جزء شمارهٔ ۵

و [حرام شد بر شما نکاح با] شوهرداران از زنان [زیرا بُضع (شرمگاه زن) آنها مملوک دیگری است] مگر آنچه را که مالک شده‌‌اید [مانند زنان اسیر که ازواج کافر دارند و امر به طلاق کنیزی که صاحبش او را به ازدواج بَردهٔ خود درآورده یا پس از فروختن آنها که به منزلهٔ طلاق است]، [اینها احکام] مقرّرهٔ خداوند بر شما است، و ماورای آن برای شما حلال شده که با اموالتان طلب زناشویی کنید نه [آنکه] زنا کننده [باشید] پس به آنچه که با آن از آنها استمتاع (طلب تمتّع) کردید پس به عنوان فریضه [فرض شده یا به جهت عقد واجب شده] مزدشان را به آنها بدهید {آیه دالّ بر تحلیل مُتعه است}، و بعد از این فریضه گناهی بر شما نیست در آنچه که [هر دو] به آن [اعطاء زیاده بر فریضه یا اسقاط چیزی از فریضه توسط زن] تراضی کنید همانا خداوند دانا و حکیم می‌‌باشد [و مُتعه را از روی علم و به جهت غایاتی منوط به مصالح و حِکمى حلال نمود] {متعه به ازدواجی گفته می‌‌شود که در آن مرد و زن مدّت زمانی را برای عقد معین می‌‌کنند و پس از سپری شدن مدّت، خود به خود محرمیّت از بین رفته و احتیاجی به طلاق ندارد}

و هر کس از شما که به لحاظ توانگری استطاعت ندارد که با زنان مؤمن [آزاد] نکاح کند پس از آنچه که مالک شده‌‌اید از کنیزان جوان مؤمن خود [نکاح کند] و خداوند به ایمان شما داناتر است، بعضی از شما از بعضی پس آنها را به اجازهٔ اهل آنها (خانوادهٔ دختر) نکاح کنید [زیرا بدون اذن زنا است] و اجور (مزدهای) آنها (زنان) را به عنوان [زنان] شوهردار [عفیفه] به نیکی بدهید نه به عنوان [زنان] زناکار و نه به عنوان [زنان] دوستِ پنهان گیرنده، پس وقتی که به زناشویی (به تزویج) در می‌‌آیند پس اگر فاحشه (زنا) آوردند پس نصف آنچه که از عذاب بر زنان آزاد است بر آنها (کنیزان) است [یعنی اینکه عبید (بردگان) و اماء (کنیزان) نصف حدّ زده می‌‌شوند] این [ترخیص نکاح با کنیزان] برای کسی از شما است که از عَنَت [تعب (رنج) و اذیّت از عزوبت (نداشتن جفت)] می‌‌ترسد و اگر صبر کنید [و از نکاح با کنیزان عفّت ورزید] برای شما بهتر است و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است [که با ترخیص (اجازه دادن) بر شما در نکاح آنها (مؤنّث) حین عنت (دشواری) و ترجیح تعفّف از آنها تا آنچه که امکان دارد تا آنکه از مضاجعت با آنها بدی بر شما وارد نشود]

خداوند می‌‌خواهد تا [آنچه را که آن در معاشتان و معادتان به صلاح شما است با این احکام از تحریم محرمّات و تحلیل محلّلات و تسنین (وضع کردن قانون) استمتاع از زنان و ترخیص در مکروهات از نکاح با اِماء (کنیزان) در وقت مساس (تماس) حاجت و تعفّف مهما امکن از آنها] برای شما بیان کند و شما را با سنّت‌‌های کسانی [از انبیاءِ] قبل از شما راهنمائی کند [تا به آنها اقتداء کنید] و [با خروج شما از مشتهیات انفستان و دخول شما در تحت امر خود و با امتثال اوامر خود و نواهی خود] بر شما توبه (التفات) کند و خداوند بسیار دانا [است و آنچه که اصلح به حال شما است را می‌‌داند] و حکیم است [که به آنچه که صلاح شما در آن نیست امر نمی‌‌کند]

و خداوند می‌‌خواهد که [با خروج شما از مشتهیات انفستان و دخول شما در تحت امر خود و به امتثال اوامر و نواهی خود] بر شما توبه (التفات) کند و کسانی که از شهوات پیروی می‌‌کنند [همچنین کسی که از استمتاع زنان منع می‌‌نماید] می‌‌خواهند که به میلی (انحرافی) بزرگ [از طریقی که مؤدی به نجات شما است] متمایل (منحرف) شوید

خداوند می‌‌خواهد تا [با تشریع مُتعه و ترخیص نکاح کنیز] از شما سبک کند [تا عزوبت بر شما گران نشود] و انسان ضعیف خلق شده [و مقاومت در برابر شهوت و صبر از آن برای او ممکن نمی‌‌شود حتّی در آنچه از زنا که به او ضرر می‌‌رساند داخل می‌‌شود لذا متعه و نکاح با کنیز در وقت خوف از عنت ترخیص شده] است

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید اموال یکدیگر را به باطل مخورید مگر آنکه تجارتی ناشی از تراضی بین شما باشد، و خودتان را مکشید همانا خداوند به شما مهربان است

و کسی که آن (صرف و قتل) را از روی (برای) دشمنی [یعنی از روی عمد و تجاوز از حدود خداوند] و از روی ظلم انجام دهد پس او را با آتش خواهیم سوزاند و آن برای خداوند آسان می‌‌باشد

اگر از کبائر (گناهان بزرگ) که از آنها نهی شده‌‌اید اجتناب کنید سیّئات (بدی‌‌های کوچک) شما را از شما می‌‌پوشانیم و شما را به مدخلی (جایگاهی) کریم داخل می‌‌کنیم

و آنچه را که خداوند به (سبب) آن بعضی از شما را بر بعضی فضل (برتری) داده تمنّا نکنید {تمنّی طلب امر محال یا طلب چیزی است بدون تهیّه اسباب وصول به آن، و مراد از آنچه که خداوند فضل کرده یا نعمت‌‌های صوری است از سعهٔ عیش و امنیّت و صحّت و قوّت و عظمت در جسم و جاه و مسکن و زوج و قوا و جوارح و غیر آنها یا نعم باطنی از اخلاق و علم و حکمت و حُسن تدبیر و اُلفت و زهد و طاعت و غیر آنها} [یعنی چیزی را بدون اسباب حصول آن طلب نکنید، برای اینکه] مردان از آنچه که کسب کرده‌‌اند نصیبی (بهره‌‌ای) دارند و زنان از آنچه که کسب کرده‌‌اند نصیبی دارند [پس متوسّل به اسباب شوید و نعمت‌‌ها‌‌ی بعضى از خودتان را طلب نکنید برای اینکه آن از فضل خداوند بر وی است، و به خداوند توجّه (روی آوردن) کنید] و از خداوند از فضل او درخواست کنید همانا خداوند به هر چیزی دانا می‌‌باشد

و برای همه سرپرستانی [مخصوص در ارث] قرار دادیم [یعنی اقارب (نزدیکان، خویشان) مخصوص یا دارندگان نسب مخصوص که به سبب استحقاق نسبت قرابت یا نسبت عقد بر آنان تفضّل می‌‌کنیم که ارث ببرند] از ماترک والدان (پدر و مادر) و خویشان و کسانی که با دستانتان عقد (عقد ملک یا عقد ضمان جریره یا عقد اسلام و ایمان) بسته‌‌اید پس نصیب [مقرّر] آنها را به آنها بدهید همانا خداوند بر هر چیزی شهید (بسیار مشاهده کننده) می‌‌باشد [و دقایق استحقاق بحسب نسب را مشاهده می‌‌کند]

مردان عهده‌‌دار بر زنان [قائم بر آنها] هستند [قیام ولات (والی‌‌ها) بر رعیّت خود مراقب بودن احوال آنها، مقیّم (راست کننده) بودن اعوجاج آنها است] به (سبب) آنچه که خداوند بعضی از آنها را [با تفضیل او به مردان در جثّه و قوّه و ادراک و حُسن تدبیر و کمال عقل] بر بعضی و به (سبب) آنکه از اموالشان نفقه می‌‌دهند برتری داده [پس مراقبت آنها و سدّ فاقت (فقر و نیازمندی) آنها و قضای حاجت آنها بر عهدهٔ مردان است، و بر عهدهٔ زنان انقیاد و قبول نصیحت ایشان و حفظ غیب مردان است] پس زنان صالح [از آنها از آنچه که آن شأن آنها و حکم آنها است خارج نمی‌‌شوند بلکه آنها] مطیع و حافظ [بر خودشان و اموال ازواجشان] در غیاب [ازواج] هستند به آنچه که خداوند حفظ کرده است و [امّا غیر صالحات] زنانی که از نشوز (خروج) آنها [از طاعت شما] می‌‌ترسید [پس آداب معاشرت با آنها مدارات است با نصیحت کردن، و اگر آنها را کفایت نکرد پس به مهاجرتی (دوری کردنی) اندک به حیثی که منافی قسامهٔ آنها (مؤنّث) نشود، و اگر نتیجه نداشت پس آنها را بزند به حیثی که گوشتی از بدنشان قطع نشود و استخوانی نشکند] پس [با گفتار] به آنها اندرز بدهید و [با استدبار (پشت کردن) به آنها] در بستر از آنها دوری کنید و آنها را بزنید پس اگر از شما اطاعت کردند پس راهی [به ایذاء و تحَکّم به آنچه که شارع به آن رخصت نداده] را بر آنها طلب نکنید که خداوند علی (والا) و کبیر (بزرگ) است [پس در اعلاء (بالاتر) بودنتان بر زنان از علوّ خداوند بر خود غفلت نکنید که غفلت مورث تعدّی شما بر آنها (زنان) می‌‌شود] {زدن با برانگیختن ترحّم مرد نسبت به زن باعث عفو وی از فعل نشوز فاحش زن است و در اکثر در فواحش مانع ترک و طلاق زوج زوجهٔ خود را می‌‌شود}

و [ای اولیاء زوجین یا ای حکّام] اگر از جدایی [یعنی از اختلاف و نزاع] بین آن دو (زوج و زوجه) خوف داشتید پس [بین آن دو را اصلاح کنید که آن از لوازم ایمان و قرابت و حکومت است و آن دو را به خودشان وانگذارید و] داوری از اهل (خانوادهٔ) او (مرد) و داوری از اهل (خانوادهٔ) او (زن) برگزینید که [که بحسب قرابت دو شفیق بر آن دو و دو اراده کننده بر اصلاح باشند و ارادهٔ آن دو بر اصلاح در آن دو مؤثّر باشد] آن دو (داور از اقرباء) اصلاح (سازش) بین آن دو (زوج و زوجه) را بخواهند [ارادهٔ آن دو در نفوس زوجین تأثیر می‌‌کند و آن دو را برای افاضهٔ توافق از خداوند بین خود مستعدّ به آن تأثّر می‌‌نماید و اگر آن دو مستعدّ آن شوند] خداوند بین آن دو (زوج و زوجه) را موافق می‌‌نماید همانا خداوند دانا می‌‌باشد [به آنچه که به سبب آن، آن دو مستعدّ بر توافق می‌‌شوند و به آن به شما امر می‌‌کند] و آگاه [می‌‌باشد به چگونگی توافق و اصلاح]

