت رسول و اهتمام به آن] بشتابید به سوی مغفرتی از پروردگار خود و جنّتی که عرض آن آسمان‌‌ها و زمین است که برای پرهیزگاران مهیّا شده

آنان که در توانگری و تنگدستی (در جمیع احوال) [از اموال و ابدان (بدن‌‌ها) و اعراض (عرض‌‌ها) و قوا و اوصاف و انانیّات] انفاق می‌‌کنند و فرونشانندگان (حبس کنندگان) خشم و عفو کنندگان [یعنی صفح کنندگان، تطهیر کنندگان قلب از حقد (دلتنگی و کینه) بر بدی کننده] بر مردم و خداوند احسان کنندگان را دوست می‌‌دارد

و آنان کسانی هستند که وقتی فاحشی انجام می‌‌دهند {فاحش (کار بسیار زشت) مخصوصاً برای زنا و بطور مطلق برای آنچه که قُبح آن شدید است و برای هر آنچه که خدای عزّ و جلّ از آن نهی کرده است اطلاق می‌‌شود} یا [با ارتکاب گناه بزرگتر] به خودشان ظلم می‌‌کنند خداوند را یاد می‌‌کنند و برای گناهانشان استغفار می‌‌کنند {و صاحبان کبیره آنها کسانی هستند که وقتی فاحشی را انجام دهند متذکّر نمی‌‌شوند و برای ذنوب (گناهان) خود از خداوند استغفار نمی‌‌نمایند}، و چه کسی جز خداوند گناهان را می‌‌آمرزد، و بر آنچه که انجام داده‌‌اند اصرار نمی‌‌ورزند {اصرار بر معصیت توطین (رحل اقامت افکندن) نفس بر معصیت است بدون احداث (اندیشیدن، انجام دادن) توبه چه از او مکرّر صادر شده باشد یا نه، کما اینکه کبیره همان معصیّت صادره از تمکین نفس در جهل و اتّباع از طاغوت است} و (در حالی که) آنان [قبح فعلشان را] می‌‌دانند

آنان جزایشان آمرزش از پروردگارشان و جنّت‌‌هایی است که از تحت آنها نهرها جاری می‌‌شود، مخلّد (ماندگار) در آن هستند و اجر (پاداش) عمل کنندگان چه خوب است

همانا قبل از شما سنّت‌‌هایی سپری شد پس در زمین سیر کنید و نظر (تفکّر) کنید که عاقبت تکذیب کنندگان چگونه بوده [تا از حال آنها عبرت بگیرید و از مثل افعال آنها اجتناب کنید]

این [قرآن با آیاتش یا این مذکور از ذکر حال متّقین و مآل (سرانجام) آنها و ذکر مکذّبین و اشاره به عاقبت فضیح (ننگ‌‌آور) آنها، یا این مذکور از سنن گذشته از متّقین و مکذّبین، یا سیر در زمین، یا فضاحت عاقبت مکذّبین] بیانی است [ظاهر یا مظهر] برای مردم (عامّه) و هدایت و موعظه‌‌ای است برای متّقین (خاصّه)

و سستی نکنید [یعنی از جهاد به آنچه که در روز اُحد به شما اصابت کرد ضعیف نشوید و حال آنکه دو مثل آن در روز بدر به شما اصابت کرد] و [بر کشته‌‌هایتان] اندوهگین نشوید [برای اینکه آنها با کشته شدن به مقامات عالی خود از جنان رسیدند و با ازواجشان از حور العین معانقه کردند، و نه بر آنچه که از غنیمت از شما فوت شد اندوهگین نشوید] و (حال آنکه) شما بالاتر هستید [به صعود بر کوه یا از لحاظ شأن شما بالاترید برای اینکه شما بر حقّ هستید و دشمن شما بر باطل است و کشته‌‌های شما در جنّت هستند و کشته‌‌های آنها در آتش، یا شما در عاقبت به غلبه بر آنها بالاتر هستید] اگر مؤمن باشید [یعنی اگر بر ایمانتان باقی باشید شما بالاتر می‌‌باشید]

اگر به شما رنجی رسیده پس رنجی مثل آن [در بَدْر یا در این غَزْوه] به آن قوم رسیده است و این ایّام [غلبه و سرور] را آن را [به نوبت] بین مردم می‌‌گردانیم [پس سرور و ظفر (پیروزی) و غنیمت را روزی به مؤمنان و روزی به کافران می‌‌دهیم، تا مبادا مؤمنان مغرور شوند و به دنیا آرامش یابند و ایمانشان را وسیله برای راحت دنیای خود قرار دهند، و مبادا که منافقان به جهت طلب دنیا در اسلام داخل شوند و مزاحم انبیاء شوند و به مؤمنین فتنه کنند] و تا خداوند معلوم (ظاهر) کند [علمش را] به کسانی که [حقیقتاً] ایمان آورده‌‌اند [یعنی تا علمش را به کسانی که حقیقتاً اسلام آوردند ظاهر کند یا تا نبیّ او بداند که او مظهر اسم جامع او همان اللَّه است] و از شما [با ابتلاء و امتحان] شهدائی (گواهانی، یا امنائی در شهادت یا مردانی که از عملشان چیزی غایب نمی‌‌شود) [بر مردم] بگیرد و خداوند ستمکاران را دوست نمی‌‌دارد

و تا خداوند کسانی که ایمان آورده‌‌اند را [به سبب مغلوبیّت از اهویه (هوی‌‌ها) و اغراض فاسده و از ذنوب (گناهان) به سبب تحمّل اذیّت] پاک کند [یا تا خداوند کسانی که ایمان آورده‌‌اند را از کسانی که کفر ورزیدند از کسانی که منتحل در اسلام هستند تمیز دهد، یا تا خداوند با اعلان (علنی کردن) کلمهٔ مؤمنین کسانی که ایمان آورده‌‌اند را از کسانی که کافر می‌‌باشند تمیز دهد] و کافران را [از حیث ذوات آنها با اهلاک بعضی و اسیر کردن بعضی و اجلاء بعضی، یا از حیث کفرشان با ادخال (داخل کردن) طوعاً یا کرهاً آنها در اسلام] محو نماید

بلکه پنداشتید که داخل جنّت می‌‌شوید و (حال آنکه) هنوز خداوند کسانی از شما که جهاد کرده‌‌اند را ندانسته (آشکار نکرده) [یعنی هنوز جهاد از شما ظاهر نشده و جهادتان را بر خداوند ظاهر نکرده‌‌اید یا خداوند جهاد از شما را در مقام مظاهر خود که همان انبیاء (ع) و اوصیاء آنها هستند ندانسته است] و (حال آنکه) صبر کنندگان [بر جهاد یا از جهاد] را می‌‌شناسد

و همانا شما [در بدر] آرزوی مرگ (شهادت) می‌‌کردید قبل از اینکه آن را ملاقات کنید و شما آن را [با مشاهدهٔ کشتگانتان از برادران مؤمنتان] دیده‌‌اید و (در حالی که) شما نظر می‌‌کنید (مرگ را به چشمان خود می‌‌بینید)

و محمّد جز رسولی نیست همانا قبل از او رسولانی [با موت یا قتل] درگذشتند [پس لامحاله تخلیه (ترک) می‌‌کنند] آیا پس اگر بمیرد یا کشته شود، [از دین] بر گذشتگانتان بر می‌‌گردید؟ و کسی که [از دینش] بر عقبه‌‌اش روی بر گرداند پس هرگز چیزی به خداوند ضرر نخواهد رساند [بلکه به خودش ضرر می‌‌زند و زراعتش و نسلش را هلاک می‌‌کند] و خداوند بزودی به سپاسگزاران (کسانی که بر دینشان ثابت می‌‌مانند و بر استقامت در طریق خود می‌‌روند) جزاء خواهد داد

و بر نفسی نباشد که بمیرد [یا کشته شود] مگر با اجازهٔ (اباحت) خداوند [در حالی که] نوشته‌‌ای زمان‌‌دار (دارای وقت) هست [که اگر فرار کند از وقتش با تأخیر تخلّف نمی‌‌شود و اگر جنگ کند جلو نمی‌‌افتد] و کسی که پاداش دنیا را بخواهد از آن به او می‌‌دهیم و کسی که پاداش آخرت را بخواهد از آن به او می‌‌دهیم و بزودی به شاکران پاداش خواهیم داد

و چه بسیار از پیامبران که جنگ کردند و با او ربّیّون (مردان الهی) بسیاری [بودند] و برای آنچه که در راه خدا به ایشان رسید [در رأیشان از جنگ و از قیام به امر دینشان] فتور (سستی) نکردند و [در ابدانشان] ضعیف نشدند و درمانده (ذلیل) نشدند و خداوند صبر کنندگان را دوست می‌‌دارد

و گفتارشان [همراه با ثباتشان در دینشان و کمال جهدشان برای رضای پروردگارشان] جز این نمی‌‌باشد که [قالاً یا حالاً] می‌‌گویند: [ای] پروردگار ما! گناهان ما و اسراف ما را در کارمان بر ما بیامرز و قدم‌‌های ما را ثابت بدار و ما را بر این قوم کافر یاری ده [یعنی که آنان با سخت‌‌گیری خود در دین خود و بذل وُسع خود در راه پروردگارشان از ذنوب (گناهان) خود ترسانند، و از پروردگارشان استغفار می‌‌نمایند و از دشمنانشان و دشمنان پروردگارشان به او التجاء (پناه) می‌‌بردند و از او استنصار (طلب یاری کردن) می‌‌کنند]

پس خداوند [به سبب ثبات آنان بر جنگ و التجائشان به خداوند و استغفارشان از او و استنصارشان (یاری خواستنشان) از او] خوبی دنیا [از پیروزی و غنیمت و هیبت و رعب در قلوب دشمنان و حسن آوازه و راحتی از جنگ به سبب علوّ کلمهٔ آنها و تسلیم شدن دشمنانشان به آنها و فوق همه التذاذ (لذّت بردن) از قرب خداوند و مناجات او] و حسن خوبی آخرت [از مراتب عالیه از جنّات عالیه مثل جنّت عدن و جنّت رضوان و نعیم آنها از آنچه که وصف شده و از آنچه که وصف نشده و بر قلب بشر خطور نکرده] را به آنها داد و خداوند نیکوکاران [یعنی آنها] را دوست می‌‌دارد

ای کسانی که [با بیعت عامّه و قبول دعوت ظاهره] ایمان آورده‌‌اید اگر از کسانی که کفر ورزیده‌‌اند پیروی کنید شما را بر اعقابتان بر می‌‌گردانند و [شما را] زیانکار می‌‌گردانند {این آیه دربارهٔ منافقین، آنوقت که در روز اُحد هنگام شکست به مؤمنین گفتند: به سوی برادرانتان برگردید و به دین خود بازگردید نازل شد}

[این منافقین که شما را از دینتان بر می‌‌گردانند مولاى شما نیستند] بلکه خداوند مولای شما است و او بهترین یاری کنندگان است

بزودی در قلوب کسانی که کفر ورزیده‌‌اند به (سبب) آنکه به آنچه که سلطانی (برهانی) به آن نازل نشده به خداوند [در طاعت و در وجود] شرک ورزیدند وحشتی القاء خواهیم کرد و جای آنان آتش است و [آتش] چه بد جایگاهی برای ستمکاران است

و همانا خداوند وعده‌‌اش [به شما] را به شما راست گفته است آنوقت که [در اُحُد] آنها را به اذن (ترخیص و اباحهٔ) او کشتید (جنگیدید) تا آنوقت که [از جنگیدن] سست شدید [و از ثبات در مراکزتان ضعف ورزیدید] و در کار نزاع کردید [به اینکه بعضی از شما گفتند: یاران ما غنیمت بردند، و بعضی از شما گفتند: از مکان خود حرکت نمی‌‌کنیم زیرا که رسول (ص) پیشتر به ما فرمان داده که حرکت نکنیم] و [از امر رسول به اینکه: چه مسلمین شکست خورند یا شکست دهند از مکان‌‌های خود حرکت نکنید] عصیان ورزیدید بعد از آنکه [خداوند] آنچه که دوست می‌‌دارید [از پیروزی و غنیمت] را به شما نشان داد، از شما کسانی هستند که دنیا را می‌‌خواهند [و آنها کسانی هستند که مراکزشان را برای حرص به غنیمت و خواستن عَرَض دنیا ترک کردند] و از شما کسانی هستند که آخرت را می‌‌خواهند [آنان کسانی هستند که ثابت ماندند تا آنکه کشته شدند] سپس شما را از [جنگیدن با] آنها [به ترس و فرار] منصرف کرد [تا آنکه به شما غلبه کردند] تا شما را بیازماید و حتماً [بعد از آنکه بر مخالفتتان پشیمان شدید به تفضّل از او بر شما و ثانیاً شما را بر آنها برتری داد به حیثی که به آنها غلبه کردید و آنها را ترساندید حتّی اینکه تا مکّه مکث نکردند و خائف شتابان بودند] از شما عفو کرده است و خداوند بر مؤمنین دارای فضل است [و به اعمالشان و استحقاقشان نظر نمی‌‌کند بلکه در همهٔ احوال استکمال آنها را می‌‌خواهد، ابتلاى آنها یا انعام (نعمت دادن) آنها یکسان است]

آنوقت که [در فرار کردنتان بر کوه] بالا می‌‌رفتید [یا در روی زمین فرار می‌‌کردید] و [برای شدّت ترستان در فرارتان به عقب خود نظر نمی‌‌کردید و] به اَحَدی توجّه نمی‌‌کردید و (حال آنکه) رسول، شما را در پشت سر شما فرا می‌‌خواند پس [رسول یا خداوند] با غمی [همان قتل موصول] به غم به شما جزاء داد تا [بعد از آن] بر آنچه که از شما فوت شد و نه بر آنچه [از سختی‌‌ها در راه خدا] که به شما رسید اندوهگین نشوید [زیرا بلیّه وقتی که در طاعت خدا و طاعت رسولش باشد موثر اثری نمی‌‌شود بلکه برای بعضی لذّتبخش است] و خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنید آگاه است [پس بر اعمال شما بر حسب مصالح شما به شما جزاء می‌‌دهد]

سپس بعد از غم، ایمنی (آرامش) خواب سبکی را بر شما نازل کرد که گروهی از شما (مؤمنین خالص) را در بر می‌‌گیرد و گروهی دیگر (منافقان) همانا همّشان خودشان بود [بدون التفات به دین یا رسول (ص) و مسلمین] که با ظنّ ناحقّ (آئین جاهلیّت) به خداوند ظنّ می‌‌برند می‌‌گویند: آیا امری از چیزی برای (در اختیار) ما هست؟ بگو: همانا امر همه‌‌اش [یعنی امر غلبه و نصرت یا امر تدبیر یا عالم امر و قضاء] برای خداوند است، [این گروه منافق] آنچه [از ملحق شدن به کفار] را که بر تو آشکار نمی‌‌کنند در خودشان مخفی می‌‌کنند، می‌‌گویند: اگر چیزی از امر را می‌‌داشتیم (در اختیار ما می‌‌بود) اینجا کشته (مغلوب) نمی‌‌شدیم [و مقتولان از ما کشته نمی‌‌شدند]، بگو اگر در خانه‌‌هایتان هم [متحصّن] می‌‌بودید هرآینه کسانی که بر آنها کشته شدن در خوابگاه‌‌هایشان نوشته (مقرّر، فرض، واجب) شده [آن خروج و جنگ و کشته شدن و مغلوبیّت به شما] بارز می‌‌شد و [آن انجام می‌‌شد] تا خداوند آنچه که در سینه‌‌های شما است را بیازماید و تا آنچه که در قلب‌‌های شما است را خالص گرداند و خداوند به ذات (درون) سینه‌‌ها آگاه است [و امتحان از او برای استعلام امتحان کننده نمی‌‌باشد]