و خداوند را بندگی کنید و چیزی را با او شریک نکنید و به والدین و به خویشاوندان و به یتیمان و مسکینان و به همسایه‌‌ای که دارای نزدیکی (خویشاوندی نَسَبی) است و به همسایهٔ دور [نَسَبی و مکانی] و به همنشین نزدیک [مانند رفیق در تعلّم یا حرفه یا سفر] و به در راه ماندگان و به آنچه که دستان شما مالک شده (بردگان و کنیزان و اهل و خادم و خادمه و زیردستان با سرکشی و دلجوئی حال آنان و توجّه) احسان کنید [پس اگر محبّت خدا را می‌‌خواهید از تعهّد (سرکشی، دلجوئی) حال آنان و توجّه و احسان به آنها تأنّف نورزید] همانا خداوند کسی که مختال (خودپسند) و فخور (فخر فروش) می‌‌باشد را دوست ندارد {مختال کسی است که از توجّه به غیر حتّی به والدین روحانی تأنّف می‌‌ورزد و فخور وقتی که به غیر خود التفات می‌‌کند خودش را عظیم و غیر خود را حتّی والدین روحانی‌‌اش را حقیر می‌‌دارد}

کسانی که بُخل می‌‌ورزند {بخل سجیّه‌‌ای است که انسان را از خارج کردن آنچه که تحت ید او است و رفع ید او از آن منع می‌‌کند، چه از حقوق الهی باشد مانند زکات و خمس یا حقوق خلقی مانند نفقات واجب و دیون حالّ (سررسید) شدهٔ مفروضه (واجب شده)، یا مسنونه (سنّت شده) مانند زکات و سایر صدقات مستحّب و صنایع (نیکویی کردن) معروفه (پسندیده) و مانند انفاقات مستحّب برای خودش و عیالش و خویشانش و همسایگانش} و مردم را به بُخل امر می‌‌کنند و آنچه که خداوند از فضلش [از نعمت‌‌های ظاهری و باطنی و قوّت قوا و حشمت و جاه و علوم و معارف] به آنها داده است را کتمان می‌‌کنند [عذر می‌‌آورند به اینکه آنچه که انفاق کنند را ندارند، کفران کننده هستند] و [ما] برای کافران (کتمان کنندگان نِعَم) عذابی خوار کننده مهیّا کرده‌‌ایم

و کسانی که مال‌‌هایشان را انفاق می‌‌کنند که مردم ببینند و به خداوند و نه به روز آخِر ایمان نمی‌‌آورند [زیرا عدم ایمان، علّت برای انفاق در سبیل شیطان و برای عدم انفاق در راه خدا یعنی بخل است] و هر کس که شیطان قرینی برای او باشد پس بد قرینی (همدمی) است [برای اینکه اقتران (نزدیک شدن) او به سجن و سجّین و ملک شیاطین می‌‌کشاند]

و بر آنها چه شده؟! [یعنی البتّه کلفت (مشقت) دنیوی و نه عقوبت اخروی بر آنها نیست] اگر به خداوند و روز آخر ایمان بیاورند [یعنی به مبدأ و معاد تا آنکه یقین کنند که نعمت از خداوند است و اینکه خزائن او با انفاق کردن تمام نمی‌‌شود و اینکه اعمال او به آن جزا داده می‌‌شود] و از آنچه که خداوند به آنها روزی داده انفاق کنند و خداوند به آنها دانا می‌‌باشد

همانا خداوند [به اندازهٔ] سنگینی ذرّه‌‌ای ظلم نمی‌‌کند و اگر حسنه باشد آن را چند برابر می‌‌کند و از نزد خود پاداشی عظیم می‌‌دهد

پس [حال این مختالین (خودپسندان) موصوف با اوصاف سابق از شدّت خوف و عقوبت] چگونه است وقتی که از هر امّتی [از امم پیامبران] گواهی را [همان پیامبرشان را، یا از هر فرقه از فِرَق امّت تو با شاهدی که همان امامشان در عصر آنها است یا از هر امّتى از اُمَم انبیاء و از هر فرقه از فِرَق امم انبیاء و از فِرَق امّت تو با شاهدی که همان نبیّ آنها یا وصیّ نبیّ آنها و امام آنها است] بیاوریم و [ای محمّد] تو را به عنوان گواه بر اینان بیاوریم [که لهم (برای آنها) و علیهم (بر آنها) شهادت دهی]

در آنروز کسانی که [به خداوند یا به رسولان یا به اوصیاء آنها و ولایات اوصیای آنان] کفر ورزیده‌‌اند و رسول را [در امر او به ولایت و غیر آن] نافرمانی کرده‌‌اند آرزو می‌‌کنند که ایکاش زمین با آنها مساوی می‌‌شد [یعنی در آنروز یا در روز غصب خلافت دفن می‌‌شدند، یا برانگیخته نمی‌‌شدند یا خاک می‌‌بودند و آفریده نمی‌‌شدند، یا قابل محض قرار داده می‌‌شدند و اصلاً برای آنها فعلیّتی نمی‌‌بود] و هیچ سخنی را از خداوند کتمان نمی‌‌کنند

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید [یعنی به خداوند و به محمّد (ص) اذعان کرده‌‌اید، یا بر دست محمّد (ص) ایمان به خداوند را اراده کرده‌‌اید، یا با بیعت عامّهٔ نبویّه و قبول دعوت ظاهره بر دست محمّد (ص) ایمان آورده‌‌اید، یا با بیعت خاصّهٔ ولویّه و قبول دعوت باطنه ایمان آورده‌‌اید] به نماز نزدیک نشوید {صلات (نماز) در لغت بر دعاء و رحمت و استغفار و در شرع بر افعال و اذکار موضوعه (وضع شده) در شریعت، و در حقیقت یا بطور مجاز بر مواضع مقرّر برای نماز شرعی، و بر ذکر قلبی مأخوذ از صاحب اجازهٔ الهی، و بر صاحب اجازهٔ الهی، و بر صورت مثالی حاضر شده در قلب سالک از صاحب اجازه، و بر هر کدام از مراتب بشری و مثالی و قلبی و روحی به مراتب روحی او اطلاق می‌‌شود} و (در حالی که) شما مست هستید تا آنکه [از مستی خود فائق آیید و] بدانید که چه می‌‌گوئید و نه در حال جُنُب مگر رهگذران تا آنکه غسل کنید [به اینکه بدن‌‌هایتان را در آب فرو برید] و اگر مریض یا بر سفر بودید یا یکی از شما که از غائط می‌‌آید یا زنان را لمس (مجامعت) کردید پس هنوز که آب [برای استعمال] نیافته‌‌اید پس خاکی پاک را تیمّم (قصد) کنید و به روی خود و دستانتان مسح کنید همانا خداوند بسیار بخشاینده و بسیار آمرزنده است [آنچه که از اثر دنس هوی بر شما باقی می‌‌ماند را بر شما می‌‌پوشاند و شما را به سبب ذنوبتان از حضرت خود طرد نمی‌‌کند]

آیا ندیدی کسانی را که بهره‌‌ای (حظّ اندکی) از کتاب داده شده‌‌اند [یعنی کتاب نبوّت به اینکه در شریعت داخل شدند و دعوت نبیّ را به دعوت ظاهره‌‌اش قبول کردند] گمراهی [و خروج از طریق ولایت و طریق قلب] را می‌‌خرند و [ای مؤمنین] می‌‌خواهند که شما را از راه [ولایت علی (ع)] گمراه کنند

و خداوند به دشمنان شما [از شما] داناتر است [پس هر کس که با زبانش محبّت شما و ولایت شما را اظهار کرد را ولی نگیرید بلکه به ولایت خداوند در مظاهر اولیائش که خداوند شما را به ولایت آنها امر کرده است اکتفاء کنید] و خداوند [در مظاهرش] به عنوان ولیّ کافی است و خداوند به عنوان یاری رساننده کافی است [پس ولایت و نصرت را غیر از کسی که خداوند و رسولش (ص) به شما به قبول ولایت او امر کرده‌‌اند و او علیّ (ع) است طلب نکنید و وجوه قلوبتان را از کسی که خداوند شما را به صرف (روی گردانیدن) از او امر کرده است برتابید]

از کسانی که تهوّد (یهودیّت گرفتن) ورزیدند کلمات را از مواضع خود تحریف می‌‌کنند [با تبدیل کردن کلمه‌‌ای در مکان کلمه‌‌ای دیگر، یا با اسقاط بعضی از کلم، یا با صرف (برگرداندن) آن از مصادیق آن به غیر آن با تمویه (خلاف نمایاندن، باطل یا غلطی را به لباس حقّ و درست جلوه دادن) آن که آن غیر مصادیق آن است، یا با صرف آن از مقاصد مراد شدهٔ آن با تمویه اینکه غیر آن مقصود از کلام است چه آن از روی علم به مصداق و مقصود یا از روی جهل باشد] و [با زبانشان] می‌‌گویند ما شنیدیم و نافرمانی کردیم و بشنو! نمی‌‌شنوی! و «رعایت ما را بکن» {«راعنا» در زبان عبری به معنی ما را تحمیق کن است}، با پیچاندن زبان‌‌هایشان و از روی طعنه (استهزاء) در دین و اگر که آنها می‌‌گفتند که: «شنیدیم و اطاعت کردیم» و «بشنو و به ما نظر کن» البتّه برای آنان بهتر و استوارتر [و عادلانه‌‌تر] می‌‌بود و لکن خداوند آنها را به جهت کفرشان [به تو از خیر و صلاح] لعن (دور) کرده است و جز با [ایمان] اندکی ایمان نمی‌‌آورند

ای کسانی که کتاب داده شده‌‌اید [از یهود و نصاری، یا از اهل محمّد (ص)] به آنچه که [از قرآن یا از ولایت علی (ع)] نازل کردیم که تصدیق کننده [و مُثبت (اثبات کننده)] است بر آنچه که با شما است ایمان بیاورید قبل از اینکه [با محو محاسن آنها و اشکال فطری و کسبی آنها] وجوهی را محو کنیم و آنها را بر پشت (روزگار پیشین) خود بر گردانیم یا آنها را [با تغییر صور تمام اعضای آنها] لعنت کنیم و [آنها را مسخ کنیم] همانطور که اصحاب شنبه را لعنت (دور) [و مسخ] کردیم و امر خداوند انجام شده می‌‌باشد [و مانعی از نفاذ (جاری بودن امر و حکم) آن نیست پس حذر کنید از آنچه که وعده داده شده‌‌اید]

همانا خداوند نمی‌‌آمرزد که [به اعتبار اتمّ مظاهر او که همان علیّ (ع) است] به او شرک ورزیده شود و آنچه که غیر آن [شرک] است را بر کسی [از والی (پیمان بسته، دوستدار) و شیعهٔ علیّ (ع)] که بخواهد می‌‌آمرزد و کسی که به خداوند [با اعتبار شرک به مظاهر اتمّ او] شرک ورزد [زیرا خداوند جز در مظاهرش شناخته و درک نمی‌‌شود، پس شرک به مظاهر او شرک به او است] پس گناهی عظیم را افتراء زده است