همانا در روزی که دو جمع (گروه) [مؤمنین و مشرکین در اُحد] رودررو شدند کسانی از شما [از جنگیدن] پشت کردند جز این نیست که شیطان به بعضی از آنچه [از گناهان سالفهٔ خود] که کسب کرده بودند لغزش (زلّت) آنها را طلب کرد [یا آنها را لغزاند] و همانا [چون توبه کردند و عذر خواستند] خداوند از آنها عفو کرد که خداوند [بر کسی که اعتراف می‌‌کند و پشیمان می‌‌شود] بسیار آمرزنده است و بردبار است [که به جهت انتظار توبه کردن و از جهت اتمام حجّت به مؤاخذت تعجیل کننده نیست]

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید مانند کسانی که [به لحاظ نفاق یا مطلقاً] کفر ورزیده‌‌اند نباشید، و به [خاطر] برادرانشان وقتی که [برای تجارت و غیر آن] در زمین راه می‌‌افتند یا که جنگجویانی بودند [در حقّ آنها] گفتند: اگر که نزد ما می‌‌بودند [و به سفر یا جنگ نرفته بودند] نمی‌‌مردند و کشته نمی‌‌شدند، البتّه خداوند آن را به عنوان حسرت در قلب‌‌هایشان قرار می‌‌دهد و (حال آنکه) خداوند است که حیات می‌‌دهد [یعنی حیات را در نطفه‌‌ای که حیات ندارد پدید می‌‌آورد و آن را در حیات باقی می‌‌دارد نه اقامت در خانه‌‌ها] و می‌‌میراند [نه سفر و جنگ]، و خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنید بصیر است

و اگر در راه خدا کشته شوید یا [در راه او] بمیرید قطعاً آمرزشی [عظیم] از خداوند و رحمت [عظیم حاصله بر شما] بهتر است از آنچه که [از حطام (آشغال روی هم ریخته) دنیا و اعراض آن] جمع می‌‌کنند

و اگر بمیرید یا کشته شوید حتماً به خداوند [که او مولاى شما و ولىّ امر شما و حبیب قلوب شما و منتهای طلب شما است] حشر می‌‌شوید [پس چرا کراهت می‌‌ورزید]

و به (سبب) رحمت خداوند است که [تو] بر آنها نرمخو شدی و اگر تو خشن (بد خُلق) غلیظ القلب (بی رأفت) می‌‌بودی هرآینه از دور و بَرَت پراکنده می‌‌شدند [و به تو آرام نمی‌‌شدند] پس [در مدارات (لطف و ملایمت کردن) با آنها بکوش و از بد کردنشان نسبت به خود] از آنها عفو کن و برای آنها استغفار کن و [به جهت تطبیب (پاکیزه نمودن) نفوس آنان و به جهت تحبیب (دوست کردن) آنان به خود و از جهت استظهار (کمک گرفتن) از رأی آنها و به جهت تسنین (سنّت کردن) سنّت مشاورت در امّتت] در کار با آنها مشورت کن و وقتی که عزم می‌‌کنی [بر شورا و اتّفاق آراء اعتماد مکن زیرا صلاح و فساد در امور در دست خداوند است] پس بر خداوند توکّل کن که خداوند توکّل کنندگان را دوست می‌‌دارد [و شرفی فوق محبّت خداوند نیست]

اگر خداوند به شما یاری کند پس غلبه کننده‌‌ای بر شما نیست و اگر شما را تنها گذارد پس بعد از [خذلان] او چه کسیست که به شما یاری کند و امّا مؤمنین تنها باید بر خداوند توکّل کنند

و برای پیامبر [شایسته] نباشد که خیانت کند [یعنی برای منافات نبوّت و خیانت برای احدی از انبیاء غلول (خیانت) وجود ندارد] و کسی که خیانت می‌‌کند در روز قیامت آنچه که خیانت کرده را [به حیثی] می‌‌آورد [که مردم می‌‌شناسند که او با آن خیانت کرده تا بر رئوس اشهاد (در حضور گواهان) مفتضح شود] سپس هر نفسی به آنچه که کسب کرده [به عین آن بنابر تجسّم اعمال] وفا (به تمامی داده) می‌‌شود و [با نقص ثواب یا زیادت عقاب] به آنان ظلم نمی‌‌شود

آیا پس کسی که [با اتّباع از رسول (ص) در امر او و نهی او] از خشنودی خداوند تبعیّت می‌‌کند مانند کسی است که با سخطی (خشمی) از خداوند [به سوی خدا] برگشته (رجوع کرده) و جایگاهش جهنّم است و [جهنّم] بد بازگشتگاهی است

برای آنها [یعنی تابعان رضوان خداوند و بائون (برگشت کنندگان) به سخط خداوند] درجاتی نزد خداوند هست [و اگرچه نزد مردم متساوی دیده می‌‌شوند] و خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنند بصیر است [و عمل هر کدام و درجه‌‌اش را بر حسب عمل او می‌‌داند و بر حسب آن به او جزاء می‌‌دهد]

همانا خداوند بر مؤمنین منّت گذاشته (نعمت داده) آنوقت که رسولی از خودشان (بشری مثل آنها و از سنخ آنها) را در [میان] آنها مبعوث کرد که [بعد از آنکه جهّالی بودند که نه کتابی و نه شریعتی را می‌‌شناختند] آیاتش را برای آنها بخواند و آنها را [از آنچه که برای انسان شایسته است که از آن پاکیزه شود] تزکیه کند (پاک گرداند) و به آنان کتاب و حکمت بیاموزد و اگرچه [آنها] قبل از آن البتّه در گمراهی واضحی (بدیهی) بودند

و آیا چون [در روز اُحُد] مصیبتی به شما اصابت کرد که مثل آن [در بَدْر] به شما اصابت کرده گفتید که این از کجا (چگونه) است؟ بگو آن از نزد خود شما است [با اختیار کردن فدیه گرفتن از اسیران در جنگ بَدْر و حال آنکه رسول (ص) به شما خبر داده بود که حکم دربارهٔ آنها کشتن است و با این وجود اصرار به فدیه گرفتن کردید و عواقب آن را در سال قابل (آینده) در اُحُد دیدید] همانا خداوند بر هر چیزی توانا است [پس بر اصابت به شما و اصابت به دشمن شما قدرت دارد و گاهی برای مصالح راجعه به استکمال نفوستان شما را خوار می‌‌نماید]

و آنچه در روز رویارویی دو گروه [در اُحُد در هزیمت (شکست) و قتل و جرح] به شما اصابت کرد پس به اجازهٔ (با اباحت تکوینی و ترخیص) خداوند بود [تا آنکه شما را امتحان کند] و برای این [بود] که مؤمنین را معلوم کند

و برای این [بود] که کسانی که نفاق ورزیدند را معلوم کند [تا دو فریق (گروه) با ظهور ایمان اینان و نفاق آنان متمایز شوند و علم او به آن دو ظاهر شود یا برای اینکه پیامبر که همان مظهر او است بداند زیرا علم او علم خداوند است] و به آنها گفته شد بیایید [بدون نظر به خودتان و حفظ کردن شما انفستان و عیالتان] در راه خدا جنگ کنید یا [از خودتان و عیالتان و اموالتان بدون نظر به امر خداوند و راه او] دفاع کنید، گفتند: اگر می‌‌دانستیم که [آنچه که شما در آن هستید] جنگ است حتماً از شما تبعیّت می‌‌کردیم [زیرا در جنگ آنچه که در آن احتمال غلبه باشد هست ولو در بعضی احیان، و این امر این‌‌چنین نیست برای اینکه در آن جز مغلوبیّت و هلاکت نیست] در آنروز آنها به کفر نزدیک‌‌تر از ایمان بودند [و معنی می‌‌دهد که آنان بر اسلام بودند لکن آنها با ظهور نفاقشان مانند این است که آنها بین کفر و ایمان واقع شدند و به کفر نزدیک‌‌تر گشتند] که آنچه که در قلوبشان نیست را با زبان‌‌هایشان می‌‌گویند، و خداوند به آنچه [از اعتماد بر اسباب و عدم اعتقاد به خداوند و به نبوّت نبیّ (ص)] که پنهان می‌‌کنند داناتر است

به کسانی که به (در حقّ) برادرانشان گفتند و نشستند: که اگر [در نشستن و عدم خروج از مدینه] از ما اطاعت می‌‌کردند کشته نمی‌‌شدند [به آنان] بگو پس اگر راستگو می‌‌باشید [که تدبیر شما، شما را ابقا می‌‌کند و اینکه برادرانتان چون از تدبیر شما و قول شما خارج شدند هلاک شدند] مرگ را از خودتان دور کنید

و هرگز مپندار [یا مپندارید که] کسانی که [انفس آنها] در راه خدا کشته شده‌‌اند مرده هستند بلکه [آنان] زنده هستند [در حالی که با رزق مناسب به مقام آنها] نزد پروردگارشان روزی داده می‌‌شوند

شادمانند به آنچه که خداوند از فضلش به آنها داده {فضل خداوند بر نعمت‌‌های او اطلاق می‌‌شود که آنها را به بندگان خویش از جهت کثرات آنها افاضه می‌‌کند مثل احکام رسالت و نعمت‌‌هایی که خداوند به سبب قبول احکام رسالت و عمل به آنها به آن به عباد پاداش می‌‌دهد، کما اینکه رحمت بر نعمت‌‌هایی اطلاق می‌‌شود که آن از جهت وحدت آنها به بندگان افاضه می‌‌شود مثل ولایت و آثار آن و مجازات (جزا دادن) به آن} و بشارت می‌‌دهند [یا خوشحالی می‌‌کنند یا طلب خوشحالی می‌‌کنند یا به خودشان یا به غیر خود] به کسانی از پشت سرشان که هنوز به آنها ملحق نشده‌‌اند [بشارت می‌‌دهند] که نه ترسی بر آنان است و نه آنها اندوهگین می‌‌شوند

بشارت می‌‌دهند به نعمت و فضل از خداوند {نعمت مانند رحمت، ولایت و هر آنچه که از آن صادر شود یا به آن منتهی شود است و فضل، رسالت و قبول احکام آن و مجازات (جزاء دادن) به آن است و لذلک نعمت به علی (ع) و فضل به محمّد (ص) تفسیر شده}و همانا خداوند اجر مؤمنین را ضایع نمی‌‌کند

کسانی که بعد از آنکه به آنها رنج رسید خداوند و رسول را استجابت کردند برای کسانی از آنها که احسان کرده‌‌اند و تقوا پیشه نمودند اجری عظیم هست

کسانی که مردم به آنها گفتند: همانا مردم (ابوسفیان و اصحابش) برای شما جمع شده‌‌اند پس از آنان بترسید، پس ایمان آنان بیشتر شد و گفتند خداوند ما را کافی است و چه خوب وکیلی است {برای اینکه متوسّل به خداوند بعد از اتّصال به خلفای او به سبب ایمان وقتی که بلیّه به او دَهَم (فروگرفتن چیزی به انبوه، ناگاه رسیدن/آمدن، هجوم آوردن) آید اتّصال ایمانیش زیاد می‌‌شود و توسّلش و ایمانش قوی می‌‌شود}

پس [از حمراء الاسد (موضعی بین حرمین در هشت میلی از مدینه) یا از بدر صغری همراه] با نعمتی و فضلی از خداوند بازگشتند [یعنی همراه با نعمتى از خداوند و آن عافیت آنها از جنگ و سلامتی آنها از اثر جراح است که به آنها بود و قوّت از قلب و ایمان؛ و فضل، شرف و صیت (آوازه) و ارعاب قلوب اعداء است یا نعمتى که آن از تجارات در بدر به آنها رسید است و فضل همان سودی است که از دو برابر آنچه که داشتند به آن رسیدند، یا نعمت همان علی (ع) و فضل همان محمّد (ص) است، حال آنکه] بدیی [نه از دشمنانشان و نه از جراحاتشان] آنها را مسّ (لمس، اصابت) نکرد [و حیثی که با آنچه که از جراح به آنها بود امتثال امر او را کردند] و از رضای خداوند تبعیّت کردند و خداوند دارندهٔ فضلی بزرگ است [پس در آخرت با آنچه که نه حدّ دارد و نه چشمی دیده است به آنها تفضّل می‌‌کند]

جز این نیست که آن شیطان است که دوستانش را می‌‌ترساند پس از آنها [شیطان و کسانی که با او هستند یا از اولیاء شیطان] هراس مدارید و از من ترسان باشید [زیرا ضرر از هر ضرر زننده‌‌ای به احدی نمی‌‌رسد مگر به اجازهٔ من] اگر مؤمن می‌‌باشید [زیرا شأن ایمان و اعتقاد به توحید خدا این است که مؤمن جز به خداوند امید نمی‌‌دارد و جز از خداوند نمی‌‌ترسد]

و کسانی (منافقین متخلّف از جهاد) که [در ذهاب (رفتن)] به سوی کفر می‌‌شتابند نباید تو را غمگین کنند آنها هرگز به چیزی [از ضرر] به خداوند (به اولیاء خداوند و مظاهر او در زمین) ضرر نخواهند رساند، خداوند می‌‌خواهد که در آخرت بهره‌‌ای برای آنها قرار ندهد و برای آنها [در دنیا و آخرت] عذابی بزرگ هست

همانا کسانی که کفر را به جای ایمان خریدند هرگز چیزی به خداوند زیان نخواهند رساند و [در دنیا و آخرت] برای آنها عذابی دردناک هست

و آنان که کفر ورزیدند نباید گمان کنند که آنچه که [با اطالهٔ عمر] به آنها مهلت می‌‌دهیم به عنوان خیر برای انفس آنها است جز این نیست که عمر را برای آنها طولانی می‌‌کنیم تا به گناه بیفزایند و برای آنها [در دنیا و آخرت] عذابی خوار کننده هست

خداوند را نباشد (نسزد) که مؤمنان را بر این حالی که شما بر آن هستید [از اختلاط مخلص به منافق و محقّق به منتحل] رها کند [بلکه خوی قدیم او ابتلاء و امتحان به تکالیف مخالف با هوی است] تا آنکه خبیث را از پاک متمایز کند و خداوند را نباشد که شما را بر غیب مطّلع سازد و لکن خداوند کسی از رسولانش را که بخواهد بر می‌‌گزیند [پس دربارهٔ آنچه که آن از شما غیب است به رأی خود نگویید، از گفتارتان که اگر چنین می‌‌بود حتماً چنان می‌‌شد، و از نسبت دادن خیر و شرّ به بندگان] پس به خداوند و رسول او ایمان بیاورید [اذعان کنید یا حقیقتاً اسلام آورید چنانکه ظاهراً اسلام آوردید یا با ایمان خاصّ و بیعت خاصّه و قبول دعوت باطنه ایمان بیاورید] و اگر ایمان بیاورید [یعنی اذعان کنید یا با بیعت عامّه اسلام آورید یا با بیعت خاصّه ایمان بیاورید] و [با اتّباع از خلفای او در آنچه که به آن امر کرده‌‌اند و از آن نهی کرده‌‌اند از سخط خداوند] پروا کنید [یا با بیعت خاصّه از انحراف از طریق بپرهیزید، یا بعد از بیعت خاصّه و دخول در آن از خروج از طریق بپرهیزید] پس برای شما پاداشی عظیم هست

و کسانی که به آنچه که خداوند از فضلش به ایشان داده بُخل می‌‌ورزند نباید گمان کنند که آن (بُخل) برای آنها خیر است بلکه آن برای آنها شرّ است بزودی آنچه که به آن بُخل می‌‌ورزیدند در روز قیامت طوق [گردن]شان خواهد شد و میراث آسمان‌‌ها و زمین [یعنی آنچه که در آسمان‌‌ها و زمین است] برای خداوند است [پس بر عاقل نسزد که به آن بخل ورزد و با دست خودش آن را عطاء نکند یا که به ملک غیر بخل ورزد و آن را به امر او عطاء نکند یا معنی می‌‌دهد میراث، این آسمان‌‌ها و آنچه که در آن است و زمین و آنچه که در آن است از عالم کبیر و صغیر برای خداوند است، یعنی همه فانی می‌‌شوند و خدای واحد قهّار وارث آنها و بر آنچه که در آنها است باقی می‌‌ماند؛ پس چرا مرد به متروکٌ به اهمیّت دهد و بخل ورزد؟!] و خداوند به آنچه [از بُخل و اعطاء] که عمل می‌‌کنید آگاه است