آیا ندیدی کسانی را که خودشان را پاک می‌‌دانند؟ بلکه خداوند است که کسی را که بخواهد پاک می‌‌کند [نه کسی که بخواهد که خودش را به عمل خویش پاک کند، برای اینکه آن فضل از خداوند است که اکتساب آن به عمل ممکن نمی‌‌شود، بلکه عمل اگر به امر خلفای او باشد نفس را بر قبول آن فضل آماده می‌‌کند] و [به قدر] فتیلی (رشتهٔ سفید در شکاف هستهٔ خرما) ظلم نمی‌‌شوند

نظر کن چگونه [در نسبت دادن طهارت به انفس خود، یا در تحصیل طهارت به فعلشان از روی گمان خود که خداوند در فعلشان راضی شده و اذن او است] به دروغ بر خداوند افتراء می‌‌بندند و همان به عنوان گناهی آشکار کافی است

آیا ندیدی کسانی را که از کتاب نصیبی داده شده‌‌اند به جِبْت (بت) و طاغوت (گردنکشان) ایمان می‌‌آورند و برای (در حقّ) کسانی که کفر ورزیده‌‌اند می‌‌گویند که اینان هدایت‌‌یافته‌‌تر از کسانی هستند که به راه ایمان آورده‌‌اند {اصل آنها علی (ع) و سپس ائمّهٔ (ع) و سپس شیعیانشان هستند}

آنان کسانی هستند که خداوند آنها را [با طرد آنها از باب خود و روی گردانیدن آنها از ولایت و متابعت بر کسی که او به منزلت او است] لعن (دور) کرده و کسی را که خداوند لعنت (دور) کند پس هرگز برای او یاوری نخواهی یافت

آیا آنها (متبوعین) از مُلک (مملکت) بهره‌‌ای دارند [تا بدان مستحقّ اتّباع شوند]؟ [و اگر فرض شود که نصیبى از ملک دارند] پس آنوقت نقیری (پشیزی) به مردم {یعنی متحقّقان به انسانیّت و همان اولیاء و اصل آنان علیّ (ع)} نمی‌‌دهند [چه رسد به اشباه ناس و نسناس]

یا بر آنچه که خداوند از فضل خود به آنها داده به مردم {اصل در مردم بعد از محمّد (ص)، علیّ (ع) و خلفای او هستند} حسد می‌‌ورزند، و همانا [علیرغم تأنّف آنها و کوری چشمشان] کتاب را [یعنی نبوّت را] و حکمت را به آل ابراهیم {محمّد (ص) و علیّ (ع) و خلفای او صلوات الله و سلامه علیهم} داده‌‌ایم {حکمت قوّه‌‌ای است که به آن انسان بر ادراک دقایق امور و خفایای مصنوع و بر اتیان به مصنوع مشتمل بر دقایق صنع قادر می‌‌شود} و به آنها مُلکی (مملکتی) عظیم دادیم

پس کسانی از آنها به او ایمان آوردند و کسانی از آنها او را مانع شدند (اعراض کردند یا دیگران را منع کردند) و جهنم به لحاظ سوزانندگی [برای آنها] کافی است [یعنی اگر در دنیا آنها را عقاب نکنیم پس جهنّم در آخرت برای آنها کافى است]

همانا کسانی که به آیات ما کفر ورزیده‌‌اند {علیّ (ع) اعظم آیات و کافر به او، کافر به جمیع آیات است} بزودی آنها را در آتش می‌‌سوزانیم هر چه پوست‌‌های آنها می‌‌سوزد پوستی غیر آن را بدل از آن می‌‌کنیم تا که عذاب را بچشند همانا خداوند عزیز (چیره) است [و هیچ مانعی از حکم و عقوبت او برای او نیست] و حکیم می‌‌باشد [که بدون استحقاق عقاب نمی‌‌کند]

و کسانی که [به علی (ع)] ایمان آورده‌‌اند و عمل صالح کردند بزودی آنها را در جنّت‌‌هایی داخل خواهیم کرد که نهر‌‌ها از زیر آنها جاری می‌‌شود، در آن بطور ابد جاویدانند، در آنها زوج‌‌هایی پاک برای آنها هست و آنها را در سایه‌‌ای که همواره سایه است داخل می‌‌کنیم

همانا خداوند به شما (مردم مورد حسد واقع شده که خداوند از فضل خود به شما داده و به شما کتاب و حکمت و مُلک عظیم داده) امر می‌‌کند که [به جهت شکر بر آنچه که به آن بر شما انعام کرد] امانت‌‌ها را به اهل آنها بازگردانید [و آن را به غیر اهل آن اعطاء مکنید که به آن ظلم می‌‌کنید، و آن را از اهل آن منع نکنید که به آنها ظلم می‌‌کنید] و وقتی که بین مردم حکم می‌‌کنید به عدل حکم کنید همانا خداوند چه خوب به شما به آن پند می‌‌دهد [پس اندرزش را قبول کنید و از مخالفت کردن بر حذر باشید] که خداوند شنوا و بینا می‌‌باشد

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید از خداوند [در آنچه که نازل کرده و مخصوصاً عمدهٔ آنچه که نازل کرده و آن همانچه است که صلاح شما و رفع نزاع شما و ردّ اختلاف شما به آن است، و آن تعیین کسی است که در جملهٔ امور دنیوی و اخروی خود، و در آنچه که بر شما اشتباه می‌‌شود به او یعنی علیّ (ع) مراجعه کنید] اطاعت کنید و از رسول [در آنچه که برای شما آورده و در آنچه که شما را از آن نهی کرده] و دارندگان امر از میان شما [کسی که شأنش شأن رسول و امرش امر او و طاعتش طاعت او می‌‌باشد تا آنجا که طاعت هر کدام غیر طاعت دیگری نباشد] اطاعت کنید و اگر دربارهٔ چیزی [بی اهمیّت] با هم نزاع دارید [چه رسد به نباء عظیم (خبر بزرگ) که همان خلافت و تعیین اولی الامر است] پس آن را به خداوند و رسول اعاده کنید [پس وقتی که آن دو او را برای شما تعیین نمودند پس جمیع امورتان را به او واگذار کنید] اگر به خداوند و روز آخِر ایمان می‌‌آوردید، آن بهتر و [بلکه] بهترین تأویل (برگرداندن) می‌‌بود [نه برگرداندن عبارت «اولی الامر» با معنی کردن آن به سلاطین]

آیا ندیدی کسانی را که می‌‌پندارند که آنها به آنچه که به تو نازل شده و آنچه که قبل از تو نازل شده ایمان آورده‌‌اند می‌‌خواهند که محاکمه را نزد طاغوت [یعنی خارج از حکومت عقل که همان علیّ (ع) است] ببرند و (حال آنکه) امر شده‌‌اند که به او [یعنی به کسی که از حکومت عقل و حکم خدا خارج شده است] کفر بورزند و شیطان می‌‌خواهد که آنها را به گمراهی‌‌ای دور گمراه کند

و وقتی که به آنها گفته شود که به سوی آنچه که خداوند نازل کرده و به سوی رسول بیائید، منافقین را می‌‌بینی که با روی گردانیدن از تو اعراض می‌‌کنند

پس وقتی که به آنچه که دستانشان پیش انداخته (مرتکب شده‌‌اند) مصیبتی (عقوبتی) [از خداوند] به آنها اصابت کند سپس چطور [به دروغ برای عذر خواهی] نزد تو می‌‌آیند [در حالی که] به خداوند قسم یاد می‌‌کنند که خواسته‌‌ای جز احسان [به تو و امّت تو] و توفیق (آشتی دادن) [بین آنها] نداشته‌‌ایم

آنها کسانی هستند که خداوند آنچه [از نفاق] که در قلوب آنان است را می‌‌داند پس از آنان روی بگردان و [برای اتمام حجّت و تقلیل اظهار نفاق آنها] به آنها نصیحت کن و دربارهٔ خودشان [در شأن علی (ع)] به آنها با گفتاری رسا [که در آنها اثر کند و آنها را از اظهار نفاقشان منع کند تا آنکه بسیاری از امّت تو موافق آنها نشوند] بگو

و رسولی را نفرستادیم مگر برای اینکه به اذن خداوند اطاعت شود و اگر آنها آنوقت که [با معاهدت بر معاندت علیّ (ع) و اتّفاق بر غصب حقّ او] به خودشان ستم کردند [توبه می‌‌کردند و پشیمان می‌‌شدند و] نزد تو [یا از جهت تعریض نزد علی (ع)] می‌‌آمدند و از خداوند طلب آمرزش می‌‌کردند و رسول برای آنها طلب آمرزش می‌‌کرد حتماً خداوند را بسیار توبه (التفات) کننده و مهربان می‌‌یافتند [زیرا او علیّ (ع) را باب خود و مظهر رحمت خود قرار داد، پس کسی که نزد او توبه کند پس به توبۀ خداوند و رحمت او دست یافته است]

پس نه چنین است، پروردگارت را قسم که ایمان نمی‌‌آورند (متّصف به اسلام و ایمان عامّ نمی‌‌گردند) تا آنکه در آنچه که بین خود مشاجره (با هم نزاع) می‌‌کنند تو [یا از جهت تعریض علی (ع)] را حَکم کنند سپس از آنچه که [تو یا علی] قضاوت (حکم) کنی در خودشان حرجی (مسؤولیتی) نمی‌‌یابند که به جهت تسلیم شدن [خودشان را بر تو یا بر علی] تسلیم کنند

و اگر ما بر ایشان می‌‌نوشتیم (مقرر می‌‌کردیم) که [برای کفّارهٔ ذنوبتان] خودتان را بکشید [چنانکه بر بنی اسرائیل بعد از عبادت آنها بر گوساله قتل را مقرّر کردیم و آنان انجام دادند و اینان نادم نمی‌‌شوند و انجام نمی‌‌دهند] یا از دیارتان [به جلاء و اخراج] خارج شوید جز اندکی از آنان آن را انجام نمی‌‌دادند و اگر آنها به آنچه که به آن [از رجوع به کتاب و به قول تو دربارهٔ علیّ (ع) و از رجوع به او و رضایت به حکومت او و تسلیم شدن بر او بعد از نادم شدن و طلب استغفار از او] به آن نصیحت می‌‌شوند انجام می‌‌دادند البتّه برایشان بهتر و [برای اقدام آنها بر تسلیم شدن] پایدارتر می‌‌بود

و آنگاه محقّقاً از نزد خود پاداش بزرگی به آنها می‌‌دادیم [برای اینکه او باب رحمت ما است و کسی که به او روی آورد خائب (ناامید، بی ثمر) برنمی‌‌گردد]

و حتماً آنان را به راه راست هدایت می‌‌کردیم {زیرا ندامت از مخالفت کردنشان با او و طلب مغفرت از او موجب شمول رحمت ما بر آنها می‌‌شود و مستحقّ ایمان و توبۀ خاصّه بر دست او می‌‌شوند، و در این صورت آنها را قبول می‌‌کرد و برای آنان توبه می‌‌نمود و از آنها بیعت خاصّهٔ ولویّه می‌‌گرفت، و برای آنان دری به راه راست باز می‌‌کرد که همان راه قلب بلکه طریق به حضور نزد او است که همان حضور نزد خداوند است}