هرآینه خداوند گفتهٔ کسانی (یهود) که گفتند: همانا خداوند فقیر است و ما دارا هستیم را شنید، بزودی آنچه را که گفتند و کشتن به غیر حقّ آنها پیامبران را خواهیم نوشت و می‌‌گوییم عذاب حریق (آتش) را بچشید

آن (عذاب) به (سبب) آنچه است که دستانتان از پیش فرستاده و همانا خداوند ظالم بر بندگان نیست

کسانی که گفتند: همانا خداوند [در تورات] با ما عهد کرده که به رسولی ایمان نیاوریم تا اینکه قربانیی نزد ما بیاورد که آتش آن را بخورد، [به آنها] بگو: رسولانی قبل از من [از اسلاف شما که همنوعان بر آنها می‌‌باشید] با بیّنات [و معجزات بسیار غیر از آنچه که گفتید] و با آنچه که گفتید نزد شما آمدند اگر [در این دعوی] راستگو می‌‌باشید پس چرا آنها را کشتید؟

پس اگر تو را تکذیب کردند [محزون مشو] که رسولانی که قبل از تو بیّنات (معجزات واضح و موضح) و زُبُر (حِکَم و مواعظ) و کتاب منیر (نور دهنده) آوردند را [نیز] تکذیب کرده‌‌اند {بیّنات معجزات واضح یا موضح که آنها از آثار رسالت و مصدّقات آن یا حجّت‌‌های دالّ بر صدق رسالتشان یا احکام قالبیّه دالّ بر صدق آنها است، و زُبُر، حِکم و مواعظ است که همان آثار ولایت دالّ بر حقّ بودن آنها و صدق آنها است، کتاب منیر، احکام رسالت است که قلوب عاملین به آن را ضیاء می‌‌دهد و صدق رسولان را در رسالتشان منیر می‌‌نماید یا که فی انفسها واضح می‌‌کند و کتاب تدوینی صورت این احکام است}

هر نفسی چشندهٔ مرگ است و جز این نیست که در روز قیامت [یعنی در روز قیام شما نزد خداوند] بطور کامل اجر داده می‌‌شوید پس هر کس از آتش بر کناری رفت (دور شد) و به جنّت داخل شد پس [با نجات و نعیم آخرت] رستگار شده و حیات دنیا جز متاع غرور (فریب) نیست

حتماً و حتماً در اموالتان و جان‌‌هایتان ابتلاء می‌‌شوید [تا شما را از آنچه که شایسته نیست که خلیط (آمیخته) با ایمانتان باشد خالص نماید] {و ابتلاء در اموال با تکلیف اخراج حقوق از آنها یا با تکلیف قضاء (برآوردن) حوائج و حفظ نفوس و حقوق و صلهٔ ارحام به آنها، یا با اتلاف آنها با آفات زمینی و آسمانی است، و ابتلاء در نفوس به تکلیف جهاد و حجّ و سایر عبادات است، یا به آفات بدنی و نفسی است} و حتماً از کسانی که قبل از شما کتاب داده شدند (یهود و نصاری) و از کسانی که شرک ورزیدند اذیّت بسیار می‌‌شنوید [مانند هجاء (هجو کردن) رسول (ص) و طعن در دین شما و لُمَز (عیب جوئی) مؤمنین و تخویف (ترساندن) به قتل و اسارت و نهب (غارت) و شماتت کردن به شما و غیر آن] و اگر صبر کنید [و در دین مضطرب نشوید و با جَزَع از ثبات در دین خارج نشوید و به مکافات دادن با زبان‌‌ها و دست‌‌ها بر نیایید] و [از مکافات کردن با اسائت به آنها] تقوا پیشه کنید [و از آنچه که مخالف رضای خداوند است که در دینتان تمکّن یابید و به صفت عزیمت (داشتن اراده) و ثبات متفضّل شوید] پس همانا آن (صبر و تقوا) از عزم در امور است

و [ای امّت محمّد (ص) به یاد آورید] آنوقتی را که خداوند از کسانی که کتاب داده شدند پیمان گرفت [تا شما بر ذکر (یاد) از آن باشید و مثل آنها نگردید، به اینکه میثاقی (پیمانی) که محمّد (ص) به ولایت علی (ع) بر شما می‌‌گیرد را ترک کنید و به اینکه ولایت او را بر کسانی که از شما غایب هستند تبیین کنید] که حتماً و حتماً آن را برای مردم بیان کنید و آن را کتمان نکنید، پس آن [کتاب یا میثاق یا تبیین محمّد (ص)] را در ورای پشتشان به دور افکندند (مراعات نکردند) و آن را به بهایی اندک [از اعراض دنیا و اغراض آن] فروختند [بلکه به دور انداختن اکتفاء نکردند و آن را آلت توسّل به حطام (آشغال روی هم ریخته) دنیا قرار دادند] و چه بد است آنچه را که خرید و فروش می‌‌کنند

هرگز مپندار کسانی که به آنچه که عمل کرده‌‌اند [در حالی که به اعمال فاسدهٔ خود عُجب می‌‌ورزیدند و] مسرورند و دوست دارند که به آنچه [از طاعات و افعال مرضیّه] که انجام نداده‌‌اند ستوده شوند پس هرگز رهائی از عذاب را برای آنها مپندار و [به سبب اعجاب آنها به اعمال فاسدهٔ مردودشان و اگرچه در صورت عبادات باشد] آنها عذابی دردناک دارند

[آنها از خداوند منحرف شدند و میثاق او را به بهای اندک از اعراض دنیا فروختند] و (حال آنکه) مُلک آسمان‌‌ها [یعنی آسمان‌‌های ارواح] و زمین [یعنی زمین اشباح نورانی و ظلمانی] برای خداوند است {هر آنچه که جهت فاعلیّت در آن ظاهرتر و جهت قبول مخفی‌‌تر باشد اجدر (شایسته‌‌تر) به اسم آسمان است، و آنچه که به عکس باشد پس احری (درخورتر) به اسم زمین است} [پس کسی که برای طلب آنچه که در ملک او است از او منحرف شود در طلبش خطاءکار است برای اینکه او کسی می‌‌باشد که حرث (کشتکاری) دنیا را می‌‌خواسته و حرث دنیا و آخرت نزد خداوند است] و خداوند بر هر چیزی توانا است [و بر اعطاء بدون اشتراء (خرید و فروش) آنچه که با میثاق اشتراء می‌‌کنند و بر اتلاف آنچه که با میثاق او اشتراء می‌‌کنند قدرت دارد]

همانا در خلق آسمان‌‌ها و زمین و پشت سر هم آمدن شب و روز [به تعاقب آن دو و تخالف آن دو بر زیادت و نقیصه و به آثار مترتّبه بر آن دو از اختلاف فصول زمین و تولید مرکبّات تامّه و ناقصه] البتّه نشانه‌‌هایی برای دارندگان لُبّ (مغز) (خردمندان) [دالّ بر علم او تعالی و حکمت او و عمومیّت قدرت او و مالکیت او و کمال عنایت او به خلقش] هست

آنان [کسانی هستند که با بیعت خاصّهٔ ولویّه بیعت کرده‌‌اند و دعوت باطنه را قبول نمودند و به ولایت علی (ع) اقرار کردند] که [در جمیع احوالشان] ایستاده و نشسته و [آرمیده] بر پهلوهایشان خداوند را یاد می‌‌کنند [زیرا صاحب لُبّ که ولایت را قبول کرده و با تلقیح ولایت دارای لبّ گشته است در احوال خود خالی از ذکر خداوند نمی‌‌شود] و در خلق آسمان‌‌ها و زمین تفکّر می‌‌کنند [که ای] پروردگار ما این [مخلوق از آسمان‌‌ها و زمین و آنچه که در آن دو است] را به باطل نیافریده‌‌ای، [و وقتی که سالکان به شیخ خود وصل شوند حالاً و قالاً می‌‌گویند:] تو [از معرفت (شناختن) امثال ما و وصول اشباه (شبیه‌‌ها) ما به ساحت جلالت و از آنچه که تصوّر کنندگان آن را تصوّر می‌‌کنند] منزّهی، [و برای آنان عالم ظلمت و نور ظاهر می‌‌شود و آلام (رنج‌‌ها) دار فتنه و غرور و لذّات نعیم جنان و راحتی‌‌های دار سرور را می‌‌چشند و مشاهده می‌‌کنند، و می‌‌شناسند که انسان برزخ بین جحیم و جنان است] پس [از نیران (آتش) به پروردگارشان پناه می‌‌برند و می‌‌گویند:] ما را از عذاب آتش حفظ بفرما