و هر کس از خداوند و رسول [با قبول امر آن دو دربارهٔ علی] اطاعت کند [و به او رجعت کند و به او التجاء برد، به او رحم می‌‌کند و از او بیعت و میثاق الهی می‌‌گیرد و او را در ولایت خود داخل می‌‌کند، و کسانی که علی (ع) آنها را در ولایتش داخل کند] پس آنها با کسانی خواهند بود که خداوند بر آنها نعمت کرده از پیامبران و صدّیقان و شهداء و صالحین {زیرا نعمت حقیقی همان علیّ (ع) و ولایت او است، و کسی که به نبوّت و کمالات آن برسد، به آن نرسیده مگر با ولایت علی، و از آنها کسی که ابتلاء شود ابتلاء نشده مگر با وقوف در ولایت علی} و آنها به نیکی رفیق (مهربان) هستند {نبىّ انسانی است که چیزی به او وحی می‌‌شود، و صدّیق کسی است که قولاً و فعلً و عقیدتاً و خلقاً از اعوجاج خارج شده و غیر خود را نیز از اعوجاج خارج می‌‌سازد و مراد از آنها اوصیاء هستند که در خودشان کامل و مکمّل بر غیر خود گشته‌‌اند، و شهداء آن کسانی هستند که با سلوک یا با جذب غیب را مشاهده کرده‌‌اند و به مقام قلب رسیده‌‌اند و نزد پروردگارشان در ولایت که همان علی (ع) است حاضر شده‌‌اند، یا مراد از آنها کسانی هستند که در جهاد استشهاد (طلب شهادت) کردند، و صالحین در اینجا آن کسانی هستند که به ولایت توسّل جستند، و به مقامی در آن نرسیده‌‌اند لکن از روی صدق سلوک کرده‌‌اند}

آن فضل از خداوند است [و کسی که فضل را طلب می‌‌کند پس باید به علیّ (ع) تولیّ نماید و باید که با بیعت با او در ولایت او داخل شود] و خداوند به لحاظ دانائی کافی است [به مقدار استحقاق شما و سلوک شما در طریق ولایت او، و به قدر طاعت شما و سلوک شما بر شما تفضّل می‌‌کند]

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید آمادگی خود را برگیرید و گروه گروه کوچ (حرکت) کنید یا همگی با هم کوچ کنید

و همانا از شما البتّه کسانی هستند که کندی (درنگ) می‌‌کنند و اگر مصیبتی [ظاهری مانند قتل و هزیمت (شکست) و جراحت یا باطنی مانند ریاضات و ابتلائات راه] به شما اصابت کرد می‌‌گوید همانا خداوند بر من نعمت نهاد که در آنوقت با آنها شهید نشدم {و سلامت در دار بلاء را در برابر ابتلاء در طریق دار راحت، نعمت می‌‌بیند، و حال آنکه اگر در طریق آخرت نباشد، یا به انصراف از ولایت باشد نقمت است، زیرا کرامت به ایمان است که آن قبول دعوت باطنه و بیعت با صاحب آن با شرائط آن و با کسب خیر در آن است که به سوی ایثار (ترجیح دادن) آخرت بر دنیا می‌‌کشاند}

و اگر فضلی [ظاهری یا باطنی] از خداوند به شما اصابت کند انگار بین شما و آنان دوستی نبوده البتّه حتماً می‌‌گویند ای کاش با آنها می‌‌بودم و به پیروزی بزرگ پیروز می‌‌شدم

پس [مؤمنین] باید در راه خدا جنگ کنند کسانی که زندگانی دنیا را به آخرت می‌‌فروشند [یعنی کسانی که بر دست محمّد (ص) یا علیّ (ع) انفسشان و اموالشان را به اینکه جنّت برای آنها باشد بیع (بیعت) کرده‌‌اند] و کسی که در [حالی که او در راه خدا یا در حفظ] راه خدا می‌‌جنگد چه کشته شود یا غلبه کند پس اجری عظیم به او خواهیم داد

و شما [کدام منفعت را یا] چه [مانعی] دارید! که جنگ نمی‌‌کنید [زیرا ولایت همان سبیل الله حقیقی است] در [تقویت] راه خدا [یا حفظ آن و همان ولایت] و مستضعفین (ضعیف نگهداشته شدگان) [ائمّه و اتباع آنان و اولاد آنان که اشباه مردم آنان را ضعفاء می‌‌شمارند یا آنان را به سبب منع غنیمت آنها و قتل یارانشان ضعفاء قرار داده‌‌اند یا ضعفاى عقول از شیعه یا غیر آنها] از مردان و زنان و فرزندان کسانی که [بر دفع دشمنان قوّت ندارند و] می‌‌گویند [ای] پروردگار ما، ما را از این قریه که اهل آن ستمکار هستند خارج کن و از نزد خودت ولیّی برای ما قرار بده و از نزد خود یاوری برای ما قرار بده

[زیرا] کسانی که ایمان آورده‌‌اند در راه خدا می‌‌جنگند و کسانی که کفر ورزیده‌‌اند در راه طاغوت می‌‌جنگند، [وقتی که مؤمنان در راه خدا می‌‌جنگیدند و کافران در راه شیطان می‌‌جنگیدند] پس [ای مؤمنین] با اولیاء شیطان بجنگید همانا فریب (نیرنگ) شیطان ضعیف می‌‌باشد

آیا ندیدی (نظر کن) به کسانی [از قاعدین] که به آنها گفته شد [از جنگیدن] دست بدارید و نماز را اقامه کنید و زکات بدهید [تا آنکه فضیلت جهاد را بدانید] پس چون جنگ بر آنها مقرّر شد آنوقت گروهی از آنها [برای خو نکردن آنها به جهاد و عدم تمکّن آنها در صفات مردان] از مردم مانند ترسیدن از خداوند یا با ترسی بیشتر می‌‌ترسند و [به سبب تنگی سینه‌‌هاشان از مجاهرت (رودررو شدن) با اعداء] گفتند [ای] پروردگار ما، چرا جنگ را بر ما مقرّر داشتی چرا برای ما به زمانی نزدیک [یعنی زمان دولت (گردش نیکی به سود کسی) مؤمنین] به تأخیر نینداختی، [به آنها] بگو متاع (بهره‌‌مندی) دنیا اندک است و آخرت برای کسی که تقوا پیشه کند بهتر است و [به اندازهٔ] فتیلی (رشتهٔ نازک در شکاف هستهٔ خرما) ظلم نمی‌‌شوید [تا آنکه بهراسید که به رنج‌‌هاتان اجر داده نمی‌‌شوید]

هر کجا که باشید مرگ شما را در می‌‌یابد و اگرچه در برج‌‌هایی برافراشته (قصور مرتفع) باشید و [ای محمّد! لکن اگر به آنها با هر پندی نصیحت کنی فهم نمی‌‌کنند و] اگر به آنها نیکیی اصابت کند می‌‌گویند این از نزد خداوند است و اگر بدی به آنها اصابت کند می‌‌گویند که این از نزد تو است [مثل گفتارشان: که چرا جنگ را بر ما مقرّر کردی؟!]، بگو همه از نزد خداوند است {زیرا فاعل در هر موجودی همان خداوند است، و از شما جز استعداد قبول نیست}، و این قوم را چه می‌‌شود که به فهم سخن نزدیک نمی‌‌شوند [و در کلام مخالطه می‌‌کنند]

آنچه که از نیکی به تو اصابت کند پس از خداوند است و آنچه که از بدی به تو اصابت کند پس از خود تو است و تو را به عنوان رسول برای مردم فرستادیم [نه فاعل بر خیر و شرّ و وجهی بر تطیّر (فال بد زدن) به تو نیست] و خداوند به لحاظ گواه بودن کافی است [پس عدم اقرار آنها به رسالت تو به تو ضرر نمی‌‌رساند و]

کسی که از رسول اطاعت کند پس به تحقیق از خداوند اطاعت کرده و کسی که روی گرداند پس تو را پاسدارنده علیهم (بر آنها) نفرستادیم [تا آنکه تو بر حفظ نکردن آنها حسرت بخوری]

و [با زبان‌‌هایشان] می‌‌گویند [شأن ما دربارهٔ علی] طاعت است و وقتی که از نزد تو بیرون می‌‌روند گروهی از آنها شبانه غیر آنچه را که [دربارهٔ علی] می‌‌گویی در سر می‌‌پرورانند [و دسیسه می‌‌کنند و پیمان می‌‌بندند بر اینکه علیّ (ع) را از خلافت منع کنند] و خداوند آنچه را که شبانه دسیسه می‌‌کنند می‌‌نویسد پس از آنها اعراض کن [و آنها را مؤاخذه نکن که آن برای تو از جهت به فتنه نیفتادن سایر امّت تو اصلح است] و [در جملهٔ امورت خصوصاً در آنچه که از خلافت علی به آن اهمیّت می‌‌دهی] بر خداوند توکّل کن و خداوند به عنوان وکیل کافی است [زیرا او در امضاء امر به معاون و نه در استعلام امر به مشاور حاجت ندارد]

آیا پس در قرآن [و اینکه آن از نزد خداوند است] تدبّر (تفکّر) نمی‌‌کنند [تا صدق تو و رسالت تو را بدانند! آنگاه خلاف طاعت تو نقشه نکشند] و اگر از نزد غیر خداوند می‌‌بود حتماً در آن اختلاف زیادی می‌‌یافتند

و وقتی که به آنها امری (خبری) از امنیّت یا ترس می‌‌آید [برای عدم توکّلشان و عدم ثباتشان در ایمان] آن را فاش می‌‌کنند و اگر آن را به رسول و به اولوالامر از خود واگذار می‌‌کردند [و او را وکیل خود می‌‌کردند و دربارهٔ آن چیزی تکلّم نمی‌‌کردند یا آن را بر آنان اظهار می‌‌کردند نه بر غیر آنان] البتّه کسانی از آنها که آن را استنباط می‌‌کنند آن را می‌‌دانستند و اگر فضل خداوند [یعنی رسالت] و رحمت او [یعنی ولایت] بر شما نمی‌‌بود البتّه جز [اشخاص] اندکی از شیطان پیروی می‌‌کردید

پس در راه خدا جنگ کن [و از اعانت قومت و عدم آن باک مدار] که تو مکلّف نمی‌‌شوی مگر به [فعل] خودت [یا به اصلاح آن یا به اصلاح علی زیرا او نفس تو است]، و مؤمنین را ترغیب کن {زیرا اگرچه تو به آنها احتیاج نداری بلکه آنها به اصلاح کردن تو آنها را به تو محتاج هستند و جنگ کردن اصلاح برای آنها است برای اینکه آن مورث تشجّع (دلیری کردن) و تمکّن و ثبات و توکّل می‌‌شود} چه بسا خداوند که از سختی (گزند) کسانی که کفر ورزیده‌‌اند کفایت (جلوگیری) کند و (حال آنکه) خداوند از جهت سختگیری (گزند رساندن) شدیدتر و از جهت سزا رساندن (تعذیب) شدیدتر [از کفّار] است

کسی که به شفاعتِ پسندیده‌‌ای شفاعت کند [یعنی عمل حسنى را به عمل حسن دیگری منضمّ کند، یا به صاحبش (رفیقش) منضمّ شود و در عمل حسن با او مشارکت نماید، یا بین دو نفر را صلح دهد، یا از غیر خود برای رفیقش خیری را طلب یا سؤال نماید یا ضرری را دفع و عقوبتی را ترک کند، یا برای دوستش به خیر دعاء کند، یا رفیقش را به خیری دعوت یا بر خیری اعانت یا دلالت کند] نصیبی از آن برای او می‌‌باشد و کسی که شفاعت سیّئه‌‌ای را شفاعت کند از کفل (بهرهٔ) آن برای او می‌‌باشد {نصیب و کفل، حظّ و آنچه که از قسمت داده می‌‌شود است لکن استعمال نصیب در آنچه که در آن برای صاحبش حظّ هست از استعمال آن در آنچه که تعب وی در آن هست بیشتر است و کفل به عکس از آن است} و خداوند بر هر چیزی مراقب (مقتدر یا حافظ) است [که شفاعت شفیعى و نه کیفیّت آن و نه قدر آن از او فوت نمی‌‌شود]

و وقتی که با تحیّتی (درودی، تهنیتی) به شما تحیّتی گفته شود پس با بهتر از آن تحیّت بگویید یا همان را ردّ کنید {تحیّت در عرف همان تسلیم (سلام کردن) است لکن مراد از آن معنایی اعمّ از تسلیم است و آن ایصال (رسانیدن) خیر به غیر است به نحو شفقّت (مهربانی) و تعظیم از روی تسلیم و دعاء و ثناء و تعظیم و هدیّه دادن، و نوشتنی که در آن تعظیم و شفقت و زیارت و غیر آن هست از آنچه که بر عظمت تحیّت شونده در قلب تحیّت گوینده و محبوبیّت او برای وی دلالت می‌‌نماید} همانا خداوند بر هر چیزی بسیار حسابگر است [پس شما را بر تحیّات شما و قدر آنها و ایضاً بر اغراض شما در آنها حسابرسی می‌‌کند پس آنها را به اغراض نیامیزید]

الله [خدائی است که]، هیچ خدایی جز او نیست البتّه شما را تا روز قیامت که شکّی در آن نیست جمع می‌‌کند و از خداوند راستگوتر کیست

پس شما را چه شده که دربارهٔ منافقان دو دستگی دارید؟ [یعنی برای شما شایسته نیست که دربارهٔ کسانی که خداوند حکم به کفر آنان کرده به دو فرقه متفرّق شوید] و خداوند به (سبب) آنچه که کسب کردند آنها را بر گردانده (در کفر ردّ کرده) است آیا می‌‌خواهید که کسی را که خداوند گمراه کرده هدایت کنید و کسی را که خداوند گمراه کند پس هرگز برای او راهی نخواهی یافت

دوست دارند که [شما] کفر بورزید چنانکه [خود] کفر ورزیدند و [آنگاه] مساوی باشید پس از آنها دوست نگیرید تا آنکه در راه خدا مهاجرت کنند پس اگر روی گردانیدند پس در هر جایی که آنها را یافتید آنها را بگیرید و آنها را بکشید و از آنها دوست و نه یاوری نگیرید

مگر کسانی که به قومی وصل می‌‌شوند که بین شما و آنها پیمانی هست یا نزد شما می‌‌آیند [در حالی که] سینه‌‌هایشان از اینکه با شما جنگ کنند یا با قوم خود جنگ کنند تنگ است و اگر خداوند می‌‌خواست حتماً آنها را بر شما مسلّط می‌‌کرد و حتماً با شما نبرد می‌‌کردند پس اگر از شما کناره گرفتند و با شما نجنگیدند و به شما [طرح] تسلیم افکندند، پس خداوند برای شما راهی [برای اسارت و کشتن] آنها قرار نداده است

بزودی دیگرانی را خواهید یافت که [با خدعه کردن] می‌‌خواهند از شما ایمن شوند و [با وفاق می‌‌خواهند] قوم خود را ایمن کنند [در حالی که آنها] هرگاه که به فتنه [یعنی به جنگ کردن با شما] بر می‌‌گردند در آن سرنگون می‌‌شوند [یعنی از اظهار وفاق به جنگ کردن با شما بر می‌‌گردند] پس اگر از شما کناره نگرفتند و به شما [طرح] تسلیم نیفکندند و دست برنداشتند پس آنها را در هر جائی که به آنان دست یافتید بگیرید و آنها را بکشید و دربارهٔ آنها، برای شما علیهم (بر ضدّ آنان) برهانی آشکار [از جهت تسلّط و از جهت ید یا حجّت برای غدر (بی‌‌وفایی، پیمان شکنی) آنها] قرار داده‌‌ایم

و بر مؤمن [صحیح] نباشد که مؤمنی را [به غیر حقّ] بکشد [پس به هر حال عذاب خواهد شد] مگر از روی خطاء و کسی که مؤمنی را از روی خطاء بکشد، پس آزاد کردن برده‌‌ای مؤمن و دیه‌‌ای که به اهل او تسلّم (پرداخت) کند [بر عهدهٔ او] است مگر اینکه [اولیاء دم با عفو کردن] صدقه (تصدّق، گذشت) کنند و اگر از قومی باشد که بر شما دشمن هستند و (در حالی که) او مؤمن است پس آزاد کردن برده‌‌ای مؤمن [بدون دیه بر عهدهٔ او است] و اگر از قومی بود که بین شما و آنها پیمانی هست، پس [از جهت حفظ میثاق] تسلّم (پرداخت) دیه به اهل او و آزاد کردن برده‌‌ای مؤمن [بر عهدهٔ او است]، پس کسی که [برده‌‌ای یا ثمن آن را] نیافت پس دو ماه پیاپی روزه به (سبب) توبه از خداوند [بر عهدهٔ او] است و خداوند دانا [به وضع احکام] و حکیم می‌‌باشد [که آن را بر غایات محکمه وضع می‌‌کند]

و کسی که مؤمنی را به [قصد به] عمد بکشد پس جزائش جهنم است، در آن ماندگار است خداوند بر او غضب کند و او را لعن [دور] کند و عذابی عظیم برایش مهیّا سازد

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید وقتی که در راه خدا [در زمین با پاهایتان قدم] می‌‌زنید [یعنی در جهاد سفر می‌‌کنید] پس [در طلب ظهور امر از کفر و ایمان از کسی که با او ملاقات می‌‌کنید] بررسی (شدیداً ملاحظه) کنید [یعنی قبل از تیقّن (یقین یافتن) به کفر آنان در قتل تعجیل نکنید] و به کسی که به شما [طرح] تسلیم می‌‌افکند نگویید که مؤمن نیستی (اسلام او را انکار نکنید)، عَرَض (کالای زایل) زندگانی دنیا را می‌‌جویید [یعنی اسلام او را انکار نکنید برای ابتغاء (بدست آوردن) مالش با کشتن او بلکه امر او را بررسی کنید پس اگر اثر صدق در او ظاهر شد پس او را نکشید] و (حال آنکه) غنیمت‌‌های بسیار نزد خداوند است شما [هم] قبل از این، این‌‌چنین [کافر و متزلزل و مظهر (اظهار کننده) بر اسلام با زبان‌‌هایتان] بودید سپس خداوند بر شما منّت نهاد پس بررسی کنید همانا خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنید آگاه است [پس در افعالتان و در نیّات خود احتیاط کنید]

نشستگان از مؤمنین [کسانی که دعوت ظاهره را قبول کرده‌‌اند چه دعوت باطنه را قبول کرده و با بیعت خاصّه بیعت کرده باشند یا بر دعوت ظاهره و بر قبول بیعت عامّهٔ اسلامیّه وقوف کرده باشند] غیر ضررمندان و مجاهده کنندگان با اموالشان [با بذل آنها بر مجاهدین و صرف آنها در راه خیرات و انفاق آنها بر انفس آنها در جهاد و صرف قوایشان که همان اموال حقیقی آنها است، و همچنین نسبت دادن افعالشان و اوصافشان به خودشان] و انفسشان [با اتعاب (در رنج انداختن) خود در جهاد و اجهاد (جهاد کردن) با خود در خیرات و ریاضات] در راه خدا متساوی نمی‌‌شوند خداوند به مجاهدان با اموالشان و انفسشان بر قاعدان (نشستگان) به لحاظ درجه برتری داد و خداوند به هر کدام [از آن دو] وعدهٔ [پاداش] نیکو داده و خداوند مجاهدین [مجرّد از نسبت دادن اموال و انفس به طرح (دور انداختن) این نسبت و فناء از نسبت دادن اموال و صفات و انفس] را بر قاعدین با پاداشی بزرگ [که به حدّی محدود نمی‌‌شود] برتری داد {برای اینکه این مجاهدین از حدود خارج شده‌‌اند}

به لحاظ درجاتی [بزرگ] از او و مغفرتی [بزرگ به ستر نسبت دادن افعال و صفات و انفس از آنها] و رحمتی [بزرگ] از خود {برای اینکه آنان از دار سخط خارج شدند و در دار رحمت داخل شده‌‌اند و به انفس خود رحمت گشتند} و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان می‌‌باشد [یعنی اینکه شیمهٔ (خوی) او مغفرت و رحمت است و اختصاص به مغفرت او و رحمت او به مجاهدین مستحقّ آن دو ندارد، بلکه شامل قاعد غیر مستحقّ نیز می‌‌شود]

همانا کسانی که ملائکه آنها را می‌‌میرانند [در حالی که] ظلم کنندگانِ به خودشان بوده‌‌اند [به سبب عدم خروج از دار الشّرک که همان نفوس حیوانی آنها است مقصّر هستند] گفتند در چه [حال] بودید؟ [یعنی در کدام حال بودید تا اینکه به این ارجاس خارج شدید و چرا نفوستان را در حیات خود پاکیزه نکردید؟ از روی اعتذار (عذر خواهی)] گفتند: ما در زمین مستضعف بودیم [و اهل شرک بر ما غلبه کردند به حیثی که تغییر حال ما، برای ما ممکن نمی‌‌شد]، گفتند آیا زمین خداوند وسیع نبود؟ پس در آن مهاجرت می‌‌کردید پس آنان، جایگاهشان جهنم است و بد سرانجامی است

مگر مستضعفانی از مردان و زنان و کودکان که [بحسب عمل] استطاعت چاره جوئی ندارند و [بحسب نظر] به راهی هدایت نمی‌‌شوند {مستضعف کسی است که بحسب قوّهٔ عملیّه بر اعمالی که قلبِ او را از آنچه که او را از افاضات حقّ تعالی محجوب می‌‌کند تطهیر کند و نه بحسب قوّهٔ نظریّه بر تمییز بین حقّ و باطل قدرت ندارد، و گاهی مستضعف به کسی که دینی و مذهبی را سوای عادیّات نشنیده، تفسیر می‌‌شود}

پس آنان [با عدم خروجشان از دار الشّرک خود] چه بسا که خداوند [اقامت آنان در دار الشّرک را] از آنها عفو کند و خداوند بسیار بخشاینده و بسیار آمرزنده می‌‌باشد

و کسی که در راه خدا مهاجرت نماید در زمین گذرگاه‌‌های زیاد و فراوانی می‌‌یابد {مرغم از رغام یعنی خاک است و به معنی مذهب (گذرگاه) و مهرب (گریزگاه) و مغضب (محلّ غضب و دفاع کردن) است، و مراد از آن محلّ تفرّج (گشایش یافتن) و تنزّه (پاک شدن از عیب و آلایش) از زمین است به حیثی که دشمنان را خوار می‌‌کند} و کسی که [ظاهراً و باطناً] از خانه‌‌اش خارج شود [در حالی که] مهاجر به سوی خداوند و رسول او است سپس مرگ او را [اختیاراً به جذبهٔ الهی یا اضطراراً در سبیل ظاهری یا باطنی] دریابد پس اجر او بر خداوند واقع شده است [یعنی شایسته نیست که غیر او اداء اجر او را متکفّل شوند و در آن بشارت تامّ برای آنان است] و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان می‌‌باشد [و مَساوی (بدی‌‌ها) زایل نشده از او را می‌‌بخشاید و به او با اعطاء اجر او بلاواسطه رحم می‌‌کند]