[در حالی که متضرّع بر او هستند می‌‌گویند: ای] پروردگار ما همانا هر کس را که تو در آتش داخل کنی پس هرآینه او را خوار کرده‌‌ای و ظالمان هیچ یاوری ندارند

[ای] پروردگار ما همانا ما شنیدیم صدای منادیی را [از وجود خود که همان عقلی که ما را به تسلیم و انقیاد دعوت می‌‌کند و منادیی از خارج از وجود خود همان نبیّ عصر ما و خلیفهٔ او] که [به بندگانت] به ایمان نداء می‌‌دهد که به پروردگارتان ایمان بیاورید پس [اجابت کردیم او را و به تو] ایمان آوردیم [و به تو پناه آوردیم]، [ای] پروردگار ما پس گناهان ما را بیامرز و سیّئات ما را از ما بپوشان (زایل کن) و ما را با نیکان بمیران [یعنی جمیع فعلیّات ما را بگیر]

[ای] پروردگار ما، آنچه که بر [زبان] رسولانت [از استخلاف (جانشینی) در زمین و بقاء به خلافت تو و تمکین در دین و تبدیل خوف به امن] به ما وعده دادی را به ما بده و در روز قیامت ما را [به بقاء نقیصه تا که این نقیصه ظاهر شود و به آن مفتضح شویم] رسوا (مفتضح) نکن همانا تو خلف وعده نمی‌‌کنی

پس پروردگار آنها بر آنان اجابت کرد [به این] که من عمل عاملی از شما را از مذکّر یا مؤنّث ضایع نمی‌‌کنم [پس به شما از وقایت (حفظ کردن) و مغفرت و تکفیر (پوشاندن) و توفیت (تمام بدادن) و ایتاء به قدر استعدادتان به اعمالتان عطاء می‌‌کنم]، بعضی از شما [ناشی] از بعضی دیگر [به توالد، یا مردان ناشی از زنان، و زنان از مردان، یا بعضى از شما از سنخ بعضى دیگر] هستید پس کسانی که [از وطن‌‌های صوری مانع از اقامهٔ عبادت و اظهار دین به مدینهٔ رسول (ص) به طلب دین یا برای تمکّن از اظهار دین و عبادت، یا به بلد (شهر، سرزمین) یعنی بلدی که در آن دین طلب می‌‌کردند، یا در آن از اظهار دین، یا اقامهٔ مراسم آن متمکّن می‌‌شدند، یا از دار الشّرک باطنی که همان نفس امّاره سپس لوّامه است] هجرت کردند یا از دیار صوریشان یا معنویشان اخراج شدند و در راه من [یعنی در راه مدینه یا در راه رسول (ص)، یا در راه تحصیل دین، یا طریق قلب و ولایت است که آن سبیل الله حقیقی است] اذیّت شدند و [با جهاد صوری یا با جهاد معنوی] جنگ کردند و [از حیات حیوانیشان با شمشیرهای دشمنان ظاهری یا از انانیّاتشان] کشته شدند حتماً و حتماً [انانیّاتشان و لوازم انانیّاتشان از] سیّئات [قالبی] آنها را از آنها می‌‌پوشانم (زائل می‌‌کنم) و قطعاً به عنوان ثواب (پاداش) [یعنی در حالی که آنها جزاء داده شدگان] از نزد خداوند [هستند] آنها را در جنّت‌‌هایی که تحت [درختان آنها یا عمارات آنها یا قِطَع (قطعات تفکیک شده)] آنها نهر‌‌ها جاری می‌‌شود داخل می‌‌کنم و خداوند است که پاداش نیکو [تنها] نزد او است

چرخیدن (گردش کردن، رفت و آمد) کسانی که کفر ورزیده‌‌اند در شهرها {تقلّب کنایه از سعهٔ آنها و راحت آنها و تجارات رابحهٔ (سودآور) آنها و تمکّن آنها از آنچه که اراده کرده‌‌اند است} نباید تو را فریب بدهد

[آن تقلّب] متاعی اندک است سپس منزلگاه آنها جهنّم است و [جهنّم] چه بد گهواره‌‌ای است

لکن کسانی که از پروردگارشان هراس داشتند برای آنها جنّت‌‌هایی هست که از تحت آنها نهرها جاری می‌‌شود در آنها [بدون زوال] ماندگار هستند، از نزد خداوند پذیرائی شوند و آنچه که نزد خداوند است برای نیکان بهتر است [از آنچه که فجّار در آن می‌‌چرخند (گردش می‌‌کنند)]

و همانا از اهل کتاب البتّه کسانی هستند [که به خداوند کفر می‌‌ورزند و جهنّم برای آنها هست و اینکه از آنها کسانی هستند] که به خداوند و آنچه که به شما نازل شده [از کتاب و شریعت] ایمان می‌‌آورند و به آنچه که به آنها [از کتبشان و شرایعشان] نازل شده بر خداوند خاشعند، آیات خداوند را [مثل کفّار از آنها و مثل منافقان امّت محمّد (ص)] به بهایی اندک نمی‌‌فروشند آنان اجر (پاداش) خود را نزد پروردگارشان دارند همانا خداوند سریع حساب کننده است [برای اینکه حسابى او را از حسابى مشغول نمی‌‌دارد و چیزی از عمل او شاذّ نمی‌‌شود و چیزی از او غایب نمی‌‌شود و همه را دفعتاً واحده (یکباره) در طرفه العین محاسبه می‌‌کند]

ای کسانی که [با ایمان عامّ و بیعت عامّهٔ نبویّه یا با ایمان خاصّ و بیعت خاصّهٔ ولویّه و قبول دعوت باطنه] ایمان آورده‌‌اید صبر کنید {صبر حبس نفس و منع آن از مقتضاهای آن است، صبر از معاصی حبس نفس است از مقتضای قوای شهویّه و غضبیّه و شیطانیّهٔ آن بدون اذن و اباحه از خداوند، و صبر بر طاعات حبس نفس است از خروج از مقام تسلیم و انقیاد زیرا نفس به قوّت شیطانی خود اقتضای استبداد و انانیّت می‌‌نماید، و صبر بر مصائب حبس نفس است از جزع حین ورود امر غیر ملایم بر آن برای اینکه آن وقتی که تمکّن از دفع آن ندارد اقتضای جزع و اضطراب و التجاء به غیر خود و التماس دفع از او هنگام ورود منافی آن را می‌‌کند یا از انتقام بر آن وقتی از آنچه باشد که بر آن انتقام گرفته می‌‌شود} و یکدیگر را به ایستادگی [بر صبر بر مصائب یا بر طاعات یا از معاصی] وا دارید {مصابره به معنی حمل (وادار کردن) هر یک یکدیگر را بر صبر بر مصائب یا بر طاعات یا از معاصی یا به معنی مغالبه (به هم غلبه کردن) در صبر است} و مرابطه کنید (مرزبانی کنید، یا مراد از آن اتّصال به امام با بیعت خاصّهٔ ولویّه، یا با تبعیّت و انقیاد در احکام، یا اتّصال به ملکوت امام است) و [در ترک آنچه که به آن از صبر، و مصابره و مرابطه امر شده‌‌اید و از خداوند بعد از مرابطه در غفلت یا اعراض از متجلّا] از [سخط و عذاب] خداوند بهراسید [برای اینکه کسی که بعد کفر بورزد پس خداوند او را به عذابی عذاب می‌‌کند که احدی از جهانیان را با آن عذاب نکند] راجی به اینکه شما رستگار شوید.