و وقتی که به زمین می‌‌زنید [سفر می‌‌کنید] پس بر شما گناهی نیست اگر بیم داشتید که کسانی که کفر ورزیده‌‌اند نسبت به شما فتنه کنند از نماز کوتاه کنید زیرا که کافران برای شما دشمنی واضح می‌‌باشند

و وقتی که [حین مسافرت و خوف] در میان آنها باشی پس برای آنها نماز را بپا دار [به اینکه امامت آنها را بکنی] پس باید گروهی از آنها با تو [برای نماز] بایستند و [گروه جنگ کنندهٔ آماده یا گروه نماز گزارنده] باید اسلحه‌‌هایشان را برگیرند پس وقتی که [گروه نماز گزارنده] سجده می‌‌کنند پس [گروه جنگ کننده] باید از ورای شما [یعنی گروه نماز گزارنده] باشند و باید گروهی دیگر که نماز نگزارده‌‌اند [بعد از آنکه آنان را در قیام دوّم منتظر می‌‌شوی و گروه نماز گزارنده با تو نمازشان را تمام کردند و به مواقف (مواضع جنگی) خود رفتند] بیایند پس تا با تو نماز بگزارند [به اینکه در قیام به تو اقتداء کنند و در قعود منتظر آنها شوی تا نمازشان را با اتیان رکعت دیگر تمام کنند سپس بعد از ملحق شدن آنها به تو در قعود بر آنها سلام دهی] و [گروهی که نماز گزاردند و در مواقف نماز نگزارده‌‌ها توقّف کردند، یا گروه مشغول به نماز] باید آمادگیشان و سلاح‌‌هایشان را بر گیرند، آنان که کفر ورزیده‌‌اند دوست دارند که از سلاح‌‌هایتان و متاع‌‌هایتان غفلت کنید و ناگهان با چرخشی یکباره بر شما حمله کنند و گناهی بر شما نیست که اگر از باران به شما اذیّتی باشد یا مریض باشید اسلحه‌‌تان را [برای سنگینی آن] بگذارید و [لیکن] آمادگیتان را برگیرید [ولی معذلک از طریق حزم (احتیاط) خارج نشوید] همانا خداوند [بر دستان شما] برای کافران عذاب خوار کننده‌‌ای مهیّا کرده است

و وقتی که نماز را گزاردید آنگاه [در هر حال] ایستاده و نشسته و بر پهلو‌‌هایتان [آرمیده] خداوند را ذکر کنید و وقتی که [که از شدّت خوف] مطمئن شدید پس نماز را [با شرایط آن و آداب مقرّره برای آن در سفر تمام کنید، یا وقتی که در وطن‌‌هایتان یا در خانهٔ اقامتتان مطمئن شدید پس آن را با اتمام رکعات آن تمام] اقامه کنید، همانا نماز، مقرّر شده‌‌ای وقت‌‌دار بر مؤمنین می‌‌باشد

و در پیگرد قوم [حتّی با آنها بجنگید و آنها را اسیر کنید یا که تسلیم شوند] اگر رنج [هم] می‌‌برید سستی نکنید زیرا آنها هم همانطور که شما رنج می‌‌برید رنج می‌‌برند و آنچه را که [آنها] امید نمی‌‌دارند [شما] از خداوند امید می‌‌دارید و خداوند دانا و حکیم می‌‌باشد [و می‌‌داند که اصلح به حال شما و ثبات شما بر ایمان و عدم تعلّق شما به دنیا همان جهاد است، و شما را بر وفق حکمتش و علمش به دقایق مصالحی که بر شما ظاهر نمی‌‌شود در آن ترغیب می‌‌کند و تدبیر او به ادقّ (دقیق‌‌ترین) وجه و اتقن (متقن‌‌ترین) صنع است برای تمکّن دادن شما در بیشترین کمالات]

همانا ما کتاب را [یعنی کتاب نبوّت را که ظهور آن با قرآن است] به حقّ بر تو نازل کردیم {حقّ مطلق همان الله جلّ شأنه است و حقِّ مضاف همان مشیّت خداوند است که مسمّی به «حقّ مخلوقٌ به» و اضافهٔ اشراقیّه و حقیقت محمّدیّه است و آن ولایت مطلقه و همان علویّت علی (ع) و معروفیّت الله و ظهور او است} تا به آنچه که خداوند به تو نشان داد بین مردم حکم (قطع منازعات) کنی و [به رأی دیگری] برای خیانتکاران [بر دشمنان آنها] به عنوان دشمن مباش

و از خداوند [از آنچه که به آن اهتمام نمودی یا انجام دادی از خصومت در قِبال خائنان] طلب آمرزش کن که خداوند بسیار آمرزنده و مهربان می‌‌باشد

و با کسانی که [به سبب اقتراف (کسب گناه کردن، ارتکاب) معاصی] به خودشان خیانت می‌‌ورزند مجادله مکن زیرا که خداوند کسی که خیانت پیشه و گناه پیشه باشد را دوست ندارد

[می‌‌خواهند] از مردم مخفی شوند (بپوشانند) و (حال آنکه) از خداوند مخفی نمی‌‌شوند و او با آنها است آنوقتی که به آنچه که گفتار از آن راضی نمی‌‌شود شبانه دسیسه می‌‌کردند و خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنند محیط می‌‌باشد [پس خفیّات (پنهانی‌‌ها) اعمال آنها و اقوال آنان و تدبیر آنها برای منع علی (ع) از حقّش از او شاذّ نمی‌‌شود]

هان شما بودید که از اینان در زندگانی دنیا از آنها جانبداری می‌‌کردید پس چه کسی در روز قیامت نزد خداوند از آنها طرفداری می‌‌کند؟ [یعنی اینکه این مجادله نزد نبیّ (ص) می‌‌باشد و در روز قیامت نزد خداوند می‌‌باشد] یا چه کسی وکیل آنها می‌‌باشد!؟ {وکیل کسی است که مراقب بر امور موکّل و حافظ آن باشد}

و کسی که به بدی عمل کند یا به خودش ظلم کند سپس از خداوند طلب آمرزش نماید خداوند را بسیار آمرزنده و مهربان می‌‌یابد {مغفرت ستر (پوشاندن) ذنوب و ترک عقاب بر آنها هست، و رحمت تفضّل بر او به مقدار زائد بر ترک عقاب است}

و کسی که گناهی را کسب کند پس جز این نیست که آن را بر زیان نفس خود کسب می‌‌کند و خداوند [به گناه او] دانا و حکیم می‌‌باشد [لغوی انجام نمی‌‌دهد تا آنکه ممکن شود که وبال اثم (گناه) او را بر دیگری برگرداند]

و کسی که خطاء یا گناهی را کسب کند {خطیئه مانند لمه (لغزش، خلاف غیر عمد) آنچه است که از شخص با انزجار نفس صادر می‌‌شود مانند اینکه آن را قصد نکرده، و اثم آنچه است که بدون انزجار می‌‌باشد} سپس بی‌‌گناهی را به آن متّهم کند پس [به سبب نسبت دادن بدی به کسی که او برئ (بی‌‌گناه، بیزار، دوری گزیننده) از آن است] بهتانی و گناهی آشکار [زائد بر اثم اوّل خود به سبب تنزیه نفس خطاءکار یا گناهکار از آن و متهم کردن بی‌‌گناهی به آن] را حمل کرده

و اگر فضل خداوند (نبوّت و رسالت) و رحمتش (ولایت) بر تو [یا حافظ تو] نبود حتماً گروهی از آنها همّت می‌‌گماشتند که تو را [از رأى صواب (درست) تو یا از رؤیت صواب تو] گمراه کنند و گمراه نمی‌‌کنند مگر خودشان را [با همّت خود] و [بر فرض همّت از آنان] چیزی به تو ضرر نمی‌‌رسانند و خداوند کتاب (یعنی نبوّت) را و حکمت (یعنی ولایت) را بر تو نازل کرد و [با انزال ولایت] آنچه را که [از دقایق کثرات و دقایق احکام آنها که همان لازمهٔ رسالت است] نمی‌‌دانستی به تو تعلیم داد و فضل خداوند [یعنی رسالت یا مطلق نعمت‌‌های خداوند] بر تو بزرگ می‌‌باشد

در بسیاری از نجواهایشان خیری [برای مردم] نیست مگر کسی که به صدقه‌‌ای یا معروفی یا اصلاح بین مردم امر می‌‌کند و کسی که آن را برای جلب رضای خداوند [بطور خالص از شوب ریا و سُمْعه (خود نیک نمایاندن)] انجام دهد پس [برای صرف عرض (آبرو) خود یا برای تحمّل تعب اصلاح] به او اجری عظیم خواهیم داد [و کسی که به سبب نجوایش با رسول تشاقق (در خصومت به هم اصرار ورزیدن) می‌‌کند پس او عذاب بزرگ دارد و کسی که امر به صدقه نکرده و با رسول تشاقق ننموده پس نه اجر کاملی و نه عذاب دارد]

و کسی که بعد از آنکه هدایت برای او آشکار شد با رسول ناسازگاری نماید [به اینکه به مخالفت با او نجوى کند و به قول او راضى نشود و نهی کند از آنچه که به آن امر شده] و از غیر راه مؤمنین تبعیّت کند [بطور تکوینی] او را به آنچه که روی می‌‌کند بر می‌‌گردانیم و او را به جهنّم می‌‌رسانیم و چه بد سرانجامی است

همانا خداوند نمی‌‌آمرزد که [به اعتبار مظهر او که همان علی (ع) است] به او شرک ورزیده شود و مادون آن را بر کسی که بخواهد می‌‌آمرزد و کسی که برای خداوند [به اعتبار شرک به ولایت] شریک آورد پس هرآینه به گمراهی دوری گمراه شده

[این مشرکان به خداوند یا به علیّ (ع)] غیر از او [یعنی غیر از خدا یا غیر از علیّ (ع)] را نمی‌‌خوانند مگر مادینه‌‌ها را و جز شیطانی نافرمان را نمی‌‌خوانند

خداوند او را لعن [دور] کرد و (در حالی که) گفت حتماً نصیبی معیّن از بندگانت را بر می‌‌گیرم

و حتماً آنها را [از طریق هدایت] گمراه می‌‌کنم و حتماً آنها را سرگرم آرزو [های باطل مانند طول عمر و رفعت و حشمت و کثرت اموال و غیر آن] می‌‌کنم و حتماً به آنها [به باطل] امر می‌‌کنم که حتماً گوش‌‌های چهارپایان را بشکافند و البتّه حتماً به آنها امر می‌‌کنم که حتماً خلقت خداوند را تغییر دهند {تغییر خلق الله تغییر دادن خلقتی است که خداوند خلق کرده بدون اذن خداوند با تغییر دادن صورت ظاهری آن مانند قطع گوش از حیوان و انسان و اخصاء (اخته کردن) آن دو و هر مُثله (بریدن عضو) کردنی، یا صفت ظاهری آن، یا صورت باطنی آن مانند تغییر صورت انسانی او از استقامت به انحناء و نکس (سرنگون، عود مرض) و تبدیل کردن صور انسانی آنها به صور بوزینه‌‌ها و خوک‌‌ها به سبب اغوای آنها، یا با تغییر دادن صفت او مانند تغییر استقامت او بر طریق الهی به اعوجاج، و تغییر دادن دین مستقیم او به ادیان منحرفه، و تغییر فطرت او که بر اسلام است به فطرت کفّار، که آن تغییر اوامر خداوند و نواهی او را لازم می‌‌نماید} و کسی که شیطان [جنّی یا انسی] را به عنوان ولی (دوستدار یا امیر) غیر از خداوند اتّخاذ نماید پس هرآینه [با اتلاف رأس المال خود که همان لطیفهٔ انسانیّه است] با خسارتی واضح (بدیهی) زیان دیده است