ای مردم از پروردگارتان پروا کنید که شما را از نفسی واحد آفرید و از آن، جفت آن را خلق کرد و از آن دو، مردانی بسیار و زنانی برانگیخت و از خداوند بهراسید که به [نام] او از یکدیگر مسئلت (درخواست) کنید، و دربارهٔ رحِم‌‌ها (خویشان)، همانا خداوند بر شما [ای امرشدگان به تقوا و مراعات ارحام و حفظ اموال ایتام] مراقب می‌‌باشد [و بر خیانت نهانی و آشکار شما اطّلاع دارد]

و به یتیمان [بعد از حفظ و انس (پی بردن به) رشد از آنها] اموالشان را بدهید و [اموال] پستِ (بی ارزش) [خود] را با خوب (مرغوب) [از اموال آنها] تبدیل نکنید و اموال آنها را با اموال خود نخورید همانا آن گناه بزرگی (ذنب عظیمی) می‌‌باشد [چون منع یتیمان از حقّشان به هر معنی که باشد به عنوان ظلم بر مظلومی می‌‌باشد که مستحقّ بر ترحّم می‌‌باشد]

و [ای ناظران در امر یتیمان وقتی که به چشمداشت اموال آنها (مؤنّث) نکاح با آنها را خواستید] اگر خوف کردید که [با تقصیر کردن] دربارهٔ یتیمان [مؤنّث، در حقّ آنها] قسط (دادگری) نکنید پس [نکاح کردن با آنها (دختران) را واگذارید و] از زنان آنکه برای شما گوارا است را نکاح کنید دو تا یا سه تا یا چهار تا، پس اگر [ای راغبان (رغبت کنندگان) در نکاح] خوف کردید که [که بین آنها (زنان) وقتی که بیشتر از یکی باشند] عدالت نورزید پس با یکی [زن آزاد]، یا [اگر خوف تقصیر کردن در حقّ زن آزاد را دارید] با آنکه دستان شما مالک شده (کنیز) [نکاح کنید]، آن ادنی [کمتر، پایین‌‌تر] از این است تا [از حقّ] منحرف (متمایل) نشوید [یا مخارج زندگی را مهیّا نکنید و دچار عُسر (سختی) شوید]

و [ای ازواج] به عنوان هدیه به زنان مهریهٔ آنها را بدهید [یعنی ای ازواج یا ای اولیاء، مهریّهٔ آنها (زنان) را به آنها بدهید، زیرا آن هدیه‌‌ای برای آنها (زنان) است، پس بر شما نیست که آن را بگیرید] و اگر [آنها (زنان)] خودشان چیزی از آن [صداق (مهریه)] را به شما دادند، پس آن را نوشین و گوارا بخورید (مصرف کنید)

و اموالتان را که خداوند برای قوام (استواری، زندگی) شما قرار داده به سفیهان ندهید {کسی که بین نافع (نفع رساننده) و ضارّ (ضرر رساننده) تمیز دهد و بر جلب نافع و دفع ضارّ توانایی یابد عاقل و رشید نامیده می‌‌شود، و کسی که تمیز ندهد یا توانایی نیابد سفیه نامیده می‌‌شود} و با آن به آنان روزی بدهید و به آنها پوشاک بدهید [به اینکه آنها را برای تحصیل رزقشان و کسوتشان (پوشاکشان) از آن با عمل (به کار انداختن) کردن آن متمکّن در آنها کنید به حیثی که از اصل مال چیزی کم نشود چه در آن با عمل کردن در آن زیاد شود یا نه] و به آنها سخن نیک بگویید [نه ازدراء (بی احترامی و تحقیر و مسخره کردن) و لوم (سرزنش)]

و یتیمان را [با اختبار (آزمودن فرد برای شناخت توانایی‌‌های وی) احوالشان از اوان تمیز آنها و زمان خردسالیشان] آزمایش کنید تا آنکه وقتی که به نکاح برسند پس اگر به رشد از آنها [و عدم تضییع بر مال] پی بردید پس اموالشان را به آنان ردّ کنید و آنها را با اسراف کردن (تجاوز کردن از حدّ معروف) و شتابان مخورید [از خوف این] که [مبادا] کبیر شوند [یا در حالی که مبادرت کننده به بزرگ شدن هستند] و هر کس که [از اموال آنان با عدم اشتغالش به آن از معیشت خود یا به عدم احتیاجش به آن برای غنایش فی نفسه] غنی (بی نیاز) باشد پس باید عفت ورزد و هر کس که [به خاطر اشتغالش بواسطهٔ اصلاح اموال آنها از مرمت معیشت خود یا فی نفسه] فقیر باشد پس باید به [قدر] معروف بخورد {أکل بمعروف نزد شرع و عقل به قدر اجرت اشتغالش از اصلاح معیشت خود است و نه اصلاح معیشت خود از اموال آنها و اگرچه عمل اضعاف (چند برابر) آن را کرده باشد} پس وقتی که اموالشان را به آنها ردّ می‌‌کنید پس بر آنها شاهد بگیرید [و در آنچه که او و غیر او بر آن اطّلاع ندارند خیانت نکنید برای اینکه خداوند بر شما شاهد است و شما را به دقیق (کوچک) آنچه که نزد شما هست و جلیل (بزرگ) آن محاسبه می‌‌کند] و حسابگری خداوند کافی است

از ماترک والدان (پدر و مادر) و نزدیکان برای مردان نصیبی هست و از ماترک والدان (پدر و مادر) و نزدیکان برای زنان از آنچه از آن اندک یا زیاد است نصیبی از نصیب مفروض هست

و وقتی که قرابتداران [از غیر ورّاث] و یتیمان [از غیر قرابتداران] و مساکین برای تقسیم حاضر می‌‌شوند پس، از آن [به عنوان تصدّق بر آنان و از جهت تطییب بر نفوسشان] به آنها روزی بدهید {آن مورث ترویح مورّث (ارث گذار) و برکت وارث است} [و آنها را با دستانتان و زبان‌‌هایتان اذیّت نکنید] و به آنها سخن نیک بگویید [به استقلال (کم دیدن و اندک شمردن) عطیّه (هدیه) شده و اعتذار (عذرخواهی، پوزش) از آن و احترام به آنان بیش از سایر اوقات]

و باید بترسند کسانی که پس از خود فرزندان ضعیفی به جای می‌‌گذارند که برای [سرنوشت] آنها بیمناک هستند [که این دار (خانه، سرای) دار مکافات است و باید بدانند که آنچه که به آن دربارهٔ یتیمانِ غیر، دَین (قرار، حکم) می‌‌کنند دربارهٔ یتیمانشان دَین می‌‌شود] پس باید [در خیانت کردن در حقّ آنان و توانی (سستی) کردن در تربیتشان و خشونت کردن در گفتار با آنها] از خداوند بهراسند و باید گفتاری محکم [به آنها] بگویند [که آنها را بر عدم انقیاد جری نکند و زائد بر قدر تربیتشان آنها را زجر (منع) ننماید]

همانا کسانی که اموال یتیمان را به ظلم می‌‌خورند جز این نیست که [با خوردن اموال یتیمان] آتش را در شکم‌‌های خود فرو می‌‌برند (داخل می‌‌کنند) و بزودی با آتش سوزانده خواهند شد

خداوند دربارهٔ [میراث] اولادتان، برای مذکّر مثل بهرهٔ دو مؤنّث را به شما توصیه می‌‌کند، پس اگر دختران بیش از دو تا باشند پس دو ثلث ماترک برای آنها (دختران) است و اگر واحده باشد پس نصف برای او (دختر) است و اگر فرزندی داشت برای پدر و مادر برای هر کدام از آن دو یک ششم از ماترک است، و اگر فرزندی نداشته باشد و ورثهٔ او پدر و مادرش باشند پس برای مادرش یک ثلث [از ما ترک] است و اگر اِخوتی (برادران و خواهرانی) داشت پس برای مادرش یک ششم است [اینها] بعد از وصیّتی است که به آن وصیّت کرده یا دین[ی که باید اداء شود] هستند، نمی‌‌دانید کدامیک از پدرانتان و فرزندانتان برای شما از جهت نفع اقرب (نزدیکتر) هستند [این فرض (وجوب) این تقسیم] به عنوان فریضه‌‌ای از خداوند است همانا خداوند دانا و حکیم می‌‌باشد [و بر جاهل عاجز نسزد که با او مخالفت نماید و آنچه که او امر کرده است را تغییر دهد]

و برای شما (مردان) نصف ماترک ازواجتان است اگر آنها (زنان) فرزندی نداشته باشند، پس اگر آنها (زنان) فرزندی داشته باشند پس بعد از وصیّتی که به آن وصیّت می‌‌کنند یا دین[ی که باید اداء شود] پس ربع از ماترک [زنان] برای شما است و ربع از ماترک شما (مردان) برای آنها (زنان) است اگر شما فرزند نداشته باشید، و اگر شما فرزند داشتید بعد از وصیّتی که به آن وصیّت می‌‌کنید یا دین[ی که باید اداء شود] پس ثُمُن (یک هشتم) از ماترک شما برای آنها (زنان) است و اگر مردی برادری و خواهری یا زنی وارث او باشد یا زن و (در حالی که) برادر یا خواهر داشت پس برای هر کدام از آن دو، سُدس (یک ششم) است و اگر بیش از آن بودند پس آنها بعد از وصیّتی که به آن وصیّت شده یا دین[ی که باید اداء شود] در ثلث شریک هستند [در صورتی که] غیر ضرر رسان [به زیاده بر ثلث، یا با اقرار به قصد اضرار بر وارث] هستند، [این] وصیّتی (توصیّه کردن) از خداوند است و خداوند دانا [است پس با او مخالفت نکنید] و بردبار است [پس به عدم تعجیل مؤاخذهٔ او مغرور نشوید و از معاقبت (اِعمال مجازات) او در عاقبت بر حذر باشید]

این [که شما را به آن امر کردیم از آداب معاشرت در حقّ یتیمان و ازواج و توراث] حدود خداوند است {حدود به معنی قُرقگاه و به این معنی است که کسی که از آن تجاوز کند، غیلان (شیران، دیوان، بدبختی و مصیبت) او را بدرند و کسی که داخل آن شود ایمن باشد} و کسی که از خداوند و رسولش [در محافظت بر حدود او] اطاعت کند [از خواصّ خداوند گردد، و کسی که از خواصّ خداوند گردید] او را به جنّت‌‌هایی داخل می‌‌کند که از زیر آنها نهر‌‌ها جاری است ماندگار در آن هستند و آن کامیابی بزرگی است

و کسی که به خداوند و رسولش عصیان بورزد و از حدود او تعدّی نماید، او داخل آتشی می‌‌شود که در آن ماندگار است و برای او عذاب خوار کننده‌‌ای هست

و از زنان شما کسانی که زشتکاری بجا آورند پس چهار شاهد [مرد از مؤمنین] از خود علیهنّ [بر مقابل آن زنان را شاهد] بگیرید پس اگر [به کیفیّت اعتبار شده در شهادت بر زنا] شهادت دادند پس آنها (زنان) را در خانه‌‌ها سکنی دهید تا مرگ آنها (زنان) را فراخواند یا خداوند برای آنها (زنان) راهی قرار دهد

و آن دو کس از شما که آن را بجا آورند پس آن دو را [با زجر (منع مکلّف از انجام متعلّق آن) مرد و حبس (بازداشتن از تصرّف در برخی امور خویش) زن] بیازارید پس اگر [آن دو] توبه کردند و [آن دو] به صلاح باز آمدند پس متعرّض آن دو مشوید [و راه آن دو را خالی کنید] که خداوند بسیار توبه (التفات) کننده و رحیم می‌‌باشد [و توبه (بازگشتن) می‌‌کند بر کسی که توبه کند و رحم می‌‌کند بر کسی که نادم است]

جز این نیست که توبه بر خداوند برای کسانی است که از روی جهالت عمل بد می‌‌کنند سپس نزدیک است که توبه (بازگشت) کنند پس ایشان را، خداوند بر آنها توبه (التفات) می‌‌کند و خداوند دانا و حکیم می‌‌باشد [و اقتضاء حکمت او که همان مراقبت دقیق امور و اعطاء حقّ هر ذیحقّی به او است با علم به استعداد عباد و استحقاق آنها حین توبۀ عبد و قرب (نزدیکی) او به سرای اصلیش و استحقاق او بر قبول و وصول به سرای خود، قبول توبۀ او است]

و توبه برای کسانی که به سیّئات عمل می‌‌کنند نیست تا وقتی که مرگ به هر کدام از آنها حاضر شود [یعنی مرگ را معاینه کند] بگوید که من الآن توبه کردم، و نه کسانی که می‌‌میرند [در حالی که] کافرند، آنان را برایشان عذابی دردناک آماده کرده‌‌ایم

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید بر شما حلال نمی‌‌شود که با کراهت زنان آنها (زنان) را به ارث ببرید و به آنها سخت نگیرید [یعنی آنها (زنان) را به جهت ضرار (زیان رساندن) از نکاح کردن منع نکنید] تا بعضی از آنچه که به آنها داده‌‌اید را ببرید مگر آنکه زشتکاری آشکاری بیاورند [آنچه که منجر به شقاق (ستیزه‌‌گری، ناسازگاری، اختلاف، شکاف، مشاجره) با ازواج می‌‌شود زیرا آن در این صورت فدیه گرفتن از مهر و غیر آن و خُلع آنها (زنان) را برای آنان (مردان) حلال می‌‌کند] {خُلع به طلاق در ازای دریافت مالی معیّن (فدیّه) از زوجه با کراهت وی از زوج گفته می‌‌شود} و با آنها (زنان) به نیکی [به آنچه که عقل و شرع آن را می‌‌پسندد] معاشرت کنید پس اگر از آنها کراهت داشتید پس چه بسا از چیزی کراهت داشته باشید و خداوند در آن خوبی زیادی قرار بدهد

و اگر خواستید زوجی را جای زوجی [دیگر] جایگزین کنید و به یکی از آن دو [زن] مال زیاد داده‌‌اید پس چیزی از آن را باز پس نگیرید آیا آن را با تهمت زدن می‌‌گیرید؟ و [حال آنکه آن] گناهی آشکار است

و چگونه آن را می‌‌گیرید و (حال آنکه) بعضی از شما [آبش را] به بعضی [از آنها] خالی کرده {أفاض به معنی ریختن، خالی کردن، افشاندن، سیل روانه کردن، سرریز کردن، جام را پر کردن، لبریز کردن، باز کردن، گشودن و ... است} [و با آنچه که آن را داده‌‌اید استحلال (طلب حلال نمودن) رحم او را کرده‌‌اید] و [آنها (زنان)] از شما پیمانی سخت گرفته‌‌اند [همان کلمه‌‌ای که خداوند آن را میثاقى اکید بین ازواج قرار داده و بر آن احکام سخت بسیاری را برای زوج بر عهدهٔ زوجه و برای زوجه بر عهدهٔ زوج مترتّب ساخته است]

و با آنچه که پدرانتان [و جد و بالاتر] از زنان نکاح کرده‌‌اند نکاح نکنید [که مستحقّ عقوبت بر آن می‌‌شوید] مگر آنچه که قبلاً رُخ داده [که عقوبت بر آن نیست]، قطعاً آن کار بسیار بد و چندش‌‌آور و بد راهی است

حرام شد بر شما [نکاح کردن با] مادرانتان و دخترانتان و خواهرانتان و عمّه‌‌هایتان و خاله‌‌هایتان و دختران برادر و دختران خواهر و مادران شما که به شما شیر داده‌‌اند و خواهران شما از شیر خوردن و مادران زنانتان و دختران زنانتان که در دامان شمایند از زنان شما که به آنها داخل کرده‌‌اید پس اگر به آنها داخل نکرده‌‌اید پس گناهی بر شما نیست و حلیله‌‌هایِ (زنانی که با مردی در منزل زندگی می‌‌کنند) پسران شما که از صُلب (دودمان) شمایند [و نوه و پائین‌‌تر، نه کسانی که مردم آنها را پسران شما می‌‌خوانند] و اینکه بین دو خواهر را جمع کنید مگر آنچه که رُخ داده است همانا خداوند بسیار آمرزنده [که آنچه که از جهل واقع می‌‌شود را می‌‌آمرزد] و مهربان می‌‌باشد [که کسی که در مخالفت با او تعمّد نمی‌‌ورزد را مؤاخذه نمی‌‌کند]