به آنها وعده می‌‌دهد و آنها را به آرزوها سرگرم می‌‌کند و شیطان [جنّی (پنهانی)] به آنها جز به غرور [به معنی طمع انداختن به باطل (آنچه که به آن مغرور می‌‌شود)] وعده نمی‌‌دهد

آنان مأوایشان جهنّم است و از آن گریزگاهی نمی‌‌یابند

و کسانی که ایمان آورده‌‌اند و عمل صالح کردند بزودی آنها را در جنّت‌‌هایی داخل خواهیم کرد که از زیر آنها نهر‌‌ها جاری می‌‌شود، در آن همیشگی ماندگارند، وعدهٔ خداوند حقّ است و چه کسی در گفتار از خداوند راستگوتر است [و خلافی بر وعدهٔ او نیست]

به آرزو‌‌های شما و نه به آرزو‌‌های اهل کتاب نیست [که با انتساب خود و انتحالتان به نبیّ و کتاب آرزو می‌‌کنید که خداوند ذنوب (گناهان) شما را، آنچه که بوده باشد بیامرزد]، {انتحال به معنی چیز کسی را به خود نسبت دادن یا سخن دیگری را برای خود دعوی کردن یا خود را به دینی یا مذهبی بستن است} [بلکه] کسی که عمل بدی کند به آن جزاء داده می‌‌شود و غیر از [مظاهر] خداوند ولیّی [از امامی منصوب از خداوند که صاحب ولایت است که امور او را متولّی شود] و نه یاوری [از نبیِّ به حقّ که او را در مقابل آنچه که به او ضرر می‌‌زند یاری کند] برای خود نمی‌‌یابد [و با انحراف از نبوّت و ولایت، انتحال احکام نبوّت نفع نمی‌‌رساند]

و کسی که به اعمال صالح عمل می‌‌کند، از مذکّر یا مؤنّث، و (در حالی که) او مؤمن است پس آنان داخل جنّت می‌‌شوند و به میزان اندکی ظلم نمی‌‌شوند {شرط قبول عمل همان ایمان خاصّ و بیعت بر دست علیّ (ع) است، یعنی اینکه عمل صالح وقتی به عنوان صالح می‌‌گردد که ناشئه از ایمان و راجع (بازگشت کننده) به آن باشد، وگرنه به عنوان صالح نمی‌‌باشد و اگرچه صورت آن صورت عمل صالح باشد}

و چه کسی نیکو دین تر از کسی است که وجه خود را بر خداوند تسلیم کرده {ایمان همان انقیاد وجه باطنی شخص و اخلاص آن برای کسی است که بر دست او بیعت کرده، و چون کسی که بر دست او با بیعت حقّه بیعت کرده واسطهٔ بین او و خداوند است اخلاص وجه برای او اخلاص برای خداوند است و او علیّ (ع) یا خلفای او هستند} و (در حالی که) او محسن است {احسان آن است که خداوند را بندگی کنی مانند اینکه تو او را می‌‌بینی، و اگر تو او را نمی‌‌بینی پس او تو را می‌‌بیند} و از آیین ابراهیم که حنیف (حقگرا، راستین) است تبعیّت کرده است و خداوند ابراهیم را به عنوان دوست قرار داد

و آنچه که در آسمان‌‌ها هست و آنچه که در زمین هست برای خداوند است و خداوند به هر چیزی محیط می‌‌باشد [و به همه چیز علم دارد و می‌‌داند چه کسی وجهش را بر او تسلیم کرده و مرتبت او و قدر استحقاق او را می‌‌داند، پس آنچه را که وی مستحقّ آن است از او امساک نمی‌‌کند]

و دربارهٔ [حکم] زنان[شان]، از تو استفتاء [درخواست فتواء] می‌‌کنند بگو خداوند دربارهٔ آنها (زنان) به شما فتوا می‌‌دهد و دربارهٔ یتیمان زنان هنوز برای شما در کتاب تلاوت نکرده که [شما] آنچه [از میراث مفروض] که برای آنها مقرّر شده است را به آنها نمی‌‌دهید {در جاهلیّت صغیر و نه زن ارث نمی‌‌بردند} و [برای عدم مال و جمال] بیزاری می‌‌جوئید که آنها (زنان) و مستضعفین از فرزندان [آنها] را نکاح کنید و [به شما ایضاً فتوا می‌‌دهد به] اینکه بر یتیمان به قسط (دادگری) قیام کنید و هرآنچه از خیر که انجام دهید [در ارث زنان و قسامهٔ آنها و در حفظ یتیمان و اموال آنان عمل شما ضایع نمی‌‌شود] زیرا خداوند به آن دانا است

و اگر زنی از بدرفتاری شوهرش (سوء عشرت با زن و منع زن از حقوقش) {نشوز عدم قیام است به آنچه که بر او واجب می‌‌شود} یا از روگردانی [شوهر] [از جهت تجافی (دوری کردن) و عدم توجّه به زن با اعطاء حقوق زن از نفقه و پوشاک و قسامه به زن] بترسد پس بر آن دو گناهی نیست که آن دو بین خود به جهت توافق صلح کنند [یعنی صلحى را آن دو واقع سازند، و مقصود نفی جناح (گناه) است از اینکه بنابر دادن چیزی از مهر او (زن) یا غیر آن به زن، یا بنابر تحمّل خدمت برای او برای استمالت (دلجوئی از) او، یا بنابر اسقاط قسامهٔ او (زن) و سایر حقوق وی (زن) اصطلاح (با هم موافقت کردن) کنند] و صلح بهتر [از جدائی و طلاق و سوء عشرت] است و بُخل در نفس‌‌ها حضور دارد و اگر نیکی کنید [در عشرت] و [از نقص حقوق زنان یا از فرقت (جدا شدن) و فتح باب شماتت بر آنها] بپرهیزید [و با کراهتتان از آنها آنها را امساک (زندگی کردن مرد با زوجه‌‌اش) کنید باشد که خداوند به سبب احسان و تقوا به شما غفران جزاء دهد] پس همانا خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنید آگاه می‌‌باشد

و هرگز استطاعت نخواهید داشت که بین زنان عدالت ورزید و اگرچه [بر عدل بین آنها] حریص باشید {زیرا عدل تسویت (مساوی داشتن) بین آنها است و آن اگرچه بحسب ظاهر ممکن باشد لکن بحسب میل قلبی مقدور نیست} پس به هر میلی [با سرایت میل باطنی به یکی از آنها و کراهت نسبت به دیگری] تمایل نکنید [آنگاه قسامهٔ آنها و غیر قسامهٔ آنها را مطابق بر میل باطنی خود نسبت به آنها قرار دهید] که او را (زنی را که کراهت دارید) مانند معلّقه‌‌ای [سرگردان که شوهر ندارد و اختیاری بر خودش ندارد] واگذارید و اگر [با تقلیل تفاوت میل قلبی به قدر آنچه که ممکن می‌‌شود و تسویت (مساوی کردن) ترحّم بر آنها (زنان) با اتّصاف شما به رحمت که از صفات خداوند است خودتان را] اصلاح کنید و [با چشم‌‌پوشی از نقایص و معایب آنها (زنان) که همان مغفرت (آمرزش) بر آنها است از انزجار قلبی از زنانی که کراهت دارید] بپرهیزید [متخلّق به اخلاق خداوند و مستحقّ رحمت و مغفرت او برای تخلّق شما به آن دو می‌‌گردید] پس همانا خداوند بسیار آمرزنده و مهربان می‌‌باشد [یعنی اگر آنچه را که به میل کلّی افساد کرده‌‌اید در مایأتی (بعد از این) اصلاح کنید و از افساد خودداری نمائید مُحقّ به رحمت او و مغفرت او می‌‌گردید، یا اگر صلح را واقع دارید و با ترحّم بر آنها (زنان) و مغفرت بر آنها از فرقت (جدایی) تقوا (خودداری) کنید مستحقّ رحمت او می‌‌گردید]

و اگر [بعد از عدم رضایت به صلح و عدم احسان ازواج] آن دو جدا شوند خداوند هر کدام از آن دو را از سعهٔ خود [با ازواج برای مردان و ازواج برای زنان، یا با صفات ملائکه و خصال آنان] غنی می‌‌کند [و هر کدام از زوج‌‌ها که به انساء (فراموش کردن، ترک کردن) طبیعی از مضاجعت و تقلیل شهوت نکاح یا به اموال دنیوی سُلُو (فراموش کردن، زایل شدن غم) می‌‌کند پس به هر دو آنچه که از آن بی‌‌نیاز کند را می‌‌دهد] و خداوند دارای وسعت و حکیم می‌‌باشد [یعنی قدرت دارد بر توسعه دربارهٔ ازواج یا در خصال یا در اموال بر فرض تفرّق (جدا شدن) برای اینکه او بحسب هر چیزی واسع (دارای وسعت، سخاوتمند، سخی) است و به شما امر به احسان و اغضاء (چشم پوشی کردن) می‌‌کند برای اینکه او حکیم است و در آنچه که به آن امر می‌‌کند صلاح شما هست]

و برای خداوند است آنچه که در آسمان‌‌ها هست و آنچه که در زمین هست و همانا به کسانی که قبل از شما کتاب داده شده‌‌اند و به شما [دربارهٔ مدارا کردن و پرهیز از سوء عشرت و فرقت] وصیّت کرده‌‌ایم که از خداوند پروا کنید [پس چرا شما از سوء عشرت تقوا (پرهیز) نمی‌‌کنید و در امر ازواجتان به فرقت منتهی می‌‌شوید] و اگر کفر بورزید [او حاجت به طاعت شما و تقواى شما ندارد تا به ترک شما حاجت او قضاء نشود، و بواسطهٔ کفر شما ذمّی به او الحاق نمی‌‌شود تا در رفع آن به طاعت شما محتاج شود، و حاجتی به حفظ شما برای خودش و مملکتش ندارد تا با ترک طاعت شما آن دو غیر محفوظ شوند] زیرا آنچه که در آسمان‌‌ها هست و آنچه که در زمین هست برای خداوند است و خداوند بی نیاز و ستوده می‌‌باشد

و آنچه که در آسمان‌‌ها هست و آنچه که در زمین هست برای خداوند است [و مقتدر بر تصرّف در هر چیزی است به هر نحو که بخواهد] و خداوند به عنوان وکیل کافی است [و در حفظ کردن به طاعت شما احتیاج ندارد]

ای مردم اگر بخواهد شما را می‌‌برد و دیگران را می‌‌آورد [پس به کفرتان از تحت قدرت و تصرّف او خارج نشوید] و خداوند بر آن بسیار توانا است

کسی که [با ترک تقوا و کفر به خداوند] ثواب دنیا را خواسته باشد [پس باید آن را با تقوا و طاعت خداوند طلب کند تا ثواب دنیا با ثواب آخرت برای او حاصل شود] و ثواب دنیا و آخرت نزد خداوند است و خداوند شنوا و بینا می‌‌باشد [و وقتی که اطاعت می‌‌کنند و تقوا پیشه می‌‌کنند یا قالاً یا حالاً طلب می‌‌کنند آنها را می‌‌شنود و آنها را اجابت می‌‌کند، و وقتی که طلب نمی‌‌کنند و غرضشان آن می‌‌باشد یا غرضشان آن نبوده و لکن حاجتشان به آن می‌‌باشد اغراضشان و مقدار حاجاتشان را می‌‌بیند و ایضاً از ثواب دنیا به آنها اعطاء می‌‌کند]

ای کسانی که [با بیعت عامّه بر دست محمّد (ص) و قبول دعوت ظاهره] ایمان آورده‌‌اید به عنوان گواه [یعنی متحمّلان و مؤدّین (اداء کنندگان) بر شهادات] برای [طلب رضای] خداوند همواره برپا کنندگان قسط (دادگری، عدل) باشید [زیرا با آن به سبب تسویت (مساوی کردن) بین دو طرف افراط و تفریط در نفس و به سبب تساوی دو طرف نزاع نزد نفس در نزاع خارجی، خروج و اخراج از اعوجاج ممکن می‌‌شود] و اگرچه بر زیان خودتان یا والدین و نزدیکان [باشد] چه بی‌‌نیاز باشند یا نیازمند [پس از استقامت خارج نشوید به ملاحظهٔ اینکه فقیر به انتفاع و عدم تضرّر اولی است و غنىّ بر فرض عدم وصول مالش به او ضرر نمی‌‌رسد یا دیگری به مال او نفع می‌‌برد بنابر فرض شهادت علیه (بر زیان او) به زور (دروغ)، یا به خیال انتفاع شما از غنىّ و عدم تضرّر شما از او و عدم مبالات (اعتناء) شما به فقیر] و خداوند به آن دو شایسته‌‌تر است پس [امر او را امتثال کنید و به تضرّر فقیر و عدم تضرّر غنىّ مبالات نکنید و] از هوی تبعیّت نکنید که [از حقّ] عدول کنید و اگر [زبانتان را حین ادای شهادت] بچرخانید [به اینکه آن را تغییر دهید] یا [با کتمان آن] اعراض کنید [خداوند بحسب آن به شما جزاء می‌‌دهد] پس همانا خداوند به آنچه که عمل می‌‌کنید آگاه می‌‌باشد

ای کسانی که [با ایمان عامّ و بیعت بر دست محمّد (ص) و قبول دعوت ظاهرهٔ او] ایمان آورده‌‌اید [با ایمان خاصّ و بیعت ولویّه و قبول دعوت باطنه] ایمان بیاورید {اسلام و همان بیعت عامّهٔ نبویّه و اخذ میثاق به اعطای احکام قالبیّه و توبه بر دست محمّد (ص) گاهی ایمان نامیده می‌‌شود، برای اینکه آن طریق به آن و سبب برای حصول آن است، و حقیقت ایمان همان بیعت ولویّه و توبه بر دست علیّ (ع) یا بر دست محمّد (ص) است از حیث ولویّت او و اخذ میثاق با اعطای احکام قلبیّه و ادخال ایمان در قلب} به خداوند و رسول او و کتابی که بر رسولش نازل کرده و کتابی را که قبلاً نازل کرده {یعنی اینکه ایمان به محمّد (ص) با قبول دعوت ظاهرهٔ اسلامی او و انقیاد او و تقلید محض نه معرفت در آن است و نه تحقیقی است، و جز این نیست که معرفت از طریق قلب حاصل می‌‌شود پس به علیّ (ع) با قبول دعوت باطنهٔ او ایمان بیاورید تا ایمان در قلوب شما داخل شود و ابواب (درب‌‌ها) قلوب شما به ملکوت باز شود تا خداوند و رسولش (ص) و کتاب جامع او که همان نبوّت است، و کامل آن در محمّد (ص) است و صورت آن قرآن است و ناقص آن در پیامبران سلف بوده و صورت آن تورات و انجیل و صُحُف و زبور و غیر آن است را بشناسید} و کسی که به خداوند و ملائکهٔ او و کتب او و رسولان او و روز آخِر کفر بورزد پس به تحقیق به گمراهی دوری گمراه شده است

همانا کسانی که ایمان آوردند [متبوعین منافقینی که به محمّد (ص) ایمان یعنی اسلام آوردند] سپس [با تعاهدشان (با هم عهد کردنشان) در مکّه بر مخالفت کردن با او] کفر ورزیدند سپس [حینی که قول او را در غدیر قبول کردند و با علی (ع) به خلافت بیعت کردند] ایمان آوردند سپس [با تخلّفشان از لشکر اسامه در حال حیات او] کفر ورزیدند سپس [با تشدید (سختگیری) خود بر آل محمّد] به کفر افزودند خداوند البتّه بر آن نباشد که آنها را بیامرزد و نه به راهی هدایتشان کند [زیرا آنها با قطع فطرت انسانیّت خود از فطرت مرتدّ شدند پس به توبه رجوع ندارند و راهی به سوی دار راحت ندارند]

به [اتباع] منافقین [با خشم] بشارت بده به اینکه آنها عذابی دردناک دارند

کسانی که کافران [از دشمنان آل محمّد (ص) که ذکر آنها سابق شد] را [با اتّباع از آنها و قبول دعوت آنان و بیعت با آنها] به عنوان اولیاء غیر از مؤمنین [علیّ (ع) و اتباع او] اتّخاذ می‌‌کنند آیا نزد آنها عزّت می‌‌طلبند زیرا عزّت جمیعاً برای خداوند است [پس چرا آنها با امر او مخالفت می‌‌کنند و از اولیاء او تبعیّت نمی‌‌کنند، و از غیر او عزّت می‌‌طلبند]

و (حال آنکه) در کتاب بر شما نازل کرده که وقتی می‌‌شنوید که به آیات خداوند [و بزرگترین آنها علیّ (ع)] کفر ورزیده می‌‌شود و آنها را استهزاء می‌‌کنند پس با آنها ننشینید [چه رسد به موالات (دوستی کردن) با آنها] تا آنکه در سخنی دیگر فرو بروند [یعنی با آنها ننشینید تا منفعل شوند و بر مثل آن عود (بازگشت) نکنند] که آنگاه شما هم [با نشستن با آنها] مثل آنها هستید همانا خداوند جمع کنندهٔ همگی منافقان [شامل کسانی که ظاهراً با محمّد (ص) بودند سپس از اعداء او تبعیّت کردند] و کافران (متبوعین) در جهنّم است

کسانی که در کمین شما هستند [وقوع امری از خیر یا شرّ را برای شما انتظار دارند] پس اگر پیروزیی از خداوند برای شما باشد می‌‌گویند آیا ما با شما نبودیم {یعنی که آنها طالبین بر دنیا می‌‌باشند هر کجا که آن را می‌‌یابند برای آن تملّق می‌‌گویند، تعلّقی به کفر و نه به ایمان ندارند} و اگر برای کافران نصیبی باشد می‌‌گویند آیا بر شما مستولی نشدیم و [آیا] شما را از مؤمنان منع نکردیم؟ پس خداوند در روز قیامت بین شما حکم می‌‌کند و هرگز خداوند برای کافران راهی (تسلّطی) بر مؤمنان قرار نخواهد داد {زیرا قتل مؤمنان توسط کافران و به اسیری گرفتن آنان و غارت اموال آنان جز این نیست که آن نسبت به ابدانشان است که آن به منزلهٔ سجن (زندان) برای آنان است نه نسبت به لطیفهٔ ایمانشان}

همانا منافقان به خداوند [به اعتبار مظاهر او و اتمّ آنها محمّد (ص) و علیّ (ع) هستند] خُدعه (نیرنگ) می‌‌زنند و (حال آنکه) او به آنها خدعه می‌‌نماید و [طریق عبادت آنان اینطور است که آنها] وقتی که به نماز بایستند کسل می‌‌ایستند که مردم آنها را ببینند [یعنی در وجود آنان داع (انگیزه) و شوق برای عبادت نیست مانند اینکه آنها مُکره (اکراه کننده) هستند و قیام آنها به نماز برای عبادت خداوند نیست، بلکه بر محض خدعه کردن با خداوند و به رؤیت مردم رساندن است] و [برای این است که] خدای را جز اندکی یاد نمی‌‌کنند

[آنها] متردّدانی بین آن [امر از ایمان و کفر] هستند که نه به سوی اینان و نه به سوی آنان هستند [رأیشان برای ضعف عقلشان و تسلّط وهمشان بر امر واحد استقامت نمی‌‌کند، زیرا خداوند آنها را گمراه کرده است] و کسی را که خداوند گمراه کند پس هرگز برای او راهی نخواهی یافت [تا بر آن استقامت نماید]

ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید کافران را [مانند منافقان] به جای مؤمنان به عنوان دوست نگیرید، آیا می‌‌خواهید که برای خداوند علیکم (بر زیان خود) سلطانی (حجّتی) آشکار قرار دهید {زیرا اتّخاذ بالغین در کفر و نفاق و در حالی که آنها دشمنان آل محمّد (ص) هستند به عنوان اولیاء با تصریح خداوند و تصریح نبیّ او (ص) به کسی که او ولیّ شما است و عداوت اینان بر کسی که آن دو ولایتش را ابراز و اعلان کردند موجب حجّت ظاهرهٔ خداوند بر زیان شما می‌‌شود}

همانا منافقان در درک پائین‌‌تر از آتش هستند چون [بدترین اقسام کفر و قبیح‌‌ترین آنها کفر نفاق می‌‌باشد] و هرگز برای آنها یاوری نمی‌‌یابی

مگر کسانی که [از نفاق خود] توبه کردند و [آنچه را که به نفاقشان فاسد کرده‌‌اند با نصرت رسالت و رسول یا مظهر او] اصلاح کردند و به خداوند [یعنی به مظهر او که او شیخ ارشاد و همان علیّ (ع) است] پناه آوردند و دینشان را برای خداوند [از اشراک ولایت کسی که بر آن اهل نیست و از اغراض کاسده] خالص کردند پس آنان [با توبهٔ خود بر دست علیّ (ع) و اعتصامشان (چنگ زدنشان) با بیعت خاصّهٔ ولویّه کردن آنها بعد از نفاقشان مؤمن گشته‌‌اند] با مؤمنان هستند و خداوند به مؤمنین اجری بزرگ خواهد داد

اگر [با تعظیم مُنعم (خداوند) به خاطر نعمتی که آن علیّ (ع) است] شکر کنید {زیرا او اصل نعمت‌‌ها بلکه فرع آنها نیز هست، و نعمتی غیر او نیست} و [با بیعت خاصّهٔ ولویّه بر دست علیّ (ع)] ایمان آورید خداوند شما را عذاب نمی‌‌کند و خداوند شاکر [می‌‌باشد و شکر را با زیادت در نعمت جزاء می‌‌دهد] و دانا می‌‌باشد [که شکر شما از او فوت نمی‌‌شود